Lögrétta - 27.07.1926, Blaðsíða 2

LÖGRJETTA
*
Goodtemplara-reglan
75 ára
Við þessi tímamót kann að vera
að ýmsum þætti fróðlegt að vita
eitthvað um uppruna og æskuskeið
þessa í'jelagsskapar, og eru eftir-
farandi línur skrifaðar í því skyni.
New York er þýðingarmesta og
þjettbýlasta ríkið í Bandaríkjun-
um. Það teygir sig frá Atlantshafs
ströndinni, þar sem New York
borg setur svip á alt umhverfið,
langt norður og vestur í land. —
Landslagið er afarfjölbreytt, bæði
fjöli og dalir, sljettur og vatna-
kiasar, enda fellur fjöldi fljóta um
landið, bæði suður til hafs, í
Huðsonsfljót og eins norður og
vestur til vatnanna á landamærum
Canada.
í norðurhomi landsins, skamt
frá borginni Buffalo, liggur lítill
bær, er heitir Utica (jútike), við
Mohawk-fljótið, skamt frá Erie-
skurðinum. Erievatnið liggur 175
metrum hærra en Ontoriavatnið í
Canada. Milli þeirra liggur Erie-
fljótið, sem frægt er fyrir hina
voldugu Niagaraíossa. Til þess að
gera þessi tvö stórvötn að góðri
samgönguleið, gerðu Ameríku-
menn skipgengan skurð á milli
þeirra, nokkru austar en fljótið,
sem er kallaður Wetlandsskurður.
Þvert út úr þessum skurði var
svo gerður Erieskuiðurinn, sem
tengir þessi miklu vötn við At-
lantshaíið, og kemur saman við
Huðsonsfljót rjett hjá borginni
Albany.
Þetta eru einhver hin stórkost-
legustu samgöngumannvirki í
heiminum, næst eftir Panama og
Suesskurðinn.
Bærinn Utica hafði 1910 um 70
þús. íbúa. Þar eru ullarverk-
smiðjur og þektar Organ- og Pí-
anó-verksmiðj ur.
Til þessa bæjar flutti í ársbyrj-
un 1851 maður að nafni Daniel
Cody, frá borginni Pongkeepsie.
Hann stofnaði þar dálítið öfgafult
fjelag eða Keiglu með bindindis-
heiti er nefnist „The knights of
Jerico“ (Jerikoriddaiar). 1 þessa
stúku gekk ungur áhugamaður,
sem hjet Leverett E. Coon. Hon-
um tókst að nema burtu ýmsa
sjervitsku úr siðareglum Jeríkó-
riddara og loks að breyta nafni
fjelagsins. Hann stakk upp á því
eitt kvöld, að skira fjelagið um
og nefna „The Good Templars“,
(Musterisriddara). Eftir nokkrar
heitar umræður var þetta sam-
þykt, en þeir, sem óánægðir voru
með breytinguna, sögðu sig úr.
Coon og hans flokksmenn hjeldu
áfram störfum. 1 þeim hóp var
T. L. James, er síðar varð póst-
meistari og presturinn Newton
Backus (nafnið er afar eftir-
tektarvert). Með hjálp þessara
manna voru stofnaðar nýjar
stúkur og hafin ötul útbreiðslu-
starfsemi.
Næsta ár, 1852, flutti Coon sig
til Syracusa í sama ríki, er ligg-
ur við Onondagavatnið. Þar tókst
honum með hjálp manns er hjet
Nathaniel Curtis frá Ithaca
(Iþöku) að kalla saman fulltrúar
fund frá hinum ýmsu stúkum í
því skyni að stofna yfirstúku —
Stórstúkuna. Aðeins þrjár stúk-
ur sendu fulltrúa, allar til heim-
ilis í Syracusa; „Exelcior“, „Heu-
reka“ og „Forest City“. Hinar 1S
stúkumar, sem taldar voru lif-
andi, hurfu allar úr sögunni, og
varð aldrei síðar vart.
Þrátt fyrir litla þáttöku var
stórstúkan stofnuð 11. ágúst 1852
og forseti valinn Nahaniel Curtis
og hjet embætti hans: Right-
Worthy-Grand-Templar (Há-
Virðulegur-Stór-Templar), sem
síðar, er Hástúka var stofnuð,
varð embætistitill æðsta for-
manns Reglunnar. Áður hafði
Coon sjálfur tekið sjer iþennan
titil og skoðað sig sem Há-
Templar.
