Lögrétta - 06.04.1926, Qupperneq 3

LÖGRJBTTA
Kun naar Bageren
findes paatrykt Etiketten er det
ægte Gserpulver „Fermenta“.
Fineste Kvalitet, bedst til Bag-
ning.
T. W. BUCH,
Köbenhavn.
Erfitt er skynsemis stíflur að stikla
straumkasti forlaga hrakinni snót.
Helga þó synti með sonu á baki.
— Sárt er að geta ekki vininn sinn
kyBt. —
Vakti hjé henni með vondaufu taki
vitsmunir, kærleikur, þróttur og list.
Klifraði’ hún skarðið með aleigu’ ó
örmum,
ástkærum sonum frá dauðanum barg.
Tindruðu skilnaðartárin í hvörmum,
titraði brjóstið við skelfingarfarg.
Óvinir blóðþyrstir barnanna leita. —
Búin er hefndin ef vexti þeir ná. —
Ofar nam sólarguð sigurinn veita
sórþreytta hjartanu refunum ó.
Krafturinn sá, sem að hjólpaði henni
hitaði þorbjörgu . miskunnarþrár,
ljómaði’ í heiðni frá unglingsins enni,
ómaði úr Saurbæ nœr þrjú hundruð
ár.
Hann er hinn sami þótt siðirnir
breytist.
sifelt i veikum hann máttugur er.
Kvlði jeg ekki að kjarkur minn
þreytist,
kr&fturinn þessi mun verka í mjer.
Hvort sem jeg lyfti’ yfir lognmollu-
skarðið
ljóðelskum börnum með gjallandi
söng,
eða jeg skógklæðum skrýði eitt barðið
skjólvana landsins í frostkvalaþröng
eða jeg fjársjóð með örmunum sópa,
afgreiði skattana fótækri þjóð,
mun þessi kraftur í huga mjer hrópa
himneska kærleikans gullstrengja ljóð.
f. E. Th.
Páll ísólfsson dvelur nú í Khöfn
og hjelt þar hljómleika í Holrn-
ens kirke 5. f. m. ásamt Telmanyi
fiöluleikara, sem hjer var nýlega.
Er þessum hljómleikum mikið
hrósað í dönskum blöðum.
Góður gestur.
Um síðustu mánaðamót ktar.
hingað í fyrirlestraferð Einar H.
Kvaran rithöfundur. Gerði hann
það fyrir tilmæli nokkurra manna
hjer, sem áhuga hafa á því sama
máli og Kvaran hefir gerst braut-
ryðjandi að hjer á landi og varið
áratugum til að kynnast. En það
er eins og alþjóð er kunnugt sál-
arrannsóknir nútímans með þau
líkindi og sannanir, sem niður-
stöður þeirra hafa gefið fyrir
sambandi við framliðna menn.
Málefni, sem óðum er að öðl-
ast viðurkenningu flestra hugs-
andi manna sem eitt mikils-
verðasta rannsóknarefnið, er
mannshugurinn lætur sig nokkru
skifta.
Einkum hafa ýmsir þeir at-
burðir, sem hjer hafa gerst, vak-
ið fólk til forvitni og áhuga við
þessi efni, og því varð koma
Kvarans enn kærkomnari.
Fyrra erindi sitt hjelt hann 28.
febrúar fyxir troðfullu húsi. Var
það um ýmsa örðugleika sálar-
rannsóknanna. Á undan því mælti
bæjarfógeti Kr. Linnet nokkur orð
til áheyrendanna. Minti m. a. á,
að hjer talaði eigi einungis kunn-
asti rithöfundur og ræðumaður
þjóðarinnar um málefni, er alla
varðaði, heldur og maður, sem
hefði á því betri og sannari þekk-
ingu en flestir ef ekki allir hjer-
lendir menn og væri auk þess
afar gætinn í dómum sínum.
Og erindið var afburða snjalt.
Að margra dómi eitt það besta,
sem þeir hefðu eftir hann heyrt
eða lesið.
SjerstakJega fanst þeim, er lín-
ur þessar ritar, sá kafli þess, er
fjallaði um stefnur þjóðanna,
ástandið í heiminum og þekkingu
þá, sem fengist hefir úr sambandi
við annan heim, frábærlega fagur.
