Lögrétta - 18.05.1926, Síða 3

LÖGRJETTA
3
við vildum verða öllum góðum
málefnum og mönnum að liði.
III.
pað er sagt um Eirík rauða, er
hann fann Grænland, að hann
valdi landinu gott nafn svo menn
fýsti fremur þangað. Sama hefur
víst oft vakað fyrir þeim, er valið
hafa nöfn hinum politísku flokk-
um hjer. En nöfnin sjálf á flokk-
nnum eru nú enn hjá okkur oft
ekki annað en auglýsing, gylling
eða fallegur miði, t. d. eins og
flöskumiði. það er kunnugt, að
þeir segja ekki ætíð til um inni-
lialdið. Og það má bæði skifta um
miðana og innihaldið. Oft er látið
Ijelegt vín á flösku með fallegum
miða.
En það er oft býsna mikið lagt
upp úr þessum nöfnum, og valda
þau jafnvel hörðum deilum. Góð
og gild ísl. orð eru teygð úr öllu
lagi, og jafnvel misþyrmt svo, að
glæpsamlegt væri talið, ef um lif-
andi veru væri að ræða. Orðið
„íhald“ hefur mætt þar einna
vestri meðferð. í einu blaðinu er
það talið svo „ljótt orð“, að þjóð-
in hafi um 200 ár blygðast sín
fyrir að nefna það, og ekki gert
það fyr en á þessum síðustu og
verstu tímum! Sjálfsagt hefur nú
það orð fengið sama hljóm í eyr-
um sanntrúaðra Framsókn-manna
og nafn höfuðfjanda mannkyns-
ins, og þeir láta líkl. ekki hjálíða
að signa sig, þegar það er nefnt,
eins og gömlu mennirnir gerðu.
En hvaða regin-djúp er það sem
skilur hjer? Ihaldsflokkurinn hef-
ur ekki nema stutta stefnuskrá.
það er annarsvegar viðrjetting
fjárhagsins o;g gætni í fjármálum
og hinsvegar frjáls verslun og
sem mest athafnafrelsi. Jeg hef
ekki heyrt að Framsóknarflokkur-
inn vildi ganga á móti þessu. Enda
sýnist mjer stefna þessi vel sæma
frjálslyndum flokki, og mun vera
á stefnuskrá þeirra flokka hjer í
álfu og vestan hafs. Frjáls versl-
un hefur verið stórt stefnuskrár-
atriði frjálslyndra flokka í
bretska ríkinu um heila öld, eða
meira. Framsóknarflokkurinn beit-
ist aftur fyrir eflingu atvinnu-
vega, sjerstaklega landbúnaðar,
alþýðumentun og samvinnumál-
um. það er víst fjarri því, að hinn
flokkurinn vilji ganga á móti
þesstum málum. Um hvað er þá
deilt? Um það þarf að vísu ekki
að spyrja þá sem blöðin lesa.
Einna munntamast sýnist það
ætla að verða, hvernig eigi að
mjólka þessa nythæstu kú, ríkis-
sjóð. En þar sem annar flokkur-
inn hefur gefisit þar upp, fyrir
löngu, og virðist sætta sig við
það mjaltalag, sem hinir vilja
„halda í“, sýnist þessi deila ekki
geta lifað mikið lengur. En auð-
vitað má æfinlega finna eitthvað
upp, ef endilega á að búa til djúpa
gjá og víða, þar sem æittu að vera
grænar grundir.
Jeg hygg að slíkt starf hefði
ekki verið þeim þóknanlegt, Tóm-
asi Sæmundssyni og Jóni Sigurðs-
syni forseta, eða jafnvel að þeir
hefðu ekki skilið það.
Jeg held nú, að enginn maður
sje svo fróður eða vitur til í land-
inu, að hann geti sagt um hvemig
íhald og framsókn skiftist í þess-
um flokkum, sjeu þessi orð rjett
skilin, eða eins og gömlu flokkar
menningarlandanna hafa mótað
þau. Og mjer sýnist vel á því
fara, að um leið og þessir flokk-
ar skifta um völd, þá skifti þeir
einnig um nöfn. því það mun nú
oftast vera svo, að flokkar þeir,
| sem mikið hafa látið yfir sjer, og
t fyrir það komist að völdum, hafa
orðið að lækka seglin, og gerast
íiialdssamari en áður, eða jafnvel
í orðið að jeta flest ofan í sig, er
; þeir hafa áður sagt. Mjer hefur
nú fundist — þó jeg hafi ekki enn
komist upp með það, í þessu
mikla framsóknarskrafi bænda —
að íhaldsnafnið sæmdi okkur flest-
um betur, — ef nokkur nauðsyn
er til, að kalla okkur nokkuð ann-
að en bændur eða bændaflokk. Og
með því nafni, og undir forystu
okkar bestu bænda og mentuðustu
hefði stjettin sennilega getað
skipað sjer, að mestu óskift, í
f!okk, þó minna hefði látið yfir
sjer og unnið á nokkurn annan
hátt en Framsóknarflokkurinn.
