Lögrétta - 02.12.1924, Blaðsíða 3

LOGRJBTTA
3
í þetta mikla fyrirtæki nokkurum
árum fyrir heimsstyrjöldina og
hefir, þrátt fyrir alla örðugleika,
haldið því fram ait til þessa dags.
í lið með sjer fjekk hann ýmsa
norrænufræðinga þýskalands og
skai þar fyrst til nefna góökunn-
an mann okkur íslendingum frá
ferðum sínum hjer heima, margra
ára próíessor við Beriínarháskóla
í germönskum fræðum (nú pró-
fessor í Basel í Svissaralandi)
AndreasHeusler,sem í fyrstu lagði
ráð á, hvernig skyldi hagað, Felix
Niedner, sem annast hefir útgáfu
verksins o. s. frv.
I. fiokkur ritsins byrjar á inn-
gangi um menning íslands á vík-
ingaöidinm. pá kemur eldri Edda
í 2 bindum. þýð. F. Genzmer.
þriðja bindi er Egils saga Skalla-
grímssonar. þýð. F. Niedner; 4.
bd. Njálssaga. þýð. A. Heusler; 5.
bd. Grettissaga. þýð. P. Herr-
mann; 6. bd. Laxdæla saga. þýð.
Rudolf Meissner; 7. bd. Sagan af
Snorra goöa (Eyrbyggja s.). þýð.
F. Niedner 8. bd. Fimm sögur um
útlaga og blóðhefnd (Hænsa-þóris
s., Gísia s. Súrssonar, Háv. s. ísf.,
Harðarsaga Hólmv., Heiðarvíga-
saga). þýð. A. Heusler og Fr.
Ranke; 9. bd. Fjórar skáldasögur
(Gunnl. s. ormát., Bj. saga Hít-
dælak. sk. Björn og þórð., Kór-
máks saga, Hallfr. s.). þýð. F.
Niedner; 10. bd. Fimm sögur úr
Norðvesturlandi (Vatnsdælasaga,
Finnboga saga, þórðar s. Hræðu,
Bandamanna saga, Ölkofra-þátt-
ur). þýð. Fr. Fischer og W. H.
Vogh.; 11. bd. Fimm sögur úr
Norðausturlandi (Víga-Glúms s.,
Vallaljóss s., Ljósvetn. saga,
Reykdæla saga, Svarfdæla saga).
þýð. Wilh. Ranisch og W. H.
Vogh. 12. bd. Sjö sögur úr Austur-
landi (porst. s. hvíta, Vopnf. saga,
þorst. s. stangarhöggs, Gunn.
þáttur þiðrandabana, Hrafnk. s.
Freysgoða, Dropl.sona s., þorst.
þáttur Síðu-Halls sonar). þýð.
Gustav Neckel. 13. bd. Grænlend-
inga og Færeyinga sögur. þýð.
ilans Naumann.
II. flokkur byrjar á Heims-
kringlu Snorra Sturlusonar í 14.—
16. bd., í þýðingu eftir Felix
Niedner, í þrem bindum. 17.—18.
bd. Noregs konunga sögur. 1. bd.
Smáþættir er snerta Noregskon-
unga. 2. bd. Sverris saga og Há-
konar saga. Útdráttur. 19. bd.
Sögur frá Danmörku og Orkneyj-
um (Jómsvíkinga saga, um Dana-
konunga og Orkneyja jarla. Út-
dráttur). þýð. W. Batke. 20. bd.
Lands- og kirkjusaga Islands (Is-
símann, heldur sá mikli óbeini
hagnaður, sem hann hefir haft í
för með sjer fyrir land og lýð við
hina miklu þroskun atvinnugrein-
anna, sem honum hefir orðið sam-
fara, og þá sjerstaklega togaraút-
gerðarinnar, sem hefst hjer á lan li
um það leyti, sem sæsíminn var
lagður til landsins, og hefir þrosk-
ast jafnframt honum.
Jeg hygg því, að hver einn ern-
asti maður á landi hjer geti tekið
undir þessi orð símablaðsins
Elektron á tíu ára afmæli lands-
símans árið 1916: „Aldrei, meðan
íslensku símarnir eru við líði, má
eða mun nafn Hannesar Hafsteins
gleymast. Hvert talsímaáhald,
hver símastaur og þráður á að
segja síðari kynslóðum frá bar-
daganum á alþingi 1905 og frá
kappanum, sem þar barðist svo
hraustlega og sigraði“.
