Lögrétta - 30.06.1926, Blaðsíða 1

[mihtmntft og afgreiðslsi
í Þingholtsstræti 1
Simi 185.
LOGRJETTA
Útgcfandi og ritstjór^
þorstesnn öfslasmi
Þingholtsstræ.ti 17.
Sírni 178.
XXI. ár.
tteykjavfk. miðvikudaginn 30. júní 1020.
27. tbl.
Þegar Kristján konungur X. og
Alexandrina drotning fóru hjeð-
an norður um land 16. þ. m., buðu
þau for&ætisráðherranum og frú
hans með sjer í ferðalagið aust-
ur til Seyðisfjarðar, en þaðan
hjeldu konungshjónin til hafs og
heimleiðis á herskipinu Niels Ju-
el síðdegis 22. þ. m. Forsætisráð-
herrann og frú hans fóru þá yf-
ir í herskipið Gejser, sem fylgdi
konungsskipinu hingað, og átti
það að flytja þau sunnan
um land til Reykjavíkur. Gejser
lá á Seyðisfirði til næsta kvölds,
23. þ. m., og hjelt þá til Norð-
fjarðar. Þar vildi forsætisráð-
herra koma og skoða æskustöðv-
ar sínar, sem hann hafði ekki
augum litið í 45 ár. Hann fór
einn í land um kvöldið, og mun
hafa ætlað að útvega sjer hesta
til þess að fara næsta dag inn
að Skorrastað. Gekk hann inn I
hús isjera Jóns Guðmundssonar
og hitti hann heima. Og er þeir
höfðu talast við stutta stund,
bauð sjera Jón honum að þiggja
eitthvað hjá sjer, en forsætisr
ráðherra sagði þá, að sjer liði
ekki vel og bað um, að helst væri
komið með glas af mjólk. I sömu
svifum sá sjera Jón krampa-
titring í höndum hans og hneig
forsætisráðherrann þá niður og
var þegar örendur. Hafði hann
fengið hjartaslag. Þetta var kl.
10V4 um kvöldið. Læknir var
þegar sóttur, og jafnframt sent
til forsætisráðhen’afrúarinnar, er
var úti á skipi. Var líkið flutt út
í Gejser kl. IV2 og kl. 2 um
nóttina lagði hann út frá Norð-
firði og kom hingað á föstudags-
morguninn 25. þ. m. Fylgdi her-
sveit frá skipinu líkinu í land og
til heimilis hins látna, en em-
bættismenn margir tóku á móti
því við landgönguna ásamt fjölda
fólks.
Mönnum kom fregnin um frá-
fall forsætisráðherrans á óvart,
því enginn vissi til þess, að hann
hefði kent sjer nokkurs meins nú
að undanförnu. En hjer á íslenska
þjóðin á bak að sjá æðsta valds-
manni sínum, reyndasta og mikil-
hæfasta sjórnmálamanni sínum og
þar að auki valmenni, sem ekki á
marga sína líka.
Jón Magnússon var 67 ára
gamall. Hann var fæddur í Múla
í Aðaldal í Þingeyjarsýslu 16.
janúar 1859 og var faðir hans
þá aðstoðarprestur hjá sjera
Skúla Tómassyni. En sjera Magn-
ús var fæddur í Kristsnesi í Eyja-
firði 1828. Hann var Jónsson og
bjó Jón faðir hans síðar á Víði-
mýri í Skagafirði og var kona
hans Sigríður Davíðsdóttir bónda
á Krýnastöðum. Sjera Magnús
vigðist 1857 aðstoðai-prestur að
Múla og kvæntist ári sáðar Vil-
borgu Sigurðardóttur, bónda á
Hóli í Kelduhverfi, Þorsteinsson-
ar. Sumarið 1860 fjekk sjera
Magnús veitingu fyrir Hofi á
Skagaströnd og fluttist þangað
þá þegar. En 6. ágúst 1867 fjekk
hann veitingu fyrir Skorrastað og
mun hafa flutst þangað vorið eft-
ir. Jón Magnússon ólst upp hjá
foreldrum sínum og hefur því átt
heimili á Skorrastað frá því að
hann var 9 ára og til þess er
hann sigldi til háskólans í Kaup-
mannahöfn sumarið 1881. En 21.
mai'ts 1883 fjekk sjera Magnús
Laufássprestakall og var þar upp
frá því til æfiloka. Hann varð
þjóðkunnur maður fyrir starf-
semi sína í bindindismálum, áð-
ur en Góðtemparareglan komst
hjer á fót. Sjera Magnús andaðist
í Lauíási 19. marts 1901, en frú
Vilborg lifði eftir það mörg ár
og andaðist háöldruð hjer í
Reykjavík hjá Jóni syni sínum.