Miklar og örar breytingar eru
þeim ekki hollar. Bændur þurfa
að halda fastara en aðrir við gaml-
ar venjur og siðu, er forn menn-
ing og staðhættir hafa skapað.
þeir hafa enn margji verðmætis
að gæta, er ekki má týnast. þeir
áttu að vera kjölfestan í stjórn-
málunum. Svo kvað Jónas Hall-
grímsson til bænda, er alþing hið
nýja var reist:
„Traustir skulu hornsteinar
hárra sala;
í kili skal kjörviður“.
í þessu sambandi þarf jeg ekki
íið minnast yngsta og fámennasta
flokksins: Jafnaðarmannafl., er
vel getur vaxið hinum yfir höfuð
með tímanum, því hann er senni-
lega heilsteyptur, og ber víst
nafn með rentu. Auk þess á hann
víst ítök í báðum flokkunum, og
hjá flokksleysingjum, en þess er
að vænta, að stjettadráttur og
flokkarígur spilli ekki til lengdar
fullri þátttöku þeirra (jafnaðar-
manna) í samvinnumálum, sem að
minni meiningu hafa þess mest
þörf, af öllum stjettum.
IV.
Askur Yggdrasils.
Svo segir í Gylfaginning: Ask-
urinn er allra trjáa mestur og
bestur. Limar hans dreifast um
heim allan, og standa yfir himni.
Rætur trjesins standa afarbreytt.
Ein er með Ásum, önnur með
hrímþursum........þriðja rót
asksins stendur á himni, og undir
þeirri rót er brunnur er mjök er
heilagur, og heitir Urðarbrunn-
ur“. Enn er þar brunnur „er spekt
og mannvit er í fólgit“ og heitir
Mímisbrunnur. Mjer fanst ungum,
að gott mundi að búa undir þessu
trje.
Fyrir mörgum árum síðan, í
öðru landi, heyrði jeg fyrirtaks-
ræðumann flýtja erindi á fjöl-
mennum fundi samvinnumanna.
þar líkti hann fjelagsskap þeirra
við þetta mikla trje. Hann kvað
þann fjelagsskap hafa teygt ræt-
ur sínar vítt um heim, og jafnvel
til þeirra, er kalla mætti hrím-
þursa mannkynsins. Undir limum
| þesisa trjes væri nú allri alþýðu
j manna og öllurn stjettum búið
! skjól, þar sem gróið gætu hinir
; fegurstu ávextir menningar og
manndáða.
Mjer fanst mikið til um ræðuna
og líkinguna. Hún hefur mótast í
huga minn, myndin af þessu mikla
trje, en það er þó ekki nema lík-
ing. Vandlifað mun nú undir þessu
trje, og eigi munu nú gróa „akrar
ósánir“. Jarðveginn þarf að undir-
búa. Og þó að það verk sje hafið,
er minstu af því lokið. það er
enn kynslóða verk. Mennirnir eru
mótaðir af öðru skipulagi, frá
fyrstu tímum menningarinnar.
Upplýsingar- og uppeldisstarfið er
því sett aðalstarfið. það er því
mest undir þeim komið, sem jarð-
veginn undirbúa, og síðan sá í
hann. Til þeirra verður að gera
eins háar kröfur og prestanna,
enda eigi utan við þeirra hlutverk
að mörgu leyti. þeir menn mættu
eigi öðrum guðum þjóna.
Mjer mun máske svarað því, að
þessu starfi hafi ætíð verið sint
hjer og aldrei meira en nú. En
jeg segi, að einn sterkasti þáttur-
inn sje slitinn, og hinum sje hætt.
Að meðal hveitisins vaxi illgresi
svo mikið, að við búið sje að kæfi
hið góða sæðið, og svo búið megi
ekki standa.
