Lögrétta - 24.06.1925, Blaðsíða 2

2
LÖGRJETTA
Svar
til Jóns Gauta Pjeturssonar.
E’ndurskoðandi reikninga K. þ.
Jón Gauti Pjetursson á Gautlönd-
um, hefir í Morgunbl. 22. apríl
síðastl. gert ýmsar athugasemdir
við brjef mitt í Lögrjettu frá 5.
jan. þ. á. (birt í Lögrj. 4. mars)
sem mjer þykir rjett að svara.
Vitanlegt er, að athugasemdir
þessar eru gerðar á Húsavík með
reikninga K. p. undir höndum og
með aðstoð Benedikts Jónssonar
höf. Ársrits K. p. Mætti því ætla
að á athugasemdum þessum væri
eitthvað að græða og auðsjáan-
lega vantar ekki viljann til að
sýna að jeg hafi farið rangt með
eitt og annað í nefndu brjefi.
Niðurstaðan er þó sú, að „leið-
rjettingar“ höf. eru allar vind-
högg undantekningarlaust og at-
hugasemdimar bæði beinlínis og
óbeinlínis staðfesting þess, að jeg
hefi farið rjett með en ekki
rangt.
Fyrsta leiðrjettingarviðleitni
höf. er um ,,reikningsvillu“ sem
hann telur vera í brjefi mínu og
nema 60 þús. kr., en er þar þó
ekki til. Er því máli svo háttað,
að jeg taldi innstæður K. p. utan-
fjelags í árslokin 1922 „tæpar“
100 þús. kr. (nákvæma talan er
kr. 99.192.43), útl. vörur fyrir-
liggjandi og óverðreiknaðar innl.
vörur um 233 þús., verðbrjef, pen-
inga í sjóði og fasteignir um 168
þús. og samtölu af þessum upp-
hæðum 501 þús. kr. parf ekki
mikinn reikningmann til að sjá,
að það er rjett samlagning en
ekki röng. En tölur þessar (þrjár
hinar fyrri) eru fyrst settar fram
með nokkru millibili en síðan færð
ar saman, milli sviga, og hefir þar
orðið prentvilla hjá Lögrjettu í
fyrstu tölunni, 160 þús. fyrir 100
þús. Svo mætti nú virðast að á
þessu þyrfti enginn sæmilega at-
hugull lesandi að villast og síst
endurskoðandi K. p. með reikn-
inga þess og ársrit í höndum, þar
sem talan er rjett tilfærð á fyrri
staðnum og niðurstöðutalan (sam-
lagningarsumman) í fullu sam-
ræmi við hana. Að J. G. P. gerir
„reikningsvillu" úr meinlítilli
prentvillu og athugunarskekkju
sjálfs sín, sýnir þegar í upphafi
að hann skrifar meira af vilja en
mætti um þessi efni.
Eftir þessa fyrstu leiðrjetting-
armeinloku sína, snýr höf. sjer að
því, sem hann kallar „aðalatriðið“
í málinu, sem sje það, að jeg hafi
skilgreint K. p. rangt og þannig,
að af tölum mínum verði dregnar
rangar hugmyndir um „einkahag“
Lesbók Lögrjettu XVII.
nnmenir tliliiin.
Norræna fjelagið er kunnugt
mörgum, að minsta kosti í Reyk-
javík, þó ekki hafi það starfað
mjög lerugi þar. Fjelagsskapur sá,
sem það er einn liður í, hefir náð
mikilli útbreiðslu og góðri um
öll Norðurlönd. Eru í honum ýms-
ir af kunnustu og áhrifaríkustu
mönnum í Svíþjóð, Noregi og
Danmörku, bæði úr flokki menta-
manna og starfsmanna í ýmsum
greinum hagnýts lífs*). það er
nú höfuðfjelagsskapur þeirra
manna norrænna, sem safnast
vilja saman til þess að starfa að
ýmiskonar samvinnu og samskift-
um milli norrænna þjóða og ríkja,
bæði í andlegum og hagnýtum
efnum. önnur fjelög sem áður
hafa starfað að svipuðu marki —
og þau hafa ýms verið — hafa
*) Stjórn Norræna fjel. í Rvík
skipa nú: Klemens Jónsson fyrv. ráð-
herra, Sig. Eggerz fyrv. ráðherra,
þorst. Gíslason ritstjóri, Sveinn
Björnsson fyrv. sendiherra, Vilhj. p.