En það eru ekki einungis ís-
lensku símamennimir, se'm mega
minnast Hannesar Hafsteins; þeir
eru svo margir aðrir á meðal vor,
sem mega minnast hans. það má
ferðamaðurinn gera, sem fer yfir
þær traustu og veglegu brýr, sem
reistar voru í stjórnartíð hans
víðsvegar um land, t. d. á Soginu
og Ytri- og Eystri Rangá; það
mega námsmennimir og fræði-
mennirnir og öll alþýða gera, sem
heimsækja daglega, en þó einkum
á vetrum, Safnahúsið í Rvík og
lendingabók Ara, Landnáma-bók,
Sturlunga saga og biskupasögur.
Úrval). 21. bd. ísl. hetju-skáldsög-
ur (áður getið). 22.—23. bd. pið-
reks saga af Bern. pýð. Feine Er-
ichsen. 24. bd. Edda Snorra Sturlu-
sonar. Tvær málíræðiiegar rit-
gerðir frá 12. og 13. öld.
Eins og þetta stutta yfirlit sýn-
ir, er það ekkert smáiæði, sem
unniö heíir verið á síðustu árum
til útbreiðsiu þekkingar á íslensk-
um íornritum í þýskalandi hjá
„þyðaraþjóðinni mikiu“, og við
megum vera þeim mönnum inni-
lega þakklátir, sem sýnt hafa lít-
illi frændþjóð hjer norðvestUr í
höfum þá rækt að þýða íslenskar
íornbókmentir, dýrsta arfinn okk-
ar, á tungu mikillar þjóðar, einn-
ar aí öndvegisþjóðum heimsins.
Mig furðar á því, að jeg hefi
ekki komið auga á neitt af þýðing-
um þessum 1 bóksalabúðum þessa
bæjar; jeg býst við, að margt komi
hingað af erlendum bókum, sem
minna erindi á hingað en þessar
vönduðu útgáfur af fornbókment-
um okkar á máli mestu bókmenta-
þjóðar heimsins, því að margur
námfús sjálfnemi og aðrir, sem
stautfærir væru orðnir á þýsku,
mundu þarna fá ágætt tækifæri til
að æfa sig og auka þekkingu sína
í þýskri tungu og samtímis rifja
upp fyrir sjer gullaldarbókmentir
okkar á móöurmálinu. Frh.
Jón Jacobson.
-----o----
Sveínbjörn Björnssen
l^jóðmæii.
langt út í það, áð dæma um hinn j
nýja bókmentagróður í skáldskap !
vorum, en jeg hefi einhversstað-
ar drepið á það áður, að jeg teldi
það hina mestu fjarstæðu, að ætla,
að nokkur geti haft ánægju af
kvæðaþjófnaði, eða þvl, að gera al-
varlegar eftirlíkingal• af annara
skáldskap. það mundi aldrei geta
orðið annað en andlaus og þreyt-
andi „blekiðnaður“, sem enginn
hjeldi ut með til lengdar. Hitt er
að mjer virðist fullljóst, að þeir
eru mjög margir bæði úr flokki al-
þýðu og .lærðra manna, er hafa
ríka skáldskapartilhneigingu og
skáldæð, þótt misjafnlega reynist
þetta í framkvæmdinni. Hefir það
og löngum sýnt sig, að skáld geta
verið góð og önnur ljeleg af báðum
ilokkum. þó ætti jafnan að mega
gera hærri kröfur til þeirra
manna, er teljast hámentaðir, en
hinna, er hafa án skólamentunar
brotið sjer braut til bókmenta-
legrar starfsemi. —
Sjera Matthías Jochumsson
sagði eitt sinn við aiþýðuskáld,
sem tjáði honum mentunarskort j
sinn: „það verður enginn skáld
fyrir það eitt, að hann hafi slitið
sessskautunum úr brókinni sinni á
skólabekkjunum“. —
Sveinbjörn skáld Björnsson
hefir eigi verið til bóklegra menta
settur annara en þeirra, er hann
hefir aflaö sjer smátt og smátt af
eigin dáð. Eigi að síður hefir hann
allvíða í kvæðum sínum náð góð-
um tilþrifum máls og fomis. —
I þessari nýju ljóöabók Svbj.
eru meðai annars nokkur kvæði
ort út af fornsöguþáttum. „Úr
I síðastliðnum septembermán-
uði átti Svbj. Bj. sjötugsafmæli,
og skömmu áður kom út ný ljóða-
bók eftir hann. Bók þessi er all-
stór, alls 240 blaðsíður, og hefir
höfundur sjálfur kostað útgáfu
hennar.
