Lögrétta - 25.05.1926, Síða 2

LOQBJBTTA
gjöf eftir alla þá mæðu sem hann
hafi verið búinn að þola yfir
Sweet. Sennilega er þetta að
miklu því að þakka, hve regis.tr-
ið við bókina er gott og nákvæmt,
því sjálf virðist hún vera nokkuð
þur, enda er varla við öðru að bú-
ast, þar sem miklu efni er þjappað
saman í litlu rúmi. Leiðbeiningar
um orðaskipun eru betri en í hin-
um eldri bókum.
Framburðarreglur sínar miðar
Miss Buckhurst við þann fram-
burð, sem nú tíðkast, og hefir
þar valið lang-skynsamlegustu
leiðina. Um þetta atriði stendur
hún sjerstaklega vel að vígi vegna
þess að hún hefir stundað nám
hjer á landi. En víst orkar tví-
mælis um sumt það er hún segir
um framburðinn. því mun fjarri
fara að allir Islendingar vilji fall-
ast á það, að f skuli bera fram
sem b á undan ð-i, því þar mun
hitt tíðkanlegra, a. m. k. meðal
þeirra er vanda framburð sinn,
að bera fram v (gefðu — gevðu,
ekki gebðu). þá er og g ekki hart
á undan gr (fegra), og það mun
ekki rjett að „hv sje víðast á Is-
landi borið fram kv“. Satt að
segja ber enginn svo fram, sem
vandar framburð sinn, nema þar
sem stuðlun útheimtir það í
bundnu máli, og það er ekki ann-
að en skáldaleyfi að nota kv fyrir
hv, enda þótt jeg viti vel að ult-
ra-jespersenskir spekingar muni
vera mjer ósamdóma um þetta
atriði. Ekki er það heldur rjett
að „rl sje ávalt borið fram dl“,
eða rn borið fram dn, því margir
bera hjer fram eins og ritað er
(karl, bam, en ekki kaddl, baddn).
þessar aðfinslur eru smá-atriði,
sem varpa engri rýrð á bókina í
heild sinni. Islendingar iiafa á-
stæðu til að vera höfundinum
þakklátir fyrir verkið, og Miss
Buckhurst á hjer vafalaust marga
vini, sem gleðjast yfir því, hvem-
ig henni hefir tekist að leysa það
af hendi. Sn. J.
■■ -■
Frá Kína.
Kínversk tunga.
V-esturálfumenn eru nú talsvert
farair að sinna kínverskum fræð-
um. — íslendingar eru einangrað-
ir, en þeir em öllum mönnum
fróðleiksfúsari. því hefir mig
furðað á því, að enginn heima-
manna okkar hefir lagt upp í að
rjúfa glugga á þann vegginn,
sem að gulu þjóðunum snýr. Mun
þó marga fýsa að fá útsýn yfir
menningarþroska og þjóðlíf þessa
fjórðahluta heimsbúanna, sem
okkur er alókunnur.
Vænta mætti að ekki sje til of
mijcils mælst þó einn af öllum
þeim íslendingum, sem latínu og
grísku hafa numið, hefði heldur
lært kínversku og svo reynt að
kynna okkur sögu og siðu þess-
arar eldgömlu menningarþjóðar.
það er ómaksins vert að læra
kinversku.
Kínverska er víðar töluð í heim-
inum og af fleirum mönnum en
nokkurt annað mál. Auk 400
miljóna þessa lands tala tugir
miljóna manna í nýlendunum víða
um heim kínversku. Og því má
heldur ekki gleyma að bókmenta-
málið í Japan, á Kóreu og Ann-
am er kínverska.
Kínverskar bókmentir eru fjög-
ur þúsund ára gamlar og voru í
fullum blóma þúsund árum áður
en Egill orti Höfuðlausn. þær eru
óviðjafnanlega fyrirferðamiklar
en ekki að sama skapi fjölskrúð-
ugar. — Sagt er að bara skráin
yfir bókasafn Gjen Lúngs keisara
hafi verið 122 bindi !