Fyrsta eiginlega stórstúkuþing-
ið var nú haldið sama haustið í
nóvember í borginni Ithaca, sem
liggur suður og austur frá Utica
í miðju New York ríki. Það er
hinn frægi háskólabær, þar sem
Cornellháskólinn er. Ithaca er
miklu minni en bæði Utica og
Syracusa, með rúm 12 þúsund
íbúa 1910. Nú voru stúkumar
orðnar 12, flestar nýstofnaðar.
Forseti var kosinn Gorry Cham-
bers. Um hann veit maður ekk-
ert, nema að hann var vel máli
íarinn og 3 álnir og 3 þuml. á
hæð.
Þetta sama ár gekk í Regluna
prestur að nafni D. W. Bristol,
sem hafði yfirgnæfandi áhrif fyr-
ir þennan nýbyrjaða fjelagsskap.
Bristol var doktor í guðfræði og
þjónaði Meþódista — eða biskupa-
kirkjusöfnuði í íþöku. Honum var
nú falið að semja fullkomnar
siðareglur handa fjelagsskapnum,
sem hingað til hafði búið við mjög
sjervitskulega og ósamræma siði.
Bristol hepnaðist iþetta starf svo
vel, að allir urðu sammála um
ágæti hinna nýju siða, sem hann
hafði búið til, og voru þeir sam-
þyktir án breytinga á Stórstúku-
þinginu 1853. Síðan iþetta skeði.
hafa siðimir verið endurskoðaðir,
að minsta kosti tvisvar grandgæfi-
lega, en í öllum aðalatriðum búa
templarar við þær siðareglur, er
Bristol samdi, að minsta kosti í
þeim Stórstúkum, sem halda hin-
um kristilega trúblæ á siðastörf-
um. Sem við var að foúast af
manni í hans stöðu, bar mikið á
þessum trúblæ í hinum fyrstu
siðum. Þó var það í öndverðu
ákveðið, að hver sem trúði á guð
gæti orðið fjelagi Reglunnar
hvaða trúarflokki sem hann
kynni að tilheyra.
Stórstúkuþingið 1853 var enn
háð í íþöku. Nú voru til 93 stúk-
ur með alls 3740 fjelaga, en um-
fram það sem framan greinir,
hvílir þoka gleymskunnar yfir því
og öðm sem gerst hafði á þessum
fyrstu foamsárum Reglunnar.
Stofnandinn, Coon, var lítt ment-
aður maður, duglegur, en nokkuð
óstöðuglyndur. Aðstoðarmaður
hans, Nathaniel Curtis, var þar
á móti „maður hámentaður, fast-
ur í sjer“. Þannig er honum lýst
af hinum sænska sagnritara, sem
skrifað hefur bók um sprenging
Reglunnar vegna negranna og kom
út í Arboga..l883 (bls. 8).
Nathaniel Curtis varði öllu sínu
lífi og efnum í þarfir þessarar
hugsjónar, en hlaut að launum, í
stað þakklætis, svæsnustu árásir
úr ýmsum áttum, en sjerstaklega
frá allmörgum andlegrar stjettar
mönnum.
Curtis, Bristol (faðir Bristol)
og áður nefndur Gorry Chambers
voru lífið og sálin í fjelagsskapn-
um þessi fyrstu ár og eiga þakk-
irnar fyrir framfarimar. 1853
fluttist Reglan, til Penn. og Can-
ada. 1854 til 111., Ind., Miss., og
Wiskonsin.
1855 komu fulltrúar nokkurra
Stórstúkna saman í Cleveland í
Ohio. Hvert ríki sem hafði minst
10 stúkum mátti stofna stórstúku,
en nú stofnuðu fulltrúar stór-
stúknanna heimsstúkuna Right
Worthy Grand Lodige = Há-
Virðulega Stór-Stúku, sem að
vísu náði aðeins til Vesturheims
þar til Reglan fluttist til Eng-
lands 1868. Hástúkuþing voru
framan af háð árlega, frá 1855—
1875 öll árin nema 1860. Fyrsta
áreiðanlega fjelagatal er frá Há-
stúkuþinginu í Hamilton 1858, þá
voru fjelagar 63 þúsund í 945
stúkum. Árið eftir hafði fjölgað
um 25 þúsund, en nú kom aftur-
kippur vegna þrælastríðsins 1861
—1868, sem svaraði þessari fram-
för.