Jón Magnússon kom í sikóla
haustið 1875 og útskrifaðist það-
an 1881. Var hann alla skólatíð
sína hjá Jóni rektor Þorkelssyni,
en kona rektors, frú Sigríður, var
föðursystir Jóns. Að loknu latínu-
skólanámi fór Jón á háskólann í
Kaupmannahöfn oig las þar lög
í 3 ár, en hvarf þá heim aftur
og vai'ð haustið 1884 skrifari
hjá Júlíusi Havsteen amtmanni á
Akureyri. Þar mun hann hafa
verið 5 ár. En haustið 1889 fór
hann aftur á háskólann og lauk
þar þá laganámi á skömmum
tíma, útskrifaðist 29. maí 1891
með hárri einkunn. Litlu síðar,
3. júlí 'S. á., var hann skipaður
sýslumaður í Vestmannaeyjum og
þjónaði því embætti í 5 ár, en
var 3. febrúar 1896 skipaður rit-
ari við landshöfðingjadæmið, eft-
ir Hannes Hafstein, sem þá varð
sýslumaður í ísafjarðarsýslu, og
gegndi Jón því embætti þangað
til stjórnarfarsbreytingin komst
hjer á í ársbyrjun 1904.
Sumarið 1902 kom Jón Magn-
ússon fyrst á þing og var þar þá
fulltrúi Vestmannaeyja. Þetta var
á þeim árum, er deilumar stóðu
milli Heimastjómarílokksins og
Framsóknarflokksins eldra, eða
Valtýsflokksins, um stjórnarfars-
breytingu þá, sem í vælndum var,
og 1902 gaf Alberti, sem þá var
Islandsráðherra, Alþingi frjálst
val milli frumvarpa beggja flokk-
anna. Dr. Valtýr Guðmundsson
hafði á undanförnum ámm verið
þingmaður Vestmannaeyja, og var
það mál manna, að enginn gæti
ráðið þar niðurlögum hans annar
en Jón Magnússon, með því að
Þorsteinn heitinn Jónsson læknir,
sem þá var forvígismaður Eyja-
manna í ílestum málum, studdi
af alefli kosningu dr. Valtýs. Það
fór líka svo, að Eyjamenn kusu
Jón, og naut hann þar vinsæld-
anna frá sýslumannsárum sínum.