Jeg beini nú þessu máli til að-
alfundar S. I. S. Nú verður að
taka á því fastari og betri tökum
en áður. það sem sýnist liggja
fyrir að gera, og hægt er að gera
er þetta: Sambandið gefur út
mánaðarblað, eða rit sem kemur
út með hverjum pósti og dreifist
um landið. það gefur sig eingöngu
við samvinnumálum og viðskifta-
málum. það fræðir um alt, sem
kemur við Sambandinu og fjelags-
málunum hjer, flytur fræðslu um
þau mál víðsvegar að úr heimin-
um, flytur hvetjandi og vekjandi
greinar í sem flestum blöðum og
ekki síst, tekur til umræjðu áhuga-
mál og framtíðarmál samvinnu-
manna. Almennar verslunarfrjett-
1 ir á það líka að flytja. Jeg sje
' ekki betur, en að það sje all-til-
finnanleg vöntun á öllu þessu
eins og er. Rit fjelagsins, sem nú
er nefnt Samvinnan, sem að
mörgu leyti er gott rit, það sem
j það nær, kemur of sjaldan út, og
óreglulega, og þar að auki breiðir
sig yfir alt of mikið, en kemur of
lítið að eiginlegum samvinnumál-
um.
Ef Sambandið vill spara útgáfu
sjerstaks ársrits, sem verður samt
að birtast í einhverri mynd, gæti
komið til mála að það hjeldi á-
fram að gefa út ritið „Samvinn-
an“, gæti ársskýrsla sambandsins
birst þar.
Lýk jeg svo máli mínu í því
trausti, að Sambandsfundur snúi
nú þegar þessu máli til betri veg-
ar en er, á einn eða annan hátt,
og þá helst eins og hjer er bent
á. —
Jeg hef með ásettu ráði ekki
verið neitt myrkur í máli í þess-
ari grein. Jeg hef viljað opna sem
flestar dyr og glugga, og hleypa
inn nokkru lofti og ljósi. Ef til
vill hef jeg gert það nokkuð
harkalega, en ekki hef jeg ætlað
að meiða neinn.
Ærlækjarseli 8.—10. mars 1926.
Jón Jónsson Gauti.
Meginhluti þessa erindis var
fluttur að Skinnastað þ. 14. mars
þ. á. á búnaðamámsskeiði sem
samvinnumenn úr þremur hrepp-
um sóttu, og var all-fjölment.
J. J. G.
SORGIN.
Sorgin er stundum eins nauS-
synleg fyrir mannssálina eins og
skúr á vordegi fyrir nýútsprungna
rós, sem er að þrotum komin að
berjast við þurk og kaldrana
storma. þá skýtur hún út nýjum
frjóöngum, sem vaxa á leyndum
stað, sem getur orðið að þroska-
ríkri jurt með bikar fullan af
blómfræi og knappa með björtum
blöðum, sem breiða sig út, að
veita veiku og lágvöxnu lífi lið og
skjól og skuggsvala. þegar sálin
er mett af skúrum sorgarinnar,
þá gefur hún frá sjer ilm þann,
sem leggur upp að hásæti þess
sem aldrei átti synd í annars vasa.
Sorgin hreinsar svo hið andlega
eiturloft, að alt hið kæfandi um-
hverfis ryk hverfur svo að hið
móðukenda mosk sem legið hefur
eins og farg á lífsmeið og gert
hann úfinn og ósjálegan, verður
að engu, en hann hreinn eins og
fjallið sem kemur fram undan
þrumuskýi og baðandi ljósgeislar
leikaum. þegar skúrin er liðin hjá,
koma hoppandi Ijósálfar fram á
hverja fjallsbringu og eins og kall-
andi veifa ljósum tröfum til allra
þeirra er sjá og heyra. Og þá er
það, að himininn fellir fegins tár
yfir nýbaðaðri fölskvalausri sál,
sem á ný hefur sameinast ljós-
magni því sem tendrar upp lífs-
ins glæfður og leiðir sigur lífsins
upp að brunnum þeim sem alt af
vex í þegar glæður lífsins tendr-
ast á ný.