Sáum við, sem gengumst fyrir
þvi að fá Kvaran hingað, eftir
því einu, að eigi skyldi verða úr,
að það erindi yrði endurtekið.
Naumast hefði aðsóknina skort.
Næsta sunnudag hjelt svo
Kvaran síðara erindi sitt, sömu-
leiðis fyrir fullu húsi. það var
um sálrænar lækningar. Stór-
merkir, vottfestir atburðir, sem
hann hafði kynt sjer og safnað í
Vesturheimsferð sinni s. 1. ár. Mun
mörgum hjer, sem talið hafa sig
fengið bætur meina sinna úr
dulrænni átt, hafa verið sjer-
legt ánægjuefni að heyra það full-
yrt af einum varkámasta sálar-
rannsóknarmanni þessa lands, að
slíkar lækningar gerðust ótvíræði-
lega víða um heim. Eigi var laust
við að hjá ræðumanni kendi undr-
unar og gremju yfir tómlæti og
hugsanadeyfð manna gagnvart
íþessu máli og rannsókn þess.
Hve sumum væri gjamt að vonsk-
ast móti því og hve rannsóknar-
áhuginn væri lítill.
Og þeirri gremju er eigi að
ósekju hreyft. í ekkert ætti
mannsandann að þyrsta jafn
ákaft sem þekkingu þess, hvað
hann er og hvað hann á í vænd-
um, en það er eins og þess þorsta
kenni oft gremjulega lítið.
Mönnum eru veittar álitlegar
fjárfúlgur úr opin.berum sjóðum
til þess að telja og rannsaka
hvert smábein 1 þorskhausnum
og er auðvitað eigi ámælisvert;
samt virðist vera óendanlega
miklu meii’a vit í því að styrkja
þá menn, sem eru af öllum mætti
eftir því að leita, hvað búi 1
mannssálinni og hver sje greið-
asta leiðin fyrir mennina til
þroska og fullkomnunar.
það er inn á þau svið, sem Ein-
ar H. Kvaran hefir bent í ritum
sínum og ræðum og nú síðast með
för sinni hingað.
Og mjer er óhætt að fullyrða að
Vestmanneyingar kunna honum
hugheilar þakkir fyrir komuna.
Vestm.eyjum, 19. mars 1926.
Hallgr. Jónasson.
--_o----
Kálfyröi.
Mjer eru minnisstæð orð, sem
Courmont franski mælti í minni
áheym og dr. Guðm. Finnboga-
sonar, fyrir fáeinum árum — um
skáldsagnagerð í landi voru. Hann
ljet þau orð falla, að okkur Is-
lendingum riði á því, að semja
þannig lagaðar skáldsögur, að
augljóst væri, að þær væru um
íslensk efni, hefðu einkenni vors
þjóðlega lífs. Veröldin á nóg af
skáldsögum, sem gerast alstaðar
og hvergi, mælti hann. þið getið
ekki vakið athygli á ykkar þjóð
með þessháttar bókmentum og
hafið enga þörf fyrir þær. þetta
er efnisrjett en ekki alveg ná-
kvæmlega orðrjett. þetta tal bar
á góma út af skáldsögu, sem þá
var nýkomin út í Reykjavík. þessi
fluggáfaði útlendingur sagði um
hana „að hún gæti hafa gerst eigi
síður í hafnarborg“, er hamn
nefndi „austur á strönd Suður-
Ameríku, eins og í Reykjavík“.
Sumir, sem fengist hafa við
skaldsagnagerð í landi voru, höfðu
hugboð um þetta, áður en Cour-
mont kom til vor, og lögðu stund
á að draga fram Islendingseðlið
og þjóðemið í sögum sínum, með
því málfari, sem hefði í sjer ís-
lenskan keim. —
Nú fyrir fáum misserum hefir
bætst í þann hóp skáldsagna-
smiða nýr maður og þó roskinn
að aldri — Einar þorkelsson, snæ-
fellingur.
Hann varð fyrst kunnur af
palladómum um þingmenn, sem
birtust í Vísi, ef jeg man rjett.
þar var sú málsnild á ferðinni,
sem stakk í stúf við blaðarausið
eins og það er hversdagslega.
Ritgerðir átti hann og í blöðum
fyrri. en dulnefndar. Maðurinn
ljet lítið yfir sjer — og átti þó
mikið undir sjer í orðfærinu.
