Lögrétta - 06.05.1925, Síða 1

innheinita og afgri*iftsla
í Voltusumli 3
Sími 17H.
LOGRJETTA
XX. ár.
Reykjavík, niiðvikudaginn 6. maí 1925.
20. tbl.
Il
llmviða veröld.
Síðustu símfregnir.
Hindenburg pjóðverja-forseti
heldur innreið sína í Berlín 12.
þ. m. Stjórnin þýska fer ekki frá.
— Tekjuafgangur á þýsku fjár-
lögunum er áætlaður lVa millj.
gullmörk. — Tyrkir hafa bælt nið-
ur uppreistina í Kurdistan. — 1
Vínarborg er stofnað fjelag til
þess að vinna að sameiningu
pýskalands og Austurríkis. —
Enska þingið hefir felt fi’v. um
það að lögleiða þar í landi 8
stunda vinnudag. — Róstur halda
stöðugt áfram í Búlgaríu og segja
skeyti að á bak við standi bylt-
ingatilraun kommunista. — Sov-
jetstjórnin hefir nú lagt fram
stjórnarskrárbreytingu í þá átt
að leyfa einstaklingum ýmsan at-
vinnurekstur og framleiðslu. —:
Thorson fjármálaráðherra Svía og
einn mikilhæfasti stjórnmálamað-
ur Norðurlanda, er nýlega dáinn.
— Michelsen, fyrrum forsætisráð-
herra Norðmanna, er hættulega
veikur. — Trotsky kvað nú aftur
vera kominn í fulla sátt við Sov-
jet-stjórnina og á hann að taka
aftur við einhverju mikilsverðu
embætti. — Englandsbanki er
byrjaður á gullinnlausn á seðlum.
----o----
Sjera Pírariiin í 6iri«n
1825. — 3. maí — 1925.
Sjera pórarinn í Görðum Böð-
varsson var' einn hinna merkari
manna sinnar samtíðar hjer á
landi og er því skylt að hans sje
minst að nokkru, nú á aldaraf-
mæli hans. pað, sem einna mest
hjelt uppi nal'ni hans og vinsæld-
um var Lestrarbók hans, sem
um eitt skeið var hin útbreiddasta
og vinsælasta alþýðubók þessa
lands. I henni er líka samankomið
mikið efni úr mörgum fræðigrein-
um og skemtilega fram sett,
frumsamið eða þýtt að einhverju
leyti. par eru kvæði, alvarlegar
sögur og gamansögur, gátur, orðs
kviðir, spakmæli, heilræði og
siðakenningar. pá eru þar sjer-
stakir þættir um náttúrufræði
ýmiskonar, um landafræði og
mannkynssögu og Islandssögu,
um lög og rjett og framkvæmd
þeirra, ágrip af heilbrigðisfræði
og loks ýmsai' kirkjulegar og guð-
rækilegar hugleiðingar. pað má
því til sanns vegar færa, sem sr.
p. segir í formálanum, „að hver
sá, sem veit alt, sem er í bók þess-
ari, verði eigi talinn alls ófróður“.
Þó lestrarbókin hafi máske Verið
misjöfn að gæðum og sje nú orðin
á eftir tímanum í mörgum grein-
um, eins og eðlilegt er, og bóka-
kostur allur orðinn meiri og betri
en áður var, og mentaíar nokkuð
breytt, er hún þó merkilegt rit
ekki síst í sögu ísl. alþýðumenn-
ingar. Hafði í þeim efnum ekki
komið fram önnur bók áhrifa-
ríkari frá því Hannes biskup gaf
út Kvöldvökurnar, hið prýðileg-
asta rit. Mætti út frá þessum
bókum báðum margt skrifa um
það, sem heilbrigðast hefir verið
og best í ísl. alþýðumenningu,
sem nú er svo margt skrifað um
og misviturt sumt. En á þeim
efnum hafði sr. p. hinn mesta
áhuga. Gaf hann t. d. 10 þús. kr.
til eflingar þeim málum og er
Flensborgarskólinn, sem nú er,
sprottinn upp af þeirri gjöf. Skoð-
anir sr. p. á þessum efnum koma
annars nokkuð fram í formála
Lestrarbókar hans, þar sem hann
talar um það, að hún eigi að
flytja ágrip af almennum fræðum,
þar sein engir sjeu alþýðuskólam-
ir, og vekja löngun manna til að
læra og koma þeim til að leita.