ó þú djúpa sorg, sem drekkir
öllum áhyggjum niður í gleymsk-
unnar haf, sem varpar eiturfargi
af tilfinningsljófri sál, svo að hún
rjettist við aftur eins og jurtin
unga sem bæld hefur verið niður
af þungum fótum. ó, þú þögula
sorg, sem bælir niður hina rís-
andi boða í ástríðu róti mann-
legra tilfinninga, sem að lægir
storma á hafi framhleypninnar
og fjötrar æstar öldur ásælnis og
eigingimi. Sorgarperlan er öllum
perlum dýrari, því sje hún geymd
á leyndum stað, gerir hún alt
uppljómað í kringum sig svo að
ekkert óhreint fær þar viðnám.
Og þú lamandi sorg, sem hrekur
í burtu óheilindin og ruslugar
hugsanir, svo að hin sanna sjón
skýrist. þá er það, að ljósheimar
opnast og æðri ljóshöf vefjast
um hreina hraðfleyga sál, sem
lyftir sjer upp yfir höfin breiðu
og drekkur af ósýnis græðandi
lífgjafa lindum. ól. ísl.
hefja að reisa hana á gröí postul-
ans mikla. Valentian II. og Hon-
orinus juku hana og prýddu mjög,
og enn er henni ekki alveg að
íullu lokið. Fimm eru skip hennar
Og að lengd er hún 120 m. en 60
m. bjreið. Mest finst mjer um
miðskipið. Gólf þess er úr gljá-
fægðum mislitum marmara, en í
því speglast 80 höfðiprýddar
granítsúlur, sem greina í sundur
skipin. Yfir þeim er listi með
sporöskjulöguðum andlitsmyndum
allra páfa er setið hafa á Pjeturs-
stóli. Nær sá listi inn í þver-
skipið, enda eru myndirnar 265
að tölu. Síðan taka svo við
„Fresko“-málverk, en alt loftið er
útskorið og prýtt litum. Fyrir
enda miðskipsins, sitt hvoru meg-
in við sigurbogan skreyttan stein-
málverkum, eru líkneski postula-
höfðingjanna Pjeturs og Páls.
Alt ljós þessarar kiikju kemur að
ofan og varpar ótal blæbrigðum
á hvern hlut. Enginn annar en
sá, sem þar kemur, getur látið
sig dreyma um hátíðleikann, feg-
urðina, tignina og lotninguna, er
þar ríkir. Og fáir trúi jeg að fari
þaðan án þess að hafa knúðst til
bænar, og lofsungið guði, því
þarna er andi hans svo að segja
áþreifanlegur. í þverskipinu er
hvert steinmálverkið öðru fræg-
ara og dásamlegra, en þó finst
mjer minna um það en miðskipið.
þaðan liggur leið í gegn um
kapellu foma út í draumfagran
blómagarð, sem umluktur er
skrautlegum súlnagöngum, sem
minna á Benidiktsgarðinn við Jó-
hannesarkirkj una.
Sama dag og við skoðuðum San
Paoli fuori le mura gengum við
dálítið um katakomburnar. það
eru hinir fomfrægu neðanjarðar-
grafreitir. Eru þeir þannig gerðir
að beggja vegna djúpra jarð-
gangna eru smáklefar, þar sem
líkin liggja. Göng þessi eru afar-
löng og í ótal hugðum og krók-
um, svo það tekur marga klukku-
tíma að fara um þó ekki sje
nema nokkur þeirra. Munkar gæta
katakombanna, og eru víst þeir
einu, sem rata um þær. Einn
þeirra fylgdi okkur. Hann var
ljúfur og greindarlegur. Hvert
okkar fjekk þvengmjótt kerti,
sem við kveiktum á er niður kom
í göngin, en munkurinn gekk á
undan og lýsti með sínu, er var
vafið upp á prik. Skuggaleg voru
göngin og þröng, ýmsum var
jafnvel ekki um sel þar niðri, er
þeir sáu leifar af líkum og beina-
grindum. En flestir hafa þó ef-
laust verið fullir lotningar, er þeir
hugsuðu um að hjer var lengi vel
eini griðastaður kristinna manna
til þess að tala um Drottinn sinn
og lofa Guð. Er það vani að
syngja sálma, er gengið er þar
um, en ekki fengust förunautar
mínir til þess, og þótti mjer það
miður, því aukið hefði það á há-
tíðleikann, og átti best við. því
aðrir en pílagrímar eiga ekkert
erindi um katakombumar. Ýms
bænahús eru þar, og kaþólskir
eungu þar margar messur daglega
þetta árið. Hafa þær vart verið
mönnum til minni uppbyggingar
og trúarstyrkingar, en í mörgum
ljósivöfðum og glitskrýddum
kirkjum. Að minsta kosti hljóta
katakomburnar að vekja þá spum-
ingu í sál hvers og eins: hvað
hann hafi lagt í sölurnar fyrir trú
sína, og hvert far hann hafi gert
sjer um að sýna hana í verki. því
finst máske mörgum þrengja að
sjer þar niðri, og þeir eru fegnir
að komast aftur út á meðal fólks-
ins. En ætli þeir geti æfinlega
hlaupið undan þeirri spurningu —
eftir að samvitskan hefur einu
sinni vaknað til þess að leggja
hana fyrir þá? þeim væri betra
að svo væri ekki.