„Gvan hva“ heitir opinbera mál-
ið í Kína, á útlendu máli „Man-
darin“. Er það „Esperanto" þjóð-
arinnar, sem flestir skilja þrátt
fyrir margar og mjög ólíkar mál-
lýskur. AUir læsir Kínverjar geta
því skilið hver annan á i»ppím-
um. Leturmyndimar eru æfinlega
óbreyttar, bæði að útliti og þýð-
ingu, hvað sem framburðinum
líður. Menn frá Canton og Peking
lesa sama blaðið og skilja hvert
orð; en lesi þeir hátt er fram-
burðurinn svo gagnólíkur að þeir
ómögulega geta skilið hver ann-
an.
Að gefa mönnum hugmynd um
lög kínverskrar tungu, eins og
þau birtast í málinu sijálfu, er
ekki mitt meðfærí, allra síst i
stuttri blaðagrein. En tveimur
afar-þýðingarmiklum sjerkennum
tungunnar langar mig til að lýsa
l fáum dráttum. Og hafi maður
það sem hjer verður sagt í huga
við lestur seinni greinarinnar, um
letrið, munu hugmyndirnar verða
töluvert skírari.
1. Kínversk tunga er óbeygjan-
leg. Hún er einsatkvæðamál —
Island verður kínverkur maður að
segja í þrem orðum: I- siðð- lann.
Islenskur maður bað mig ný-
verið að útvega sjer kínverska
málfræði. En kínversk málfræði
j er engin til, eftir vorum skiln-
j ingi. — í íslensku máli gefa end-
ingar aftan við orðið (stundum
ásamt breyting á hljóði stofnsins)
til kynna nákvæma þýðing og af-
stöðu orðsins í setningunni. T. d.
kött-ur, kett-ir, kött-u, kött-um,
katt-a. Má af endingunum ráða
um kyn, tölu og fall. En í kín-
versku er stofninn altaf óbreytt-
ur, án forskeyta, viðskeyta eða
hljóðbrigða. Kött, kött, kött. Að
því leyti lúta orðin engum mál-
fræðilegum lögum. Án nokkurrar
breytingar geta þau verið alt í
senn: nafnorð, lýsingarorð. sögn
eða atviksorð.
Maður heitir á kínversku
„rinn“. Koma heitir „læ“. En „Jú
rinn læ“ getur þýtt maður kemur
og menn koma.
I íslenskri tungu eru títt fjöl-
mörg orð runnin af einni, sam-
eiginlegri rót. Kínversk tunga er
róta-mál. Hvert orð er ófrjó rót,
og getur aldrei af sjer annað orð.
2. Af þessu geta hugsandi menn
ráðið að samhljóðar eru óvenju-
lega margir í kínverskri tungu.
— Samhljóðar (homophones) eru,
eins og allir vita, orð sem eru
eins í framburði en ólík í rithætti
og þýðingu.
Samstöfur eða hljóðasambönd
eru, víðast hvar í Kína, ekki nema
450. En í minstu orðabókum eru
a. m. k. 4500 leturmyndir eða
orð. Eftir því eru samhljóðar í
daglegu máli jafnaðarlega 10. En
auðvitað er samstöfunum — orð-
unum — ekki skift jafnt á milli
samhljóðanna.
Á borðinu fyrir framan mig
liggur kínversk orðabók. I henni
eru 10 þúsund leturmyndir eða
orð. Aðeins þrjár leturmyndir eru
nefndar „rönn“, 69 eru nefndar
„í“, 37 „sö“, 37 „gú“ o. s. frv.
69 orð fjarskyld að þýðingu eru
eins í framburðinum. Segirðu „í“
á kínversku hef jeg að velja á
milli 69 gjörólíkra leturmynda í
orðabókinni minni. En svo enginn
okkar lendi í vandræðum getur þú
með ýmsu móti gefið til kjmna
hvað þú átt við:
a. Með áherslumerki í fram-
burðinum, eða með svonefndum
tónbrigðum. En þau eru fems-
konar.
b. Með samtenging tveggja sam-
merkingarorða; þ. e. a. s. maður
bætir skyldu orði við til skýr-
ingar.
c. Með því að bæta við viðeig-
andi smáorði, sem kalla mætti at-
viksorð á okkar tungu.
Hjer væri full þörf að nefna
dæmi til skýringar. En „nemend-
um“ má ekki ofbjóða fyrstu
kenslustundina. Enginn má efast
um áð hjer er um miklu fróð-
legra og skemtilegra efni að ræða
en jeg hef með línum þessum
getað látið í ljós.