Engan grunaði þá, ókunnugra
manna, að þai'na væri skáld á
ferðinni. Sá flöturinn kom upp
fyrst á sextugsaldri hans og var
hann þá kominn í lamasess.
Fyrsta sagan frá Einars hendi,
sem birtst hefir, er um hund og
kom í Iðunni. Jeg rak upp stór
augu yfir lestrinum. Orðfærið er
svo kyngi magnað og drættimir
svo skýrir, að unun vakti í mínum
bæ.
Efnið var ram-íslenskt, eigi síð-
ur en orðfærið, og það eitt sagt,
sem þurfti. Málsnildarmaður í
fornöld skilgreindi frá sínu
sjónarmiði, í hverju mælska væri
fólgin. Hann kvað hana fólgna í
því, að segja ekki of margt nje
of fátt, og með þeim orðum, sem
væru best valin. — þetta alt kann
Einar þorkelsson, þegar hann seg-
ir sögu. Og þær eru nú komnar
fjórar á flot, sem jeg hefi sjeð.
Allar eru þær íslenskar á allan
hátt og mjög minnilegar.
þetta er ekki ritdómur um sögur
Einars þorkelssonar. En jeg get
ekki orða bundist að benda á
manninn og einkennin.
Jeg gat þess, að þessi höfund-
undur væri í lamasessi. það atriði
rifjar upp fyrir mjer frásögn,
sem eg las fyrir mörgum árum.
Ungur rithöfundur gekk með
dauðann í sjer, eða lá með hann
og var þó búinn að fá útgefna
skáldsagnabók eftir sig. Hanm var
eins og á nálum yfir því, að fá
að sjá umsagnir ritdómara um
þessar sögur, áður en hann dæi.
8
Hollandsk Export Kaffe-Swrogat
Fineste Aroma, udmærket Kaffe-
smag, særdeles kraftig og billig
■i Brugen, anbefales Forbrugere af
Kaffe Surrogat.
Fabrikanter: Firma I. Pieters,
Hofleverandör. Groningen, Hol-
land. Eneforhandling for Island:
T. W. BUCH,
Köbenhavn.
Sagan fjallaði um þetta. Hann
var ungur að vísu og æskan er
ávalt meyr. Em mundi roskinn
maður vera kaldur fyrir því,
hvaða dóm hann fær fyrir verk,
sem hann byrjar að sýna á efra
aldri? Ef hann efaðist um gáfu
sína, mundi hann ekki gleðjast
yfir ákúrum fyrir annmarkasmíð,
ef svo yrði metin. Roskinn mað-
ur má ekki herma það eftir ung-
lingum, að gefa út þunnmetis
skáldskap. Svo mundi hann
hugsa.
Margur á sín lengi að bíða, seg-
ir gamalt spakmæli. það sannast
oft á sönnum Islendingum. Skáld
sem tóna eftir útlendum nótna-
bókum, gefa út á tvítugsaldri
heilmiklar bækur. En Grímur á
Bessastöðum, Fornólfur og Einar
bróðir hans koma fram á sjónar-
sviðið fyrst á efri aldri. Og þá
eru þeir orðnir ram-efldir að
formi og djúpsæir niður í „Grím
hinn góða“ norrænunnar. —
Jeg læt það ógert að tala um
líkindi eða ólíkindi 1 sögum Ein-
ars þorkelssonar. Jeg ætla að
lífið — atburðir þess — sje sí-
felt á undan skáldunum. Á minni
æfi hafa atburðir gerst í kring-
um mig, sem eru ólíkindalegri,
en nokkrir atburðir, sem sjest
hafa í ísl. skáldsögum á minni
tíð. Ef svo fellur í Norðurlandi,
ætti slíkt hið sama að geta átt
sjer stað á Snæfellsnesi. En þar
mun E. þ. hafa tekið upp af götu
sinni efnivið sagna sinna.
Jeg rita þessar línur til hvatn-
ingar þessum höfundi, ef svo
mætti verða, að hann ætti þess
kost, að rita enn í sögustíl. Jeg
býst við að hann efist um köllun
sína. Jeg veit um mann, sem dreg-
ist hefir með djöful efans á hæl-
um sínum alla æfi og skáldað
þó og verið álitinn fullur of-
drambs — þann djöful, að hann
sjálfur, maðurinn, væri ekki skáld
að marki. Svo undarleg „æfintýri
gerast með þjóð vorri“.