Gislason, Ásg. Ásgeirsson alþm. og
Matth. þórðarson þjóðmenjav.
fjel., sem hjá honum verður sam-
stæður við sameignasjóði þess,
fasteignir, varasjóð, tekjuafgang
í kostnaðarsjóði o. fl. Jeg hefi
aldrei búist við því að rita svo,
að það geti ekki misskilist og
ætla að það muni engir gera,
enda er rjettur skilningur á rit-
uðu máli engu síður kominn und-
ir lesanda en rithöfundi. En tölur
þær, sem jeg notaði, sýna það
fullberlega sjálfar, að þær eru
ekki til þess ætlaðar að sýna það
sjerstaklega, sem J. G. P. kallar
„einkahag“ K. p., þ. e. sameign-
arfjármuni þess, heldur ná þær
bæði yfir sameignir og sjereign-
ir fjelagsmanna, að því leyti, sem
þær tilheyra fjel., samkvæmt lög-
um þess og algengri málvenju.
Ilefi jeg þar því til skilgreining-
ar minnar þá heimild, sem full-
komnust er — lög fjelagsins —
og held því fram að hún sje rjett,
hvað sem J. G. P. um það segir.
Með því tvennu, sem nú er tek-
ið fram, má heita að leiðrjetting-
arviðleitni J. G. P. sje lokið. Hann
vill að vísu halda því fram, að
bústofnsrýrnun fjelagsmanna síð-
astliðið ár muni ekki vera meiri
en svo sem svarar vanhöldum
þeirra síðastl. vor. En um það
fullyrðir hann þó ekkert — og
það hefi jeg heldur ekki gert. Að
engar skýrslur sjeu til um þetta,
eins og hann heldur fram, er á
hinn bóginn ekki allskostar rjett,
því um það má fá mikinn fróð-
leik úr sláturfjárskýrslum K. p.,
forðagæsluskýrslum sveitanna o.
fl., auk þess að til eru fyrir mín-
um og annara augum mörg ein-
stök, augljós dæmi um stórfækk-
un búpenings, sem ekkert á skylt
við vanhöld á síðastl. vori. Um
þetta atriði hefi jeg annars rætt
allýtarlega í brjefi til Lögrjettu
1. maí (ef jeg man rjett), sem
nú er væntanlega komið fram, og
skal því ekki orðlengja um það
frekar.
J. G. P. segir að jeg muni lík-
lega hafa gert það í ógáti, að
setja þá „almennu staðreynd" að
bilið milli snauðra og ríkra væri
á krepputímum, í samband við
starfsemi K. p. En jeg skal fræða
hann um það, að jeg hefi ekkert
um þetta í ógáti sagt, enda ekki
sett nefnda „staðreynd" í neitt
sjerstakt samband við starfsemi.
fjelagsins, að öðru leyti en því,
að jeg er að tala um K. p. og
ekki annað. En við orð mín í
brjefinu frá 5. jan., sem ekki var
annað en hlutlaus frásögn, sem J.
G. P. staðfestir en rengir ekki,
get jeg bætt því áliti, að þetta
„bil“ hefði ekki þurft að verða
svo stórt sem orðið hefir og að
flest að einhverju leyti gengið í
samband við þetta nýja allsherj-
arfjelag, eða sameinast því alveg.
því það er ekki ný bóla, áð tal-
að sje um norræna samúð og sam-
vinnu. Um það hefir margt og
mikið verið skrifað og skrafað.
Er sannast best af því að segja,
að slíkt hefir ekki ósjaldan reynst
meira í orði en á borði — verið
vinsamlegt veitsluskvaldur og
rneinhæg og meinlaus húrrahróp
fyrir frændsemi og fóstbræðra-
lagi. En þó ýmislegt af því, sem
fram hefir farið undir nafni nor-
rænnar samvinnu hafi reynst
gagnslítið og áhrifarýrt fyrir hag-
nýtt líf þjóðanna, verður þó ekki
fjöður dregin yfir hitt, að margt
hefir líka verið unnið í þessa átt
frjósamt og fyllilega þakkarvert,
þó. oft hafi það verið hávaða-
minna en hitt. Ýmisleg samvinna
norrænu ríkjanna á ófriðarárun-
um var t. d. merkileg og einstak-
ar stjettir manna og flokkar
hafa tekið upp ýms samskifti,
sem rynst hafa vel.