Á Chicagoþiniginu árið 1863 var
talan aftur 53 þús., en síðan byrj-
aði uppgangstíminn eftir stríðið;
1866 (Bostonþing) 168 þús., 1867
(Detrait) 290 þús. 1868—71 var
kyrstaða með 360—380 þús., eft-
ir það fjölgaði aftur svo að 1875
á Bloommimgtonþingi í Ulinois var
í Reglunninni tæplega 3/4 miljón
manna. —
Um og eftir 1860 byrjaði negra-
málið að gera vart við sig, en þó
drógst það meðan á stríðinu stóð,
að það ylli deilu í Hástúkunni.
Hátemplar var D. Hastings. —
Fyrir hann kom málið sem fyrir-
spum: „Hvernig skal fara um blá-
menn eða menn af blámannakyni,
ef þeir æskja upptöku í Regluna
eða vilja stofna stúku“. Hastings
svaraði: „Farið með þá eins og
þeir væru hvítir menn! Jeg fæ
ekki isjeð að Reglan hafi
meiri ástæðu til að igjöra sjer
mannamun af litnum á skinninu,
heldur en litnum á hárinu eða
augunum“. Hástúkuþingið 1 Bost-
on samþykti þetta skíra svar. —
Negramálið var ekki hjermeð
búið. Ekkert er langlífara en rót-
grónir fordómar. Á þá bítur
hvorki vit nje vald. Stórstúkan í
Kentukyríkinu á heiðurinn af því,
að það var vakið upp á ný og
hleypti nú öllu í bál og forand.
Hún neitaði negrunum um jafn-
rjetti þrátt fyrir úrskurðinn.
Hún sagðist telja negra svo lágt-
standandi þjóðflokkk, að hvítum
mönnum væri minkun að sam-
neyti við þá og sagði sem svo:
„Ef vjer tökum negra inn, miss-
um vjer hvítu mennina út“. —
í Kentuky-stórstúkunni var J. J.
Hickmann stórtemplai'. Hann
gjörði tilraun til að foæta úr
þessu ranglæti með því að stofna
sjerstaka Reglu handa blámönn-
um og kynfolendingum. Þrælarnir
sem nú voru þó orðnir frjálsir
að lögum, máttu ekki fá sæti við
sama borð og betra fólkið, en
hann vildi ekki meina þeim að
taka þátt í máltíðinni í öðru húsi.
Þannig átti að mynda óæðri blá-
manna Reglu í óæðri húsakynn-
um. Nefnd var sett til að semja
siði og lög fyrir þessa „Þræla-
Keiglu“. Þetta skeði 1871. —
Hástúkuþingið í Madison 1872
dró úr úrskurði D. Hastings í
þessa átt, en sú breyting kostaði
eitt hið magnaðasta rifrildi sem
háð hefir verið á slíku þingi.
Helsti talsmaður heilbrigðar
skynsemi í þessu máli var Engl.
Joseph Malins. Hann hafði flutt
Regluna til Englands 1868 oig var
nú kominn sem fulltrúi ásamt
mörgum öðrum fyrir bretsku stór-
stúkurnar. Malins varð seinna að-
alleiðtogi Reglunnar, fyrst í Ev-
rópu og síðar, eftir endursamein-
inguna, æðsti maður allrar Regl-
unnar. Láts hans hefir verið ný-
lega minst í Templar og vísast til
þess, er þai' er sagt um hann.
Malins andæfði Vesturheims-
mönnum í negramálinu, en þeir
sóru og' sárt við lögðu, að þeii'
gætu ekki tekið við blámönnum.
„Kæmi að því, að negri heimsækti
stúku í Bandaríkjunum verður af-
leiðingin af móttöku hans sú,
að allir hvítir menn fara af
fundi“. Malins svaiaði: „Komi að
því, að blámaður heimsæki stúku
á Stóra-Bretlandi og sje klæddur
einkenni Goodtemplara verður tek-
ið við honum með viðhafnarsiðum
og hann látinn sitja í heiðurssæti
við hlið æðsta templars“. —
Málnu lauk ekki á þessu nje
næstu hástúkuþingum. Margar
árangurslausar tilraunir voru
gerðar til að miðla málum, en alt
stóð í þófi þar til á Hoitþinginu í
Lamsville í Kent 1876. Þá fór
fram atkvæðagreiðsla þar sem Há-
stúkan með 85 atkvæðum móti 59
var samþykk miðlunartillögu, sem
raunar tók með annari hendi það,
sem hin gaf, og ónýtti því að
fullu úrskurð Hastings og Boston-
þingsins.—Hjer, í sjálfu uppreist-
arríkinu Kentuky, var ekki von
að málinu reiddi vel af fyrir vin-
um negranna. Það einkennilegasta
var þó það, að sá sem átti miðl-
unartillögu þá er samþykt var, var
ekki hvítur maður, heldur rauð-
skinni — Indíáni — og einn af
upprennandi leiðtogum Goodtepl-
arareglunnar.
