Lögrétta - 10.08.1926, Page 2

8
LÖGRJETTA
SlúÉtiiIjMiigri.
Fjelagið „Norden“ gekst fyr-
ir því að stúdentamót var haldið
í lýðháskólanum á Lofthúsum í
Harðangri frá 4.—19. júlí. Um
100 þátttakendur voru á mótinu,
flest Norðmenn, en þó nokkuð
margir Danir og Svíar, 1 Finn-
lendingur og 2 Islendingar, jeg
undirritaður og Júlíus Björnsson
stud. poht.
Mótinu stjómuðu prófessor
Kristine Bonnevie, fyrri helming
þess, og prófessor Didrik Arup
Seip hinum síðari. Auk þess voru
ýmsir aðstoðarmenn. Staðurinn
var ágætlega valinn, því að Harð-
angur en víða þektur fyrir feg-
urð sína.
Lofthús liggja austan við Suð-
urfjörðinn, en sá fjörður skerst
beint í suður úr Harðangurfirðin-
um. Hjeraðið umhverfis lýðhá-
skólann nefnist Ullensvangur og
er víða þekt fyrir sína miklu
ávaxtarækt. Má nærri því segja,
að Ullensvangur sje einn aldin-
garður. Harðangursr-mórellur eru
víðfrægar fyrir hvað gómsætar
þær sjeu. Ekki væri glæsilegt að
búa í Harðangri ef ávextir gætu
ekki vaxið. Jeg er hræddur um,
að landanum þætt lítið olnboga-
rými víða. Túnin eru örlítil, en
kartöflugarðar talsverðir, korn-
arkrar sama og engir. Hlíðamar
eru vaxnar birkiskógi upp í brún-
ir. En skógurinn er lágvaxinn,
sem stafar að því að jarðvegur er
lítill. Trjen vaxa víða upp úr
sprungum í berginu.
1 1000 metra hæð hverfur
skógurinn og sjest þá gróður
ekki ósvipaður láglendisgróðri
heima og hærra uppi vex venju-
legur heiðagróður, svipaður ís-
lenskum heiðagróðri. Og svo
þekur Fólgufönnin hæstu fjalla-
bungurnar suðvestan við fjörðinn
og blasir við frá Lofthúsum, en
Harðangursvíddin nefnist hálendið
að austan og norðan. Það eru víð-
áttumikil heiðalönd, kjamgóð
beitilönd, en víða sjást hjarn-
skaflar á því hálendi.
Þá má ekki gleyma fossunum,
sem steypast fram af hlíðarbrún-
unum. Er mikill fjöldi af fossum,
sjerstaklega þegar inn eftir firð-
inum dregur. Harðangursbúar eru
stoltir af fossunum sínum, en sjá
þó með ugg vöxt iðnaðarins, kvíða
því að þessi fagra sveit og sjer-
kennilega fyrir menningu Noregs
eigi eftir að breytast í iðjuver.
Krafturinn virðist nærri ótæm-
andi, því að sagt er að nothæf
sjeu 1 miljón hestöfl í Harðangri
til virkjunai'.
Þá má nefna kvenþjóðbúning-
ana í Harðangri. Þeir em fagrir,
og konumar em stoltar af þeim.
Skólastjóri Eskeland sagði eitt
sinn í ræðu, að hann gæti ekki
hugsað sjer Harðangur breytast
frá því sem nú er. Hann var í
hans augum ímynd sannrar
norskrar sveitamenningar. Skóla-
stjórinn á Lofthúsum, hr. J.
Monsaaker sagði emnig að mál-
stríð þektist ekki í Harðangri —
þar tölluðu allir landsmál.
Þar er í einu orði sagt föst
norsk sveitamenning og hefir hún
þar góða bakhjarla, þar sem eru
skólastjóramir, sem fyr em
greindir. Hingað vora stúdentar
Norðurlanda boðnir til að kynnast
noskri menningu. — Staðurinn
gat ekki verið betur valinn að
mínu áliti.
Og hver var svo fræðslan?
Það er óhætt að segja að hún
var staðgóð, enda var góðum
mönnum á að skipa, alt fræðimenn
og prófessorar frá háskólanum í
Osló.
Jeg skal lítillega minnast á
fyrirlestrana. Friðrik Paasche
talaði um norska miðalda-
sögu. Óhjákvæmilegt var að
minnast jafnframt á sögu íslands,
en hann hallaði þar í engu rjetti
voram, sagði blátt áfram, að allar
miðaldabókmentirnar væru ís-
lenskar en svo mikilsverðar fyrir
Norðmenn, að án þeirra væru
Norðmenn ef til vill ekki til sem
samfeld þjóð nú. Erfitt er að
hugsa sjer Noreg án Snorra
Sturlusonar. Prófessorinn hefur
ferðast um Island og er einstak-
lega velviljaður Islendingum og
öllu íslensku.
Mintist hann Hóla í Hjaltadal
sjerstaklega hlýlega og hafði mikl-
ar mætur á Guðmundi ^óða bisk-
upi.
Prófessorinn er afburða ræðu-
maður. Hann hjelt uppsagnarræðu
á mótinu í Ulvik, þar sem var
sameiginlegur fundur stúdenta og
kennara af kennaramótinu á Voss,
og mun sú ræða fæstum úr minni
líða sem heyrðu.
Þá hjelt prófessor F. Bull fyrir-
lestra um norskar bókmentir á
seinni tímum.
Varla mun nokkur þjóð eiga
eins kjarnmiklar bókmentir og
Norðmenn á 19. öldinni. Þar reis
upp heill skipafloti af rithöfund-
um, eins og Björnson segir í grein
um norsku skáldin. Þar rís upp
hver snillingurinn á fætur öðr-
um, en hæst gnæfa þó H. Werge-
land og B. Bjömson í meðvit-
und norsku þjóðarinnar, en utan
síns heimalands mun Ibsen fræg-
astur.
Ivar Aasen er höfundur mál-
hreyfingarinnar, og skrifaði fyrstu
landsmálsbókmentirnar. Síðan
hafa