Jeg vil biðja Lögrjettu að korna
þessu hálfyrði til skila. Jeg veit
„1 fyrsta lagi, hafið þjer — já, eða nei — klifið yfir múr-
vegginn umhverfis garð Therrons, hafið þjer brotið grein
af trje og stolið eplum, þ. e. gert yður sekan í þjófnaði í
sambandi við brot á garðahelginni ? 1 öðru lagi, eruð þjei
— já eða nei — galeiðuþrællinn Jean Valjean sem látinn
hefir verið laus?“
Ákærði hristi höfuðið öruggur á svipinn, eins og mað-
ur, sem skilur um hvað er að tefla, og veit hverju hann
á að svara. Hann lauk upp munninum, sneri sjer að for-
seta og sagði: „í fyrsta lagi . . .“ þá leit hann á húfuna
sína, glápti síðan upp í loftið og þagmaði. — „Ákærði“,
sagði málfærslumaður stjómarinnar hastur, „takið þjer
eftir því, sem jeg segi: þjer svarið því ekki, sem. þjer eruð
spurður að. Fum yðar kemur upp um yður. það er ber-
sýnilegt, að þjer heitið ekki Champmathieu, að þjer eruð
galeiðuþrællinn Jean Valjean og hafið fyrst falið yður
undir nafninu Jean Mathieu, en það ættarnafn hafið þjer
fengið frá móður yðar, að þjer þvínæst hafið farið til
Auvergne, auk þess eruð þjer fæddur í Faverolles og haf-
ið verið þar skógarhöggsmaður. það er bersýnilegt, að
þjer, er þjer höfðuð klifrað yfir steinvegg, hafið stolið
þroskuðum eplum í garði Pierrons. þetta munu háttvirtir
kviðdómarar hafa í hyggju“.
Ákærði hafði setst. þegar málfærslumaður stjómar-
innar hafði lokið máli sínu stóð ákærði snögglega upp og
sagði: „þjer eruð sannarlega illkvittinn maður, það eruð
þjer! þetta var það, sem jeg ætlaði að segja, en jeg
mundi ekki eftir því undir eins. Jeg hefi engu stolið. Jeg
er ekki sá, að jeg fái altaf eitthvað að eta á hverjum degi.
Jeg kom frá Ailly og hafði lent í skúr, sem gjört hafði
jörðina gula, og svo fann jeg brotna grein með nokkur-
um eplum á. Jeg tók hana upp án þess að renna grun í,
að jeg gæti orðið fyrir óþægindum fyrir það. Nú hefi jeg
setið þrjá mánuði í fangelsi og hefi verið dreginn úr ein-
um stað í annan. Og jeg veit ekki hvað jeg á að segja;
þjer talið á móti mjer og segið: svaraðu! Lögregluþjónn-
inn, meinieysis maður, gefur mjer olnbogaskot og hvíslar
að mjer: Reyndu að svara! En jeg á bágt með að koma
orðum að því, sem jeg vil segja, jeg hefi ekki verið í
skóla, jeg er fátækur maður. það er rangt af ykkur að
skilja það ekki. Jeg hefi ekki stolið. Jeg hefi tekið dálítið
upp, sem lá á götunni. þjer talið um Jean Valjean og Jean
Mathieu, jeg þekki þá ekki. það hljóta að vara einhverjir
sveitamenn. Jeg hefi unnið hjá herra BaJoup við Spítala-
götu. Jeg heiti Champmathieu. þjer hljótið að vera vitrir,
fyrst þjer vitið hvar jeg er fæddur, því að jeg veit það
ekki sjálfur. það eru ekki aJlir, sem komast í þennan heim
í húsakynnum; það væri mjög iþægilegt. Jeg held að faðir
minn og móðir hafi flakkað á þjóðvegum. Annars veit jeg
ekkert. þegar jeg var barn, var jeg kallaður anginn litli,
nú er jeg kallaður karlinn. það eru mín skírnarnöfn. þjer
getið sagt um þau, það sem yður sýnist. Jeg hefi verið í
Auvergne, og jeg hefi verið í Faverolles, Nú jæja, það er
þó fjandakorninu hægt að hafa verið í Auvergue og Fa-
verolles án þess að hafa verið á galeiðunum. Jeg segi yð-
ur, að jeg hefi ekki stolið og að jeg er Champmathieu
gamli. Jeg hefi verið hjá herra Baloup og hjá honum var
jeg skrifaður á manntalsskrána. Mjer fer nú að leiðast á
endanum að hlusta á þetta slúður. Hvers vegna eru aUir
menn á hælunum á mjer, eins og þeir væru vitlausir?"