Otlemdingar læra efrki kín- *
ET.
Ekkert bókaforlag hefir etmþá getað kept við okkur, hvað verð
snertir á bókum. Eftirfarandi verðskr.t sýnir yður best hvað margar
bækur er hægt að fá fyrir litla peninga.
I. Bjarnargreifarnir 292 bls....áður kr. 4,50 nú kr. 1,50
H. Kvenhatarinn 48 bls........... — - - 1JX) — — 0,25
m. Sú þriðja 56 bls.................. — — 1,50 — — 0,50
IV. Maður frá Suður-Ameríku 300 bls. . — — 6,00 — — 2,00
V. Hefnd jarlsfrúarinnar 417 bls. . . . — — 5,00 — — 1,60
VI. Spæjaragildran 272 bls.......— — 3,50 — — 1,00
VH. Sonur járnbrautarkongsins 575 bls. . — — 5,00 — — 1,50
VIII. Smásögusafnið 160 bls.......... — — 2,00 — — 1,00
IX. Alt í grænum sjó 60 bls...... — — 2,00 — —- 1,00
X. Herragarðurinn og Prestsetrið 172 bls. — Kemur út að
mánuði liðnum —..........................— 2,50
Samtals kr. 12,85
Ef allar bækurnar eru keyptar, fást þær fyrir kr. 11,50. Sendið
oss kr. 11,50 og vjer sendum yður allar bækurnar um hæl, — burðar-
gjaldsfrítt —.
Söguútgáfan Reykjavík.
versku fyr en eftir að þeir eru
komnir til Kína. En áður verða
þeir að kunna eitt af aðalmálum
Efrópu, t. d. ensku, gera kenslu-
bækur og orðabæikur ráð fyrir því.
Kristniboðsfjelögin hafa í sam-
einingu stofnað kínverskuskóla í
Peking. Eftir eins árs nám þar
verður maður að lesa upp á eigin
spýtur, með aðstoð kínverskra
kennara.
Starfs síns vegna verða kristni-
boðar að læra málið nokkurnveg-
inn vel. Bjagað mál lætUr illa í
eyrum Kínverja. Ef ástæður leyfa
eru kristniboðum engin störf falin
fyrstu árin tvö. En eftir tveggja
ára nám getur hver miðlungsr
maður komist allra sinna ferða.
Kínverk tunga er ekki erfiðari en
svo.
Kínverska letrið.
Kínverska letrið er, engu síður
en kínverski múrinn, nafntogað
um víða veröld. Nú á tímum er
tungan og letrið útlendum mönn-
um í Kína farartálmi, svo illur,
að 1 fornöld gat ekki múrinn
mikli verri verið. — Samgöngur
milli landa aukast svo mjög ár frá
ári, að hinu langa einangrunar-
tímabili þjóðanna er nú lokið að
heita má um heim allan. En hve-
nær verður erfiðasta torfæran
brúuð, — tungumála-torfæran
mikla?
Talið er að af hverju hundraði
manna í þessu landi sjeu 20 karl-
menn læsir, en konur aðeins. ein
eða tvær af hundraði. Hjer hafa
bókleg fræði aldrei komist niður
í mannfjelagið, eins og átt hefir
sjer stað á Islandi. Bókmenta-
málið — Venlí — er kínverskri
alþýðu eins óskiljanlegt og ís-
lenskum bónda latína. En letrið á
eflaust einna mesta sök á að al-
þýðumentun í Kína hefir verið
svo bágborin fram á þenna dag.
Bömin hafa naumast lært að
„stafa“ eftir tveggja til þriggja
ára erfitt nám; eru þau þó ekki
látin læra nema tæpan tíunda
hluta leturmynda orðabókanna.
Beri maður nú stafrófið okkar
saman við kínverska letrið, er
mismunurinn býsna mikill.
Myndaletur og hljóðritun er
eitthvað. Bókstafimir okkar tákna
æfinlega einstök hljóð, eða frum-
parta hljóðanna, sem orðin eru
mynduð af. I kínverska letrinu er
sjerstakt merki fyrir hvert orð;
þess vegna verða leturmyndimar
að vera eins margar og orð eru
til í tungunni. Leturmyndin tákn-
ar því ekki hljóð, heldur ákveð-
inn hlut eða ákveðna hugmynd.
Bókstafimir okkar eru ekki
fyllilega 30. Lesmál blaðanna er
ætfinlega við alþýðu hæfi, en kín-
verskur maður getur ekki lesið
þau hjálparlaust kunni hann ekki
4—5000 leturmyndir. Hvern bók-
staf ritum við með einum penna-
drætti. I leturmyndunum eru
sjaldan færri en 6 drættir; sjeu
drættirair fleiri en 50 fer Kín-
verjum sjálfum að þykja bókstaf-
urinn altotf margbrotion.
Kínverska letrið er alkínverskt,
frumlegt í alla staði. Prentlistin
var alkunn í Kína rúmlega 800
árum áður en Gutenberg kom í
þexma heim.
Leturmyndimar voru til að
byrja með fáar og nokkumvegin
nákvæmar myndir af hlutunum
sem þær áttu að tákna; munu
þær æfinlega bera þess merki.
Með ómenguðu myndaletri er
naumast mögulegt að skíra frá
hinum margvíslegu fyrirbrigðum
lífsins. Dauða hluti og lifandi ver-
ur er hægt að mála. En hvemig
er hægt að lýsa verknaði, eigin-
leika eða hugmynd með sýnileg-
um myndum? Myndaletrið full-
nægði ekki þörfum málsins. það
breyttist því er tímar liðu.
Eins og leturmyndamar eru
gerðar nú á dögum má skifta þeim
í fjóra flokka.
1. Myndir af dauðum hlutum
og lifandi verum. Drættir eru
færri og einfaldari en uppruna-
lega, svipar ,þessum táknum þó
mjög til hinna upprunalegu
mynda.
2. Myndir af hlutum eða lifandi
verum eru með ýmsu móti látnar
tákna hugtök eða hugmyndir.
Tvær eða fleiri slíkra mynda eru
tengdar saman, og er þýðingin
vanalega mjög auðskilin. Sjeu t.
d. myndirnar sem merkja „kona
og sonur“ tengdar saman, tákna
þær „gott, hamingjusamur".
3. Myndir eða tákn fyrir ákveð-
in hugtök. Einföldust þeirra mun
„shang“ vera, sem þýðir upp, og
„hja“, sem auðsjáanlega þýðir
niður. þesskonar leturmyndir eru
margar.
4. En mestur hluti eða 9 af
hverjum 10 leturmynda, eru þann-
ig gerðar, að notað er tákn sam-
hljóða-orða og við það tengd
mynd, sem merkir og minnir um
hugtakið eða hlutinn sem við er
átt. Sama merki er látið tákna
fjölmarga samhljóða, þó fjar-
skyldir sjeu að þýðingu, en við
það er svo tengd mynd, sem gef-
ur þýðinguna til kynna. Slíkar
leturmyndir má segja að sjeu tví-
skiftar: Nokkur hluti táknsins
merkir hljóðið eða framburðinn,
hinn merkir þýðinguna. Er þetta
m. ö. o. einkennilegt sambland af
myndaletri og hljóðritun. Letur-
myndir þessar lúta þó ekki sömu
lögum og hljóðritun. þær eru
ávalt eins, þó framburðurinn ger-
breytist. — Hvernig framburður-
inn var í fomöld er ómögulegt
að ráða af fomritunum, því þýð-
ing og útlit leturtáknanna hefir
haldist óbreitt en framburðurinn
áreiðanlega ekki.
Rúnimar voru heilög tákn í
augum feðra vorra. Kínverskur
maður treður aldrei prentað blað
eða skrifað undir fótum sjer.
Frá feðrum sínum hafa Kín-
verjar ekkert fengið að erfðum,
sem fremur eigi skilið að fyrir
því sje borin helg lotning, en ‘
letrið. því letrið er ekki einungis
umbúðir mestu andans fjársjöðe
þjóðarinnar. það er í sjálfu sjer
ómetanlega dýrmætt erfðafje,
sem þúsundir kynslóða hafa lagt
sinn skerf til, erfðagull sern kyn-
slóð eftir kynslóð hefir aukið og
mótað og fegrað um þúsundir ára.
það er fomhelg töfrasmíði sem
alþjóð hefir unnið að, öld eftir
öld, en er ennþá ekki lokið. —
þess verður lengi að bíða að Kín-
verjar beri fyrir borð fjársjóð,
sém er tengdur þeim svo mörg-
um böndum. ólafur Ólafsson.
--o---
Samvinna.
Samvinnumótið er haldið var að
tilhlutun fræðslunefndar sam-
vinnufjelaganna bresku í Hels-
ingjaeyri í Danmörku í fyrra-
sumar, er einn hinn merklleg-
asti þáttur í samvinnusögu Norð-
urlanda. Á mótinu voru fluttir
ítarlegir fyrirlestrar um skipulag
samvinnufjelaganna í Bretlandi,
Svíþjóð, Noregi, Danmörk og
Fínnlandi. Mun jeg geta innan
skamms birt fyrirlestra þessa.
Gefst þá samvinnumönnum hjer á
landi kostur á því, að fylgjast
með því, er gerist með þessum
þjóðum í samvinnumálum. Og ef-
ast jeg ekki um það, að vjer 1s-
lendingar getum margt lært af
þessum þjóðum og fært oss
reynslu þeirra í nyt, því hjer á
landi hefir í seinni tíð minna ver-
ið gert að því en skyldi, að fræða
menn um nytsemi fjelagsskapar,
sem þó er eini vegurinn til þess
að sameina landsmenn um þau við-
fangsefni, er mestar líkur eru til
að geti haft heillarík áhrif 1 för
með sjer og þroskað þjóðina and-
lega og líkamlega.
Samvinnumenn allra landa
vinna nú kappsamlega að því, að
safna sem flestum mönnum undir
merki sitt. Margar þúsundir nýrra
fjelagsmanna bætast við í hópinn
árlega. 1 þessu sambandi vil jeg
r.efna nokkur dæmi, er sýna hina
gífurlegu aukningu á fjelags-
mannatölu í samvinnufjelögum
ýmsra landa.
I Bretlandi var fjelagsmanna-
talan 1922, 4,519,161, en 1924 var
hún 4,702,864. Á tveim árum hef-
ur þá fjelagsmannatalan aukist
um 193,707, 1 þýskalandi á sama
tíma um 543,386, í Noregi um
7,659, í Svíþjóð um 33,086, i
Finnlandi um 28,294 og í Frakk-
landi á einu ári frá 1922—1923
um 206,292.
það er ekki lítill styrkur að því
fvrir samvinnufjelagsskapmn að
fjelagsmannahringurinn færist
þannig út árlega, En að svo er,
er mest að þakka hinni víðtæku
fjelagsmálafræðslu með þessum
þjóðum.
Ritstj. Lögrjettu, hr. þorsteinn
Gíslason, hefir lofað mjer því, að
taka af mjer tvo fyrirlestra í Lög-
rjettu. Og mun annar þeirra birt-
ast bráðlega í blaðinu. Er sá fyrir-
lestur eftir Axel Gjöres ritstj.
samvinnubl. í Svíþjóð. Er fyrir-
lestur þessi annar í röðinni er
hann hjelt á alþjóðasamv.mótinu
í Helsingjaeyri í fyrrasumar.
Sig. Sigurðsson,
frá Kálfafelli.
-----r>---
Búnaðarfjelagið. I stjórn þess
kusu landbúnaðarnefndir Alþingis
nýlega Magnús þorláksson bónda
á Blikastöðum, í stað Valtýs Stef-
ánssonar ritstjóra.
H. K. Laxness las upp kafla úr
nýjustu skáldsögu sinni (sem enn
er ekki prentuð) á 2. í Hvítasunnu
í Nýja-Bíó. Var honum vel tekið,
en ekki er hægt að dæma um sög-
una í heild af þvf, sem upp var
lesið.
Lokadagur heitir saga sem kom-
in er út fyrir skömmu eftir
TheodÓr Friðriksson, og sjómenn
ekki síst hafa mikið lesið. Fæst
í Bókaverslun þorst. Gíslasonar,
þingholtsstræti 1.
Prentsmiðjan Acta.
J