það er eigi sjaldgæfur viðburð-
ur í bókmentum vorum nú á tím-
um, að ný ljóðmæli komi fyrir al-
menningssjónir. Svo mikill fjöldi
ljóðskálda hefir komið fram með
þjóð vorri á síðustu 2Ö árum, að
slíkt gengur undrum næst. Hafa
sumir, er um skáldskap rita, talið
þessa miklu skáldafjölgun vera
afturfararmerki í skáldment vorri
og dregið af því þá ályktun, að
menn væru farnir að herma það
hver eftir öðrum að yrkja; allir
vildu vera skáld, og eins þeir, sem
hefðu yfir minstu að ráða af þeim
andlega eldi, er til þess þarf.
það á eigi við, að hjer sje farið
Fróðárundrum“ heitir eitt kvæð-
ið, og er í 5 köflum. þar í er þetta
erindi um dauða þórgunnar:
„þyngdi sóttin, þurru kraftar,
þar til andinn fjötra sleit.
Helja dökk í dráttum stórum
dauðarún á vangann reit.
Önduðu samt yfir líki
einhver værðardvali bjó,
eins og hefði helgur friður
hjúpað það með drauma ró“.
I öðrum kafla þessa kvæðis lýs-
ir skáldið því, er þóroddur bóndi
skyldi að fyrirmælum þórgunnu
brenna ársal hennar og sængur-
klæði að henni látinni:
„Reykur hátt við raðir skýja
reis úr kyntri viðarglóð.
Bóndi þykkan bálköst hlóð,
burt skulu grimmar nornir flýja.
Ársalinn skal ekki vígja“.
þá h'efir höf. ort út af kafla úr
Grettissögu. „Dauði Grettis og
Illuga“ nefnist kvæðið, og er einn-
ig í 5 köflum. Set jeg hjer byrjun
þess:
„í vestrinu síðasti daggeislinn dó,
en drynjandi brimhörpu sæguðinn
sló,
svo kvað við í strandkletta stöil- |
um;
því kringum Drangeyjar klettótta
skaut
svo kaldranalega stormurinn þaut, i
að hrikti í húmgrindum ölium“.
Um það, er þorbjörn Öngull veg-
ur Iiluga, bróður Grettis, kveður
skáldið:
„Sem blikandi leiftur fjell hein- \
þyntur hjör,
en hlæjandi Illugi stóð,
og hvessti á níðinginn hvarmaljós |
snör, |
sem hugarins sindruðu glóð,
en höfuðið flaug eins og álmþotin
ör,
úr æðunum fossaði blóð“. —
f kvæðinu: „Myndir úr Flugu-
mýrarbrennu“er þetta meðal ann- ;
ars sagt um Gissur jarl:
„í sekt við guð og sekt við menn
ei sá hann fært að deyja,
hann þurfti stríð og erjur enn
við ýmsa menn að heyja,
og mál til lykta mörg að kljá,
og mörgum þunga hefnd að fá,
sem vald hans vildu beygja“. —
þá mætti nefna kvæðið: j
Draumur Flosa“, sem er umfangs- !
mikið og langt.
það er eigi allra meðfæri, þótt |
dável hágmæltir sjeu, að taka slík j
yrkisefni sem þessi og fara vel j
með þau, en Sveinbirni tekst vel j
að halda sögukjarnanum, gegnum j
farveg höfuðstafa og stuðla. —
Flest af kvæðum Sveinbjöms
eru alvöruþrungin, þótt á stöku
stað bregði fyrir gáska og gamni
í bók hans, eins og síðar mun vik-
ið að. — Hann getur orðið napur-
yrtur við þá, sem honum finst að
vilji skyggja á frelsi og rjett
þjóðfjelagsins. Og hann kveður
svo til alþýðunnar ‘í kvæðinu:
„þjóðf jelagsalmanakið*::
„þú átt böðla, sem lifandi dauða
þig hýða með svipum og hlekkina
reyra,
og heimta af þér ávalt meira’ og
meira,
þó blóðdropar falli og brennandi
tár,
og bólgni hver taug kringum hold-
fúin sár,
þeir tolla og skyldur og tíundir
skrifa,
og telja það sjálfsagt, að þeir
eigi að lifa“.