Maður þessi var læknir og hjet
Oronhyatheka. Fæddur 1841 í
Ontariofylki i Canada og voru
foreldrar hans bæði rauðskinnar í
húð og hár. Hann gekk í æsku í
barnaskóla og vaið vel að sjer í
því sem þar var kent, einkum
ensku. Hann hafði óstöðvandi löng-
un til að afla sjer meiri mentun-
ar oig] brautst í því að afla sjer
fjár til að geta stundað nám við
æðri skóla í Toronto.
Um 1861—1862 heimsótti prins-
inn af Wales, Albert Edvard, er
síðar varð Játvarður VII. Engla-
konungur, Canada, í nafni Vic-
toríu drotningar. Kom nú upp af-
skaplag misklíð milli prinsins og
Indíána af Iroke-kynstofni. Prins-
inn sem þóttist hafa nauman
tíma, en margt að sjá, gerði þess-
um Indíánum þau boð, að ef þeir
vildu við sig tala gætu þeir heim-
sótt sig í borginni Hamilton, þar
á móti mjer Marjus Lund; þáði
V. Hugo: VESALINGARNIR.
þung og hún varð að setja hana niður aftur. Hún kast-
aði mæðinni eitt augnablik, tók þá aftur í handarhaldið og
hjelt af stað, og nú komst hún dálítið lengra, en svo varð
hún að nema staðar aftur. Er hún hafði hvílt sig nokkur-
ar sekúndur, lagði hún enn af stað. Hún gekk álút og
horfði niður fyrir sig eins og gömul kona; þungi föt-
unnar teygði úr mögrum handleggjum hennai'; jám-
handarhaldið gerði litlar, votar hendur hemiar alveg stirð-
ar; hún varð að nema staðar við og við, og í hvert sinn
sem hún gerði það, skvettist kalt vatnið á bera fætur henn-
ar. Þetta var 1 skógi, um nótt, að vetralagi. Guð einn sá,
við hvaða hörmungar þetta átta ára bam átti að búa.
Hún stundi og ætlaði að kafna af ekka, en hún þorði ekki
að gráta, af því að hún var hrædd við madömu Thenar-
dier, þó að hún væri langt í burtu. Hún var alt af vön
að hugsa sjer að madama Thenardier væri rjett hjá sjer.
En hún komst ekki langt á þennan hátt, og hún varð að
fara mjög hægt. Það kom fyrir ekki, þó að hún stytti
hvíldimar og gengi eins langt og henni var unt, áður en
hún hvíldi sig. Hún hugsaði til þess með skelfingu, að
hún mundi verða heila klukkustund að komast til Mont-
fermeil, og að madama Thenardier mundi berja hana.
Þessi skelfing blandaðist saman við hræðsluna við að
vera ein í skóginum. Hún var dauðþreytt og var ekki enn
komin út úr skóginum. Þegar hún kom að gömlu kastaníu-
trje, sem hún kannaðist við, hvíldi hún sig í síðasta sinn,
lengur en áður, til þess að verða vel afþreytt. Þvínæst
setti hún í sig kjark, tók fötuna aftur og gekk rösklega
af stað; en vesalingsi, ráðþrota litla telpan gat ekki gert
að því að hún stundi upp: „Guð minn! Guð minn!“ I
sama bili varð hún vör við að fatan ljettist. Hönd, sem
henni virtist vera afarstór, hafði gripið sterklega í hand-
arhaldið og lyft fötunni upp. Hún leit upp. Stór, dökk
vera gekk við hlið hennar í myrkrinu. Þetta var maður,
sem hafði gengið fram á hana, án þess að hún tæki eftir
því. Hann hafði gripið þegjandi í handarhaldið á fötunni,
sem hún hjelt á.
Eðlishvatir eru til, samsvarandi öllu, sem fyrir menn
kemur í lífinu. Barnið var ekki hrætt við manninn.
Síðari hluta þessa aðfangadags jóla 1823 gekk maður
nokkur lengi fram og aftur um umferðaminsta hluta
Spítalagötunnar í París. Svo var að sjá, sem hann væri
að leita að húsnæði, og nam hann við og við staðar fyr-
ir framan ljelegustu húsin í þessium hrörlega jaðri St.