En íslendingar segir hann að
sjeu flestum þjóðum leiknari í því
að kenna sjer sjálfir.
pó alþýðu manna hafi sr. p.
orðið kunnastur fyrir Lestrarbók-
ina, voru þó störf hans víðtækari
og höfðu einnig merkileg áhrif í
sumum öðrum greinum, t. d. í
kirkjulegri löggjöf. Brauðasam-
steypurnar og launabætur presta
kringum 1880 voi'u að ýmsu leyti
hans verk fyrst og fremst. Hann
beitti sjer einnig fyrir ýmsum
fleiiú breytingum á kirkjustjórn,
þó ekki fengju þær framgang. Er
þar merkust barátta hans fyrir
nokkurskonar sjálfstjórn kirkj-
unnar undir forsæti biskups, sem
hann vildi láta klei'kdóminn kjósa,
og ráðuneytis, sem kjörið væri af
kirkjuþingi. í öðrum kirkjumálum
þótti hann nokkuð íhaldssamur.
T. d. var hann móti því að leysa
sóknarbandið og einnig móti því
að söfnuðir kysu sjer presta. Ann-
ars var hann umsvifamikill um
mörg kirkjumál og gaf t. d. út
um skeið Kirkjutíðindi ásamt
Hallgrími Sveinssyni og ljet all-
mikið að sjer kveða á synodus,
sem að vísu var þá ekki sjerlega
aðsúgsmikil samkoma, fremur en
oft endranær. Prestur þótti sr. p.
í bestu röð,einkum snjallur ræðu-
maður og var jafnað til Helga
biskups, sem á sinni tíð þótti hinn
ágætasti predikari hjer. Fjekk
sr. p. ágætiseinkun í í'æðufi’am
bui’ði við embættispróf sitt og
þóttu fádærni. Hann var fyrst að-
stoðarprestur föðurs síns, Böðv-
ars sonar porvalds prests og
sálmaskálds, Böðvai'ssonar Sig-
urðssonar, sonar presta-Högna.
En 1854 fjekk hann Vatnsfjörð og
1868 Garða á Álftanesi. Bjó hann
rausnarbúi á báðum stöðum. í
stjórnmálum tók hann líka drjúg-
an þátt, þó ekki væru störf
hans þar sjerlega merkileg önnur
en þau, sem fyr eru rakin og eink-
um snertu kirkju og menningar-
mál. pingmaður var hann lengi.
Við ritstörf fjekst sr. p. lítið,
þegai' frá er dregin Lestrarbókin
og bæklingur um þrifnað, matar-
ræði og húsaskipun o. fl. Iiagorð-
var hann þó nokkuð og fjekst
dálítið við sálmakveðskap.
Kona sr. p. var pórunn Jóns-
dóttir, systir sr. Halldórs á Hofi,
eins af þjóðfundarmönnunum.
Voru þau hjónin systrabörn, mæð-
ur þeirra báðar úr Bólstaðahlíð.
Af böi'num þeirra er nú á lífi
Jón fræðslumálastjóri, en hin voru
Anna kona Kristjáns dómsstjóra
og Elísabet kona porsteins (Svein
bjarnarsonar) Egilssonar. Sr.
p. dó 7. maí 1895. Margt fleira
mætti að sjálfsögðu segja af sr.
pórarni, enda munu þeir allmarg-
ir nú, sem lítið eða ekkert þekkja
hann eða störf hans. Hans má þó
vel minnast sem eins hinna mæt-
ustu manna í þjóðlegu viðreisnar-
starfi íslendinga um og eftir þús-
undárahátíðina. Og hvernig svo
sem árangurinn hefir orðið síðar,
var hann í sannleika einn þeii'ra
manna, sem, eins og hann
sagði sjálfui', „vildu láta alt miða
til þess, að efla það, sem er lífsins
aðall, sanna rnentun: þekkingu
og siðgæði.“
Vþg.