Loksins kemst jeg ekki lengur
hjá því, að fara fáeinum orðum
um það, er öllum hávaðanum
kemur fyrst og síðast til hugar,
þegar „borgin eilífa“ er nefnd:
Pjeturskirkjuna, Vatikanið og
páfann. öllum mun samt vera
hægt um hönd, að fræðast ítar-
lega um þetta og læt jeg því
nægja, að segja hjer nokkuð frá
hvernig það kom mjer fyrir
sjónir.
Langt utan við borgina hafði
jeg sjeð kúpulinn, og næstum
hvar sem var í borginni sjálfri
mátti greina hann, ef maður vildi.
Eftir þvi sem fleiri stundir og
dagar liðu eftir að jeg kom til
Róm magnaðist líka forvitni mín
á, að sjá sjálfa kirkjuna. Loks
kom hin þráða stund. En nokkuð
varð hún með öðrum hætti en jeg
hafði hugsað. Jeg hjelt að það
væri rúmt um kirkjuna og að
hægt væri vel að virða hana fyr-
ir fyrir sjer úr fjarlægð. það er
nú eitthvað annað. Hún er inni-
klemd á milli húsa, sem eru hvert
öðru meira. þá fyrst þegar komið
er inn á torgið fyrir framan hana
sjest framhliðin og hún ein.
Torgið framan við Pjeturskirkj-
una!. Stórkostlegri forgarður
hefur aldrei verið við neitt must-
eri í heimi og verður sjálfsagt
heldur aldrei. Um það lykja tveir
hálfhringar ferfaldra súlnaganga,
og er hver súla svo digur, að vart
munu tveir menn fá náð saman
höndum um hana. Á brúnum
þeirra stendur aragrúi líkneskja,
Mitt á torginu er steinstöpull, en
gosbrunnar geysimiklir sinn
hvoru megin við hann. Sje staðið
við stöpulinn renna súlurnar sam-
an svo að aðeins greinist ein
súlnaröð. þaðan að sjá er torgið
fegurst og stórkostlegast. Menn
sem eru á því utanvert verða að
smáormum er þeir bera við súl-
urnar, og einskis gætir þess þótt
fleiri hundruð manna sjeu saman
söfnuð á stöku stöðum. Og maður
finnur svo vel að þeir kirkju-
höfðingjar, sem unna ekki minni
inngangi að höfuðkirkju sinni,
kunna því ekki að hafa smætrra
rúm til olnbogaskota en allan
heiminn. það eina sem áhorfand-
anum leiðist er húsaþvagan, sem
sjest í út um hliðið. þaðan hefði
átt að liggja afarbreið gata um
miðja borgina og svo langt sem
auga eygði. þá hefði hjer fengist
fullkomin táknmynd hugsjónar-
innar sem hjer er mótuð í óbrot-
gjarnan stein, þeirrar að að þess-
um kirkjudyrum liggi leið allra
manna á jörðu. Að Pjeturskirkj-
an sje musteri musteranna. Eins
og hún er líka á sína vísu.
Framhlið kirkjunnar, þessarar
stærstu, dýrustu, skrautlegustu,
tignustu og stórfenglegustu kirkju
í heimi fyr og síðar, olli mjer
vonbrigða. það er meira hallar-
snið á henni en kirkju og hún
er svo há, að hún skyggir sjálf
og með líkneskubrúnunum, að
mestu á kúpulinn óviðjafnanlega.
Enda hvað sú hlið vera 112,5 m.
löng og 44,25 m. há. Flatarmál
allrar kirkjunnar er sagt 15160
□ m. Feikna breiðar og háar
tröppur, sem þó sýnast smáræði
eitt hjá öllum ósköpunum, liggja
upp að dyraþrepinu. Svo kemur
maður inn í fagurt fordyri og