„Stríðið" tel jeg eitt meðal
bestu kvæða Sveinbjöms. Er þar
mátulega, en þó ómjúklega tekið
njóta góðs af öllu því í þjóðlegum
fræðum, sem þar er saman kom-
ið, því það var reist í stjómartíð
hans; það mega sjúklingarnir
gera, því geðveikrahælið á Kleppi
var reist í stjómartíð hans; og
síðast en ekki síst mega íslensku
börnin og barnakennararnir minn-
ast hans, því að hann bar, sem
ráðherra, fræðslulög og kennara-
skóla fram til sigurs á þinginu ár-
ið 1907 og 1908 og vildi þar miklu
j meiru til kosta og miklu veglegra
gera en þingið þá sá sjer fært að
ráðast í. Og allir vita, hversu
; þetta tvent hefir bætt fræðslu
; bamanna og mentun og alla hagi
kennaranna.
þegar á alt þetta er litið, þá
; finst mjer ekki hægt að segja ann-
| að, en að hjá Hannesi Hafstein
hafi farið saman efndir og heit í
verklegum stjórnarstörfum hans
og öðru fyrir land og lýð.
n.
En svo kemur hitt atriðið, sem
einnig gagntók hugi og hjörtu svo
margra ungra manna hjer á landi
í byrjun tuttugustu aldarinnar,
sem sje „rjettarstaða landsins og'
virðulegur sess við hlið Danmerk-
ur“, og er það mál, einS og allir
vita, einn merkasti þátturinn í
æfistarfi Hannesar Hafsteins.
það er því fróðlegt að vita,
hvernig sambandinu á milli Is-
lands og Danmerkur var háttað,
þegar hann hóf baráttu sína ■ í
þessu máli.
Eins og kunnugt er, þá gaf
stjórnarskráin 1874 oss löggjafar-
vald og fjárforræði og heima-
stjómarlögin 1903 oss innlenda
ráðherra með fullri ábyrgð fyrir
alþingi, og var hið síðamefnda
ekki hvað minst að þakka Hann-
esi Hafstein, sem einmitt árið
1901 fjekk þeim kröfum vorum
framgengt hjá vinstrimannastjórn
þeirri í Danmörku, sem þá var ný-
komin til valda.
En þrátt fyrir þessar miklu um-
bætur á stjóm landsins, sem
stjórnarskráin 1874 og heima-
stjórnarlögin 1903 höfðu í för með
sjer, þá var Island samt eigi að
síður, samkvæmt stöðulögunum
1871, óaðskiljanlegur hluti Dana-
veldis með sjerstökum landsrjett-
indum, en það segja lærðir menn
að sje hið sama og „innlimuð hjá-
lenda Danmerkurríkis með stað-
legri sjálfsstjórn“.
Hjer var því við ramman reip
að draga fyrir Hannes heitinn
Hafstein sem íslenskan stjórnar-
herra. Og þá vildi hann reyna að
brjóta þessi stöðulög niður og gera
ísland að sjálfstæðu ríki. En það
sem dönsku stjórnarherramir
vildu gefa honum í þeirri viðleitni
hans, var mjög svo af skomum
skamti. þeir vildu gefa honum Is-
land sem „frjálst og sjálfstætt
land, sem ekki yrði af hendi lát-
ið“, þ. e. a. s. sem konungur ekki
gæti látið öðrum þjóðhöfðingja í
hendur, eins og t. d. var gert við
Noreg 1814, eins og komist er að
orði í 1. grein Uppkastsins frá
1908, en þeir vildu alls ekki gefa
honum ísland sem fullvalda ríki;
þeir vildu gefa honum óuppsegjan-
leg, sameiginleg utanríkismál og
hermál, sem við engin afskifti
skyldum hafa af, og þá heldur
engu til þeirra kosta; þeir vildu
gefa honum sameiginlegan kaup-
fána, landhelgisgæslu, hæstarjett
og peningasláttu og fleira í 37 ár,
en að þeim tíma liðnum máttum
við stjóma þeim málum sjálfir, og
að síðustu en ekki síst vildu þeir
gefa honum 1,500,000 kr. upp í
gömul skuldaviðskifti.
þetta var í aðalatriðum það, sem
dönsku stjórnarherrarnir vildu
gefa Hannesi Hafstein í sambands
málinu árið 1908! En það þarf ekki
að fjölyrða um það. Vor litla þjóð
var hrædd við hin óuppsegjanlegu
utanríkismál og hermál og þótti
fullveldi sitt eigi nógu skýrt við-
urkent og vildi því ekki þiggja
gjöfina, og það þrátt fyrir það, að
svo ágætur maður sem Hannes
Hafstein og svo margir aðrir
ágætir menn með honum rjeðu
henni eindregið til þess, af því, að
þeir álitu hana miklu betri og
á framferði grimmra og samvisku-
lausra valdhafa og hernaðarpost-
ula, er kveiktu þetta veraldarbál,
heimsstyr jöldina;
„Heimsins mikla harmakvæði
hærra ofar skýjum fer,
blóði og tárum blandað er.