-----o----
i)r. piiii. Jón títefánsson kemst
svo að orði í grein sinni í Lög-
rjettu 29. f. m., að auðfundið sje
aö mjer þyki það mesta óhæfa að
hann, óiöglærður maður, skuii
dirfast að hafa aðra skoðun á
þessu máh en jeg. Mjer heíir auð-
vuao aldrei komið siíkt til hugar
og honum er það heidur engin af-
sokun þo hann s^e ólögiærður, því
mái það, sem við uMum um, er
svo einíalt að hverjum sæmilega
gremdum manni, meö nokkurri
söguþekkingu og vilja á að vita
hvað í'jett er, ætti að vera það
hægðarleikur að gjöra sjer grein
fyrir því. En það er annað sem
jeg tei óhæfu. pað er óhæfa þeg-
ar menn gefa íræóimannsúrskurð
í máli sem þeir hafa litla þekk-
mgu á. pað er líka óhæfa og
ósæmiiegt hverj um íræðimanni,
aö bera þau ein atriði fram í um-
ræðum um mál, er skoðun sjálfs
hans eru til styrktar, en þegja um
alt þaö, er á móti henni mæhr.
Greinar dr. Jóns bera þess bestan
vottinn að honum hefir því mið-
ur orðið þetta hvorttveggja á.
Jeg lagði í Lögrjettugrein
minni nokkrar spurningar fyrir
doktorinn. 1 þeim fólust öh meg-
inatriði þessa máls, þau atriði,
sem hver maður verður að taka
afstöðu til, sem gera viU sjer
grein fyrir málinu. Doktorinn
svarai' engri þeii'ra. Hann kemur
ekki nálægt neinu aðalatriði máls-
ins. 1 þess stað tínir hann fram
samhengislaust fáein atriði, sem
eiga að sanna hans mál. Vera
mætti að einhverjir ljetu blekkj-
ast af þessum röksemdum hans
og þess vegna kemst jeg vai’la
hjá því að minnast lítilsháttar á
þær. Hann minnist á ákvæði Stað-
arhólsbókar um grænlenska sekt-
ardóma. Sá kafli Grágásar sem
þessi ákvæði eru í er einar þrjár
setningar. Doktorinn tekur upp
tvær þeirra og prentar þær neðan-
máls. priðju setningunni sleppir
hann. Ifversvegna? pað er auð-
skilið. Hún sýnir það sem sje ótví-
rætt að skilningur hans á ákvæð-
unum er rangur, að þau eiga að-
eins við eina tegund dóma, sekta-
dóma um víg íslendinga á Græn-
landi, og að jafnvel þeir dómar
voru þó eigi bindandi fyrir ís-
lenska dómstóla. Með svona vís-
indamensku er hægt að „sanna“
hvað sem er. „Grágás tekur hjer
af öll tvímæli“ bætir doktoi'inn
svo við og er þróðugur. Já, sann-
arlega tekur hún af öll tvímæli
um þetta mál, og það ekki þessi
ein ákvæði hennar heldur ýms
önnur, sem doktorinn gjarnan
hefði mátt nefna. En hún sker
öðruvísi úr málinu en hann.
Doktorinn telur það vera sönnun
þess, að íslensk lög hafi gilt á
Grænlandi, að Islendingur verður
þar lögsögumaður. pað sýnir í
besta falli að lögin voru svipuð
þar og hjer, og því hefir enginn
neitað. En það sýnir líka annað.
pað, að sjerstakur lögsögumaður
var á Grænlandi sýnir það ótví-
rætt að þar var sjerstök löggjöf
og að Grænlendingar lutu ekki
lögum þeim, er sögð voru upp á
alþingi Islendinga. Mergurinn
málsins segir doktorinn að sje
það, að Gx'ænlendingar hafi aldrei
sagst úr lögum við fslendinga.