Málfærslumaður stjómarinnar hafði staðið upp. Nú
mælti hann og sneri sjer að forseta: „Herra forseti! 1 til-
efni af óskilmerkilegum en mjög kænlegum neitunum
ákærða — hann vill auðsjáanlega láta líta svo út, sem
hann sje fábjáni, en honum skal ekki takast það, það iskal
hann fá að sanna til — fer jeg þess á leit við yður og
rjettinn að láta kalla á fangana Brevet, Cochepaille og
Chenildien ásamt Javert lögregluforingj a og láta þá segja
í síðasta skifti álit sitt um, hvort þessi maður sje Jean
Valjean“. — „Jeg verð að leiða athygli herra ríkissóknar-
ans að því“, sagði forseti, „að Javert lögregluforingi fór
úr bænum jafnskjótt og hann hafði borið vitni. Skyldu-
störf hans biðu hans; vjer leyfðum honum að fara með
samþykki herra ríkissóknarans og verjanda ákærða“. —
„það er rjett, herra forseti“, sagði málfærslumaðurinn.
„þar eð herra Javert er ekki hjer, tel jeg rjett vera að
minna háttvirta kviðdómara á hvað hann sagði fyrir nokk-
urum stundum. Hann er virtur maður, sem ágætir minni
háttar, en mikilsvarðandi stöðu sína með strangri og
ósveigjanlegri ráðvendni sinni. Vitnisburður hans er á
þessa leið: „Jeg hefi ekki þörf á siðferðilegum ágiskunum
eða áþreifanlegum sönnunum til þess að geta full-
yrt að neitun ákærða er ósönn. Jeg þekki hann nákvæm-
leg aftur. Hann heitir ekki Champmathieu; hann er ill-
kvittinn og hættulegur fyrverandi galeiðuþræll, Jean Val-
jean að nafni. Mönnum þótti leitt að þurfa að sleppa hon-
um út, þegar refsitími hans var útrunninn. Hann hafði
verið í nítján ára þrælkunarvinnu fyrir stórþjófnað. Fimm
eða sex sinnum reyndi hann að strjúka. Auk þjófnaðar-
ins frá Gervais litla og Pierron hefi jeg hann grunaðan
um að hafa stolið frá herra biskupinum sáluga í Digne.
Jeg hefi oft og marg sinnis sjeð hann, þegar jeg var um-
sjónarmaður við dýflissuna í Toulon. Jeg endurtek, að jeg
þekki hann nákvæmlega aftur“.
þessi ákveðna yfirlýsing virtist hafa mikil áhrif á
áheyrendur og kviðdómara. Málfærslumaðui- stjómarinn-
ar endurtók tilmæli sín um að vitnin þrjú: Brevet, Chen-
ildien og CochepaiUe yrðu yfirheyrð á nýjan leik. For-
seti kallaði á rjettarþjón og augnabliki síðar var dyrun-
um að vitnaherberginu lokið upp. Rjettarþjónn kom
ásamt lögregluþjóni, sem var reiðubúinn til þess að að-
stoða hann með vopnum, inn með Brevet. Áheyrendur
biðu með óþreyju.
Brevet, fyrverandi galeiðuþræll, var klæddur í svart-
an og gráan fangelsisbúning. Hann var maður um sext-
ugt, andlit hans minti á verslunarmann, og hann var yf-
leitt líklegur til að vera fantur. Hann var aðeins nokkurs-
konar vörður í fangelsinu, sem hann hafði komist í fyrir
ný afbrot. Yfirmenn hans sögðu um hann: „Hann reynir
að gjöra gagn“. Prestarnir hrósuðu honum fyrir guð-
hræðslu. „Brevet“, sagði forseti, „þjer hafið verið dæmd-