J arðaidrottna djöfulæði
drottinn heyrir, veit og sjer“.
Djúp gremja og fyrirlitning
fyllir huga skáldsins, og hann
segir seinna í þessu kvæði:
„Haltu áfram, ágirnd, rógur,
austu frá þjer reyk og glóð,
drekktu fjöldans dauðablóð,
líkt og egghvass ösli plógur, —
eyðilegðu hverja þjóð“. — -------
Mörg aí kvæðum Sveinbjöms
eru ort til einstakra manna, af-
mælisvísur o. þ. h., sum af þeim
eru íburðaimikil og full orðgnótt-
ar, svo sem kvæðið: „Frú por-
björg Jensen“, og sömuleiðis kvæð-
ið til manns hennar, hr. Thor
Jensens. En langbest af afmælis-
kvæðunum þykir mjer þó: „Af-
mælisvísur til Jóhánnesar Nordal
8. apríl 1917“. — þrjár gamanvís-
ur eru undir kvæðinu. þetta er ein
þeirra:
„þegar elli forn og flá
— íeigðarsvell nær duna —
vill þig fella foldu á,
íljúgðu á kellinguna!“
Nokkur eftirmæli eru í bókinni.
Skal jeg eigi fjölyrða um þau, en
get samt eigi stilt mig um að geta
þess, að mjer finst eftirmælin sem
þar eru um Matth. Jochumsson,
eitthvert lakasta kvæðið í bók-
inni. Skil jeg ekki í, hvernig höf-
undi hefir mistekist með svo fag-
urt efni.
það er lítið um ástríðukvæði og
ástaljóð í ljóðum Sveinbjörns, en
því meir er þar af kvæðum, er fela
i sjer siðvendni og traust á það,
að alt jafni sig að lokum í reikn-
ingi tilverunnar. Og eflaust eru
það margir, sem fella sig eins vel
við þessar föstu skoðanir eins og
reikulu skýjaborgirnar með gull-
brydda litskrúðinu, eða stormana
er blása af ýmsyim áttum gegnum
ljóð og list. — Jeg get virt hvort-
tveggja. —
Prentvillur eru allvíða í bókixmi,
að öðru leyti er ytri frágangur
sæmilegur, og góð mynd af höf-
undi framan við bókina.
Menn ættu að kaupa og lesa
pessa bók, og það því fremur, sem
hún er ódýr, eftir því sem nýjar
útgáfur eru nú á tímum. —
I október 1924.
Pjetur Pálsson.
----o-----
heillavænlegri til fullkomins sig-
urs í sambandsmálinu síðar meir
en stöðulögin frá 1871, sem hún
þá átti við að búa.
Hannes Hafstein náði þannig
ekki beinlínis að brjóta stöðulögin
niður, en óbeinlínis gerði hann
það. því það má fullyrða, að það
tak, sem hann tók dönsku stjóm-
arherrunum í sambandsmálinu ár-
ið 1908, hafi, ásamt heimsstyrj-
öldinni og vaxandi frjálslyndi í
| Danmörku, rutt oss brautina að
þeirri miklu gjöf, sem íslenskir
stjórnmálamenn færðu oss frá
Dönum árið 1918, sem sje dansk-
íslénskum sambandslögum með
skýlausri viðurkenningu þeirra á
fullveldi landsins.
En að það tók Hannes heitinn
í Hafstein sárt að geta ekki náð svo
j langt í máli þessu og borið það
| fram til fullkomins sigurs að
| þeirri leið, sem hann og svo marg-
ir aðrir ágætir menn með honum
álitu rjettasta, að það olli honum
hugraunar og kvíða um framtíð
lands og þjóðar, að svo fór sem
íór með sambandsmálið árið
1908 og að hann bað þess heitt,
að líf sinnar kæru, fámennu ís-
lensku þjóðar eigi að síður mætti
varðveitast óskert og hún læra að
þroskast, það sjáum við best á
þessum orðum hans úr hinu gull-
fallega kvæði hans Landsýn, sem
þorsteinn ritstjóri Gíslason segir