„íslendingar“, segir hann, „segja
sig úr lögum við Noreg þegar
þeir setja aðra löggjöf og stjóni-
arskipun og gera samninga við
Noregskonung um rjett fslend-
inga í Noregi, eins og útlend og
óháð ríki gera sín á milli“. Fyrsti
samningurinn sem íslendingar
gjöra við erlenda þjóðhöfðingja
er samningurinn við Ólaf konung
Ilaraldsson, gerður um 1022. Jeg
get ekki trúað því að hann vilji
halda því fram í alvöru að ís-
lendingar hafi ekki „sagst úr lög-
um“ við Norðmenn fyr en með
þessum samningi, að ísland hafi
verið norskur ríkishluti fyrstu
150 árin af bygð íandsins. Hann
hlýtur með þessu að eiga við það
að íslendingar hafi „sagst úr lög-
um“ við Noi'ðmenn 930, er þeir
settu Úlfljótslög. ísland ætti þá
að hafa verið norskur ríkishluti
fram að þeim tíma. pví hefir eng-
inn annar haldið fram hingað til.
En hvað er þá um Gi'ænland? Nú
eru full söguleg rök fyrir því, að
Grænlendingar settu sjer stjóm-
arskipun og löggjöf. Ef slíkt
nægði til að losa okkur úr í’íkis-
tengslum við Noreg, þá hefir það
líka nægt til að leysa Grænlend-
inga úr xákistengslum við ísland.
pað er deginum ljósara. Alt þetta
tal doktorsins er helber fjar-
stæða. Sannleikurinn er sá að
landnámsmennirnir íslensku, eins
og landnámi hjer var hagað,
nættu að vei’a norskir þegnai', ef
svo mætti að orði komast, jafn-
skjótt og þeir fluttu sig búferlum
hingað til lands. Sama var um þá
menn, sem hjeðan fóru til Græn-
lands. Landnámsmennii'nir þui'ftu
ekki að „segja sig úr lögum“ við
heimaland sitt með öðrum hætti.
ísland varð því ekki við landnám-
ið norskur í’íkishluti og Grænland
ekki íslenskur. Gegn þessu þýðir
ekkert að vera að vitna í orðin „í
órum lögum“ í Gi’g. pað er ósann-
að að þau eigi við Grænland. En
þó þau ættu við Grænland þá má
skilja þau á fleiri en einn veg og
yfirgnæfandi líkur fyrir því að
skilningur doktorsins á þeim sje
X’angur.
Doktoi'inn vitnar mikið í skoð-
anir Englendinga á þjóðarrjetti
og segir að þeir haldi því fram
„að nýlenda sje í tengslum við
móðurland sitt þangað til hún
segir sig úr lögum við það“. Eft-
ir þessu segir hann að öðrum sje
óhætt að fara. Ef hann hefði
blaðað í einhverri kenslubók í þjóð
arrjetti þá hefði hann fljótlega
getað sjeð það, að bæði Englend-
ingar og aðrir viðurkenna það að
nýlenda geti losnað úr tengslum
við móðurlandið með ýmsum öðr-
um hætti, t. d. vei'ið tekin frá því
með hervaldi eða látin af hendi
með samningi án þess að hún sje
aðspui'ð og án þess að hún „seg-
ist úr lögum“ við það. Og svo
sögufróður ætti hann að vera, að
hann kannaðist við að þetta hefði
komið fyrir ekki ósjaldan. En
hvað sem því líður þá gæti þessi
þjóðai'jettai'regla hans aðeins átt
við þær nýlendur sem væru hluti
af heimaríkinu, annarsstaðar eru
engin tengsli til að losa. En dokt-
orinn á ennþá eftir að sanna að
svo hafi verið varið sambandi
Grænlands og Islands.