Engum sanngjörnum manni,
sem hugsar um þessí mál með ró-
legri skynsemi, getur heldur dul-
ist það, hvaða skoðanir sem hann
annars kann að hafa, að sú hug-
mynd, sú hugsjón, sem liggur til
K. p. hefði vel getað spornað við
vexti þess meira en það hefir gert,
enda þurfi að vinna meira að því
hjer eftir en hingað til. Honum
(J. G. P.) finnast nú líklega þessi
ummæli engin „vinargjöf“, en
ómögulegt er ekki að líta á þau
á annan hátt.
pá talar J. G. P. um „hrak-
spár“, sem hann virðist eigna
mjer um K. p., en jeg hef engu
um framtíð þess spáð. hvorki
hrakspám nje öðrum spám. það,
sem næst því kemst, af mínum
ummælum, að vera spá, eru þau
orð að þó skuldirnar yxu safn-
fjenu yfir höfuð á óhappatíma-
bilinu 1920-—22 og að því verði
lengi búið, megi ætla að á öllum
venjulegum tímum vaxi safnfjeð
meira en skuldirnar, ef stjórn
er sæmileg, og að það takmark
náist að lokum, að fjelagið eign-
ist nauðsynlegt tryggingar- og
veltufje". Mjer sýnist þurfa tals-
vert einkennilega einlægan vilja
til að gera „hrakspá“ úr þessum
orðum, enda þótt inn sje skotið
á eftir þeim því áliti, að ekki sje
óhugsandi að samábyrgðin reyn-
ist óholl sjálfsábyrgðarhvöt mið-
ur þroskaðra manna — sem jeg
satt að segja álít að hún áreiðan-
lega sje. Að það sje í þeim stíl,
að ekki verði við sjeð, segi jeg
á hinn bóginn ekki. Og þó að þau
sannindi, að fátt sje svo gott að
því fylgi enginn galli, sjeu teygð
út yfir samábyrgðina, verður eng-
in hrakspá úr því, nje fordæming.
En annmarka verður að gera sjer
ljósa, hvar sem þeir eru og við
þeim að sjá á líkan hátt og vel
forsjáll bóndi gerir, sem hefir
fyrir reglu að búast við hörðum
vetri, enda þótt hann spái engu
um tíðarfarið og þyki líklegt að
það verði í meðallagi eða nálægt
því, svo sem venjulegast er.
J. G. P. segir, að enn hafi ekki
þurft að grípa tli samábyrgðar-
innar í K. þ. á þann hátt að einn
borgi annars skuld. Rangt ei
þetta hjá honum og undarlega
talað. Eða hefir hann alveg
gleymt Ægisdeild o. fl.? Að þetta
hafi ekki orðið enn í mjög stór-
um stíl, má hinsvegar til sanns
vegar færa. En það er fleira ilt
við skuldirnar en það, að þær falla
þegar svo ber undir. Og vel mætti
J. G. P. minnast þess hvert fyrsta
aðalatriðið er á steínuskrá K. þ.
— að forðast skuldir. Sannarlega
er fylgi fjelagsmanna við þetta
stefnuskráratriði orðið nokkuð
undarlegt, þegar ekki má segja
opinberlega um skuldimar al-
rnenn sannindi, svo að því fylgi
ekki óvildar áaustur, lygar og
rógur hvaðanæfa.
grundvallar þeim hreyfingum sem
hjer er um að ræða, er bæði heil-
brigð og nauðsynleg. þrátt fyrir
alt það, sem skilur norrænar þjóð-
ir í hugsunarhætti, máli og menií-
ingu — og það er sjálfsagt margt
— er það þó líka margt sem teng-
ir þær saman, bæði í minningum
sögunnar og í nauðsyn nútímans.
Sundrung þeirra hefir gert þær
og gerir þær ennþá fátækari, veik-
ari og vesælli en þæi eru og
þurfa að vera. Samheldnin gerir
þær auðugri, þróttmeiri og frjó-
samari, inn á við og út á við.
þetta eru að vísu aðeins almenn-
ar athugasemdir, en það er hægt
að rekja þær og rökstyðja marg-
víslega í einstökum atriðum.
En það var ekki ætlunin að
skrifa hjer alment um þessi sam-
norrænu mál, eða sam-norrænu
stefnur, heldur aðeins að benda á
þau og starfsemi Norræna fjelags-
ins, af því að það er einmitt grund
völlur þess að boðað var til þess
norræna blaðamannafundar í Osló
sem hjer á að segja örlítið frá.