Marceau-útborgarinnar. Búningur hans og öll framkoma
benti á mann, sem nefna mætti betlara, er hefði búið við
betri kjör áður — aumasta fátækt samfara mikilli rækt
við útlitið. Hann var með kringlóttan, mjög gamlan og
mjög vel strokinn hatt á höfðinu, var í gauðslitnum
frakka úr stórgerðu, mógulu efni, en sá litur þótti ekkert
einkennilegur á þeim tímum, síðu vesti með stórum vös-
um, svörtum hnjebuxum, sem voru orðnar gráar á hnján-
um, svörtum ullarsokkum og þungum skóm með látúns-
spöngum. Hefði mátt ætla að hann væri fyrverandi heim-
iliskennari í ríkra manna húsum, og nýkominn úr útlegð-
inni. Ef ráða mátti af alhvítu hári hans, hrukkóttu enni,
fölum vörum og andliti hans, sem bar vott um þunglyndi
og lífsþreytu, mátti búast við að hann væfri yfir sextugt,
en örugt göngulagið, þó að þungt væri, og einkennilegur
krafturinn, sem allar hreyfingar hans báru vott um, benti
fremur á það, að hann væri fyrir innan fimtugt. Um varir
hans voru drættir, sem virtust vera harðlegir, en voru í
raun og veru bljúgir, og í djúpi augna hans var einhver
óumræðilega angurvær blíða. Hann hjelt á litlum pyhkli
í vinstri hendi, og hafði bundið vasaklút utan um hann,
en studdist við staf í hægri hendi; stafurinn var talsvert
vandaður og ekki ólaglegur. Hnúður var á öðrum enda
hans úr rauðlakki, og leit út eins og hann væri úr kúríli.
Þetta var í raun og veru lurkur, en hann sýndist vera
stafur.
Umferðin er lítil um þetta stræti, sjerstaklega að
vetrarlagi. Maðurinn virtist fremur forðast þá fáu sem á
ferli voru, heldur en skifta sjer af þeim, án þess þó að
mikið bæri á því. Loðvík konungur átjándi var vanur að
aka nærri því daglega til Chosisy-le-Roi í þá daga. Hann
hafði sjerstakt eftirlæti á þeim ferðum. Vagn konungsáns
og riddarafylgdarlið kom klukkan tvö nærri því á hverj-
um degi á harða stökki eftir Spítalastræti. Fátækar kon-
ur í þeim borgarhluta fóru eftir því eins Oig úri. „Nú ekur
hann aftur til hallanna“, sögðu þæp;-; „þá er klukkan tvö“.
Þetta var merkasti viðburður dagsins í Spítalastræti.
Maðurinn í gula frakkanum átti bersýnilega ekki heima
í borgarhlutanum, að líkindum alls ekki í París, því að
hann virtist alls ekki þekkja til þessa. Þegar konungs-
vagninn ásamt sveit silíurlagðra riddara kom inn í stræt-
ið, virtiat hann verða forviða, nærri því skelfdur. Hann
var einn á gangstjettinni og flýtti hann sjer að komast
sem næst húsunum, en hertoginn frá Havré kom samt
aem áður auga á hann. Hertoginn, sem hafði forustu fyrir
riddurunum, sat í vagninum andspænis konunginum.
„Þessi maður er nokkuð grunsamlegur“, sagði hann. Lög-
regluþjónamir, ,sem hjeldu vörð, þar sem konungsvagninn
fór um, tóku líka eftir honum, og einn þeirra fjekk skip-
un um að fylgja honum eftir. En maðurinn flýtti sjer inn
í auðar smágötur útborgarinnar, og þegar rökkrið kom,
misti lögreglumaðurinn sjónar á honum. Maðurinn í gula
frakkanum hraðaði göngu sinni og leit við og við aftur
fyrir sig til þess að ganga úr skugga um, að enginn væri
að elta hann. Þegar klukkan var 15 mínútur yfir fjögur,
með öðrum orðum, þegar dimt var orðið, gekk hann fram
hjá leikhúsinu við St. Martinhliðið, og voru „Galeiðuþræl-
arnir tveir“ leiknir það kvöld. Honum varð litið á auglýs-
ingu leikhússins, sem ljóskerin vörpuðu birtu á, og nam
hann staðar til þess að lesa hana. örlítilli stund síðar var
hann kominn í Planchettegötu og gekk inn í „Tinkrukk-
una“, þar sem skrifstofa vagnsins var, sem ók milli París
og Lagny. Vagninn átti að leggja af stað klukkan hálf-
fimm. Hestamir voru komnir fyrir og ferðamennirnir
flýttu sjer að komasit upp jámstigann og setjast í vagn-
inn. „Hafið þjer sæti?“ spurði maðurinn. — „Já, enn er