Dr. Jón gerðist ráðunautur
Morgunblaðsins í Grænlandsmál-
inu. Hann talaði eins og sá sem
vald hefir. Gi'ein hans bar þess
að vísu vott að hann talaði af lít-
illi þekkingu. En verið gat að ein-
hver blektist á henni samt. pví
fanst mjer rjettast að kryfja
hann dálítið til sagna. pað tókst.
Nú er það komið fram hvað hann
hefir til brunns að bera í máli
þessu og jeg get ánægður felt nið-
ur frekari umræður við hann um
það.
ólafur Lárusson.
Lögrj. hefir, með samþykki hr.
Ó. L. prófessors, sýnt dr. J. S.
greinina hjer á undan, og óskar
hann að hnýta við hana þessum
oi’ðum:
pó útrætt sje um þetta mál frá
minni hálfu, vil jeg hnýta þess-
um línum við grein próf. ólafs
Lái’ussonar. Hann setur svo, að
Grænland sje í lögum við ísland,
og lætur það segja sig úr
lögum við það á sama hátt og Is-
land sagði sig úr lögum við Noi'-
eg 930 — með sjerstakri löggjöf,
stjórnarskipun og stofnun alls-
herjarríkis. Ætli þessum fáu
hundruð íslendingum, sem fluttu
íslensk lög til Grænlands, hafi
dottið slíkt í hug? Pi'ófessor Ein-
ar Arnórsson hefir í ritum sínum
látið í ljósi líka skoðun á tengsl-
um Grænlands við ísland og jeg
og hafa honum þá fundist vera
gild rök fyrir því. Ákvæðin í Grá-
gás standa óhögguð af því, sem á
eftir kemur í Vígslóða.
Prófessor Ó. L. vill hrekja kenn-
inguna um að nýlenda sje í lögum
við móðUrland sitt þangað til hún
segir sig úr lögum með því einu
að nýlendu megi líka afhenda
eftir hernað eða með sönnunum.
pekkir hann ekki aðrar nýlendur
en þær, sem hluti af heimaríkinu,
þar sem hann segir að annars sjeu
engin tengsli að losa.
Jón Stefánsson.
-----o----
Skóluin ýmsum hefir nú verið
sagt upp. Úr vei'slunarskólanum
útskrifuðust 18. Af þeim hlaut
1 ágætiseinkunn, Helgi R. Magn-
ússon frá Eskifii'ði. Úr Stýri-
mannaskólanum hafa útskrifast
27, 23 með farmanns eða eim-
vjelaprófi, 4 með fiskimannaprófi.
I Kennaraskólanum luku 19 kenn-
araprófi. Úr Flensborgarskólanum
í Hafnarfirði útskrifuðust 12. I
Jðnskólanum útskrifuðust 11 nem.
Eggert Stefánsson söngvari
söng í Pleiades Club í New York
uýlega eins og frá var sagt í síð-
asta blaði. I umsögn frá klúbbn-
um er m. a. sagt svo um söng
hans, að hann hafi sungið hin ísl.
lög dásamlega og af mikilli til-
finningu.
pýskur vísindaleiðangur er ný-
kominn hingað til þess að rann-
saka áhi'if ljósbrigða á menn, jurt
ir og laftslag. Foringinn er ft. dr.
Stoppel, docent í jurtalíffræði í
Hamboi'g og henni til aðstoðar
Voelker læknir og 2 stúdentar.
Suðurganga. 6 íslendingar slást
í för með öðrum norrænum suð-
urgöngumönnum nú í þessum
mánuði, vegna hins heilaga árs
í Róm. Meðal þeirra er Meulen-
berg prefect.
Glímumennirnir sem til Noregs
fara buðu nokkrum bæjarbúum til
að sjá glímu hjá sjer nú nýlega.
Æfa þeir sig kappsamlega og var
glíma þeirra yfirleitt snörp og lið-
leg og framkoman góð.