þessir samnorrænu blaðamanna-
fundir hófust fyrst í fyrra og
hafa farið vel úr hendi. Hyggja
menn gott til þeirra og áhrifa
þeirra. Lýsti norski forsætisráð-
herrann, Mowinskel, því m. a.
Um afsakanir J. G. P. á skulda-
basli K. þ. skal jeg lítið segja.
þær eru að sumu leyti góðar og
gildar og snerta mig lítið og mín
ummæli, sem alls ekki voru til
þess ætluð að sverta K. þ., þó
honum finnist það. það er alt
annað mál, að benda á annmarka,
sem að meira eða minna leyti
eru á mannlegu valdi og úr má
bæta, ef menn hegða sjer ekki
eins og strúturinn, sem stingur
hausnum í sandínn, þegar einhver
hætta er yfirvofandi. Jeg skal
því slá botninn í þetta mál. En
jeg vil igefa J. G. P. tvö heilræði
að lokum. Er annað það, að þegar
hann ritar deilugreinar næst þá
skuli hann sitja heima við ljós
sinnar eigin skynsemi, en ekki
á Húsavík eða annarstaðar í æs-
i ngarmoldvi ðri hernaðarsinnaðra
manna. En hitt er það, að hann
taki starfsbróður sinn í þessari
brjefskriftardeilu, Dags ritstj.
á Akureyri, ^jer til fyrirmyndar.
J. G. P. hefir tekið sjer fyrir
einskonar „mottó“ þau ummæli
Ara fróða „at hvatki þess es mis-
sagt es .... þá skal þat hafa es
sannara reynisk“,en tekist ómenni
léga að fylgja því. J. þ. hefir
hins vegar ekkert skriflegt
„mottó“„ en auðsjáanlega í huga
hvað það er, að vera „vaskur
maður og batnandi“, samkvæmt
skilgreiningu Snorra Sturlusonar.
Hann hefir því í Degi 30. f. m.
„jetið ofan í sig“ ósannindi sín
og illyrðaaustur í sama blaði 2.
s. m., bæði beinlínis og óbeinlínis,
meðal annars með samúðarorðum
um þá menn í K. þ., sem halda
því fram að orsakirnar til skulda-
baslsins í fjel. „liggi að sumu í
gáleysi manna í viðskiftum og
skorti á átökum“ og „halda því
fram að því harðari kostir, sem
mönnurn eru búnir hið ytra, því
síður muni duga að láta reka á
reiðanum og leita afsakana í ytri
ástæðum og eigi viðráðanlegum“,
„Merkasta málið, sem kom til
ummræðu á áðurnefndum fundi
þing., var risið af þessum ágrein-
ingi“, segir ritstj. ennfremur, og
„Upphaf þessarar hreifingar var
það að þingeyingar tóku að ræða
þessi mál í fjelagsblaðinu Ófeigi“.
Að það var jeg, sem hóf þær
umræður, þykir ritstj. auðvitað
viðfeldnara og annari framkomu
sinni samkvæmara, að draga
fjöður yfir. Og skiljanlegt er, að
honum þyki það ljóður á mínu
ráði, að jeg fjekst ekki til að
gleypa við „umbótatillögum“
þeim, sem hann fjekk sjálfur
Björn á Brún til að flytja, þegar
hann (ritstjórinn) reið hálffullur
með Ilallgr. bróður sínum og
í ræðu sem hann hjelt á mótinu
núna, hversvegna einmitt væri
lögð áhersla á það, að .gera blaða-
mannamótin vel úr garði og hvers
vegna menn vonuðust til þess, að
einmitt þau gætu haft meiri áhrif
en flest annað til þess að skapa
gagnkvæman skilning og samúð
milli þjóðanna. Blöðin væru sem
sagt, þrátt fyrir það, sem að þeim
væri fundið með rjettu og röngu,
eitthvert mesta og merkilegasta
afl hvers nútíma þjóðfjelags og
blaðamennirnir þeir menn, sem
meira en nokkur önnur ein stjett
skapaði almenningsálit og stefn-
ur þjóðanna. þessvegna væri mik-
ið undir því komið, að einmitt
blaðamenn gætu af eigin reynslu
fengið sem besta og gleggsta hug-
mynd, ekki aðeins um sitt eigið
land og þjóð, sem auðvitað stæði
þeim næst, heldur um öll Norð-
urlönd. Af þeirri kynningu gætu
þeir svo sjálfir skapað sjer skoð-
un um gildi eða gildisleysi nor-
rænnar samvinnu og ákveðið
hvort þeir vildu hlynna að henni
eða ekki. En á skynsamlegum
stuðningi þeirra væri meira að
græða en flestu öðru. Margt ann-
að var líka um þessi efni sagt og
þarf ekki að tíunda það hjer,
enda vantar heldur ekki að um
þriðja manni heim til B. síðast-
liðið sumar. En líklega getum við
orðið samferða að einhverju leyti
samt. Og ekki má búast við of-
miklu ofaníáti af J. greyinu þor-
bergssyni, sem að eðlisfari er gott
skinn, þó hann sje stundum
grunnsær, framhleypinn og ill-
kvittinn, einkum þegar hann er í
tjóðurbandi sjer verri manna.
24. maí 1925.
Sigurjón Friðjónsson.
---o----
Um sambandssjóðinn
í Kaupmannahöfn og
umsóknir til hans.
Jeg rita þessar línur, sem hjer
fara á eftir, mönnum til athug-
unar og skilningsauka.
Eftir stofnskrá sjóðsins á að
veita til þrenns: 1) til þess að
styrkja andlegt samband milli
fslands og Danmerkur — þar
undir getur margt heyrt —, og
til þess á að ganga helmingur
fjárins. 2) til þess að styrkja
íslensk vísindi og 3) íslenska nem-
endur; til þessara tveggja hluta
á hinn helmingurinn að ganga —
aðeins þá um einn fjórði til
nemenda. Fjenu er skift milli um-
sækjanda tvisvar á ári, 25000 í
hvort skifti, en oftast er svo, að
búið er að veita fyrir fram svo
sem 2000 kr. af þeim og þeim
ástæðum. Til nýrra styrkja verða
þá vanalega 22—23 þúsund kr.
Umsóknir hafa aukist ár frá
ári og aldrei hafa þær verið jafn-
margar sem nú í þetta sinn.
Stjórninni hafa borist um 90 um-
sóknir um 100,000 kr. og freklega
það. Reyndar hafa ekki nærri allir
umsækjendur nefnt neina upphæð,
en þó að gerðar sjeu ekki meira
en 500 kr. til hvers þeirra, verður
upphæðin ekki minni en sú sem
nefnd var.
það er með öðrum orðum: ekki
fullur fjórði hlutinn af því fje,
sem sótt er um, verður veittur
það er því skiljanlegt, að ein-
hverjir hljóta að verða útundan 1
og að margir — ef til vill flestir
— verða að fá minna en þeir hafa
um sótt; það verða þeir að sætta
sig við. þess vil jeg þó geta, að
þegar sótt er um mjög háar upp-
hæðir 2—3 þúsund króna eða það-
an af meira, þá er lítil stoð í því
að veita svo sem 500—1000 kr.;
þær koma þá að engu haldi, og
þá er eins rjett að veita ekki
neitt. Umsækjendur hafa auðvit-
að flestir þann vana að fara svo
iangt í kröfum, sem þeir þykjast
blöðin sje líka skrifað og skraf-
að heima.
Blaðamannamótið, eða náms-
skeiðið, hófst hjer í Osló 19. maí
og stóð til 27. Jeg kom þó of
seint, því Gullfoss, sem jeg fór
með heiman að, tafðist nokkuð,
bæði af alþingismönnum, sem
voru á heimleið sinni, og af aust-
firskri þoku. Fór jeg af skipinu í
Björgvin — og með járnbraut
þaðan til Osló. Er hjer ekki ætl-
unin að skrifa neina ferðasögu,
og geta orðið til þess nógir ferða-
langar aðrir og betri, heldur að
rekja starfsemi mótsins stuttlega,
svo að menn fái nokkra hugmynd
um það. Var þar reynt að láta
skiftast á alvarleg störf, sem svo
eru nefnd, og skemtanir ýmsar
og sýningar og þó svo, að það í
heild sinni gæfi sem gleggsta
mynd að auðið væri af norskum
málum og norskri menningu.
Tókst þetta prýðilega og var vel
vandað til alls, bæði manna og
málefna. Voru viðtökurnar allar
hinar alúðlegustu og höfðingleg-
ustu og greitt fyrir okkur út-
lendingunum á allan hátt. En
þátttakendurnir voru 10 Danir, 10
Finnar, 9 Svíar og jeg einn Islend-
ingur og ekki fullráðinn í þátt-