Fjellu við kosningarnar 1902 for-
ingjar beggja flokkanna, Hannes
Hafstein í Ísafjarðarsýslu fyrir
Skúla Thoroddsen og dr. Valtýr í
Vestmannaeyjum fyrir Jóni Magn-
ússyni. Hafði Jón fram til þessa
látið stjórnmáladeilurnar afskifta-
lausar, enda líka haft annamiklu
embætti að gegna þau árin, sem
þær höfðu staðið yfir. Og á Al-
þingi 1902 fjellu deilurnar niður,
með því að alt þingið fjelst þá
á frumvarp það, sem Hannes Haf-
stein og Heimastjórnarflokkurinn
fylgdu fram, en þar í var ákvæðið
um heimflutning æðstu stjórnar
landsins frá Kaupmannahöfn til
Reykjavíkur. Komst stjórnarfars-
breytingin á samkvæmt því, og
fjell þá embætti Jóns Magnús-
sonar niður með landshöfðingja-
embættinu. Segja kunnugir, að
hann hafi þá helst kosið að fá
sýslumanns- og bæj arfóg'eta-em-
bættið á Akureyri eftir Klemens
Jónsson, sem hlaut hið nýstofn-
aða landritaraembætti, en horfið
frá því fyrir mjög svo eindregin
tilmæli Hannesar Hafstein, sem
vildi fyrir engan mun missa hann
úr stjórnarráðinu, og varð Jón
þá skrifstofustjóri í kirkju- og
kenslumáladeild þess, og gegTidi
því embæltti í fyrri ráðherratíð
H. Hafsteins, fram til 1909.
Á þeim árum óx vegur Jóns
Magnússonar mjög mikið á Al-
þingi, og einskis manns ráð og
tillögur mun H. Hafstein hafa
meira metið en hans ráð og hans
tillögur. 1 öllum hinum meiri og
vandasamari málum, sem Alþingi
vann að á þeim árum, átti Jón
Magnússon mikinn þátt og góðan,
og fór álit hans sívaxandi, bæði
meðal samherja hans og andstæð-
inga í stjórnarmálum. Hann ávann
sjer með framkomu sinni allra
traust, enda þótt hann væri ein-
beittur flokksmaður. Hann var
einn þeirra þingmanna, sem sæti
áttu frá íslands hálfu í sambands-
laganefndinni veturinn 1907—08,
og eftir það var lausn sambands-
málsdeilunnar mesta áhugamál
hans.
í ársbyrjun 1909 varð Jón
Magnússon bæjarfógeti í Reykja-
vík, og hefur hann tvímælalaust
verið einn af lærðustu lögfræð-
ingum og bestu dómurum þessa
lands á sinni tíð. Þessu embæftti
gegndi hann til þess er hann varð
forsætisráðherra í ársbyrjun
1917.
Hann tók við stjórnartaumun-
um á örðugum tímum, þegar
vandræðin, sem stöfuðu af sam-
gönguhindrunum heimsstyrjald-
arinnar og mai’gskonar ófriðar-
ráðstöfunum, suríu sem fastast
að. Var þá fyrst myndað hjer
samsteypuráðaneyti, að dæmi
annara þjóða, til þess að allir að-
alflokkar þingsins ættu ítök í
stjórninni og bæru ábyrgð á
henni, og átti með því að hindra,
að flokkadeilur heima fyrir yrðu
til þess að auka vandræðin út á
við. Þótti flestum svo sem Jón
Magnússon væri þarna sjálfkjör-
inn til forgöngu, og varð hann
fyrsti forsætisráðherra Islands,
enda tók hann sæti í stjórninni
sem fulltrúi stærsta þingflokks-
ins, en það var Heimastjórnar-
flokkurinn. Sigurður Jónsson frá
Ytstafelli varð fulltrúi Framsókn-
arflokksins í stjóminni, en Björn
Kristjánsson fyrst, og síðar Sig-
urður Eggerz fulltrúi Sjálfstæð-
Frú I>óra Magnússon.
isflokksins. Jón Magnússon var
þarna rjettur maður á rjettum
stað, og engin fjarstæða er það,
að efast um, að nokkur annar af
stjórnmálamönnum okkar hefði
getað gengið þar í hans spor.
Lægni hans og lipurð, yfirburða
vitsmunir hans, samvitskusemi
hans og sanngimi á allar hliðar,
gerðu honum fært, að fara svo
með æ|ðstu völdin, að flokkamir
sættu sig við samsteypuráðaneyt-
ið árum saman, og fyrir milli-
g'öngu hans náðist svo það mark,
sem íslendingar höfðu sett sjér
í sjálfstæðismálinu. Sú úrlausn,
sem fjeksit á sambandsmálsdeil-
unni 1918, undir hans handleiðslu,
gerir nafn hans ódauðlegt í
stjórnmálasögu þessa lands. Saga
þess máls á síðasta áfanganum
er enn óskráð. Jón Magnússon
ljet ekki blása í lúðra fyrir sjer
út af því verki fremur en öðr-
um. Hann gerði ekkert til þess
að miklast af því sjálfur. Hann
ljet sjer nægja, að málið gekk
fram. Um heiðurinn deildi hann
við engan.
Fram til 1914 sat Jón Magnús-
son á þingi fyrir Vestmannaeyj-
ar, en vorið 1914 varð hann þing-
maður Reykvíkinga, og var það
til haustsins 1919. Þá fjell hann
hjer við kosningar, en þingmenn
Reykvíkinga urðu þeir Sveinn
Björnsson og Jakob Möller. Var
Jón erlendis meðan á kosninga-
hríðinni stóð og má vera, að það
hafi nokkru um valdið. Al-
þing, sem saman kom snemma
árs 1920, ónýtti kosningu Jakobs
og ákvað, að ný kosning skyldi
fram fara. En engan þátt vildi
Jón eiga í því og aftók með öllu
að bjóða sig aftur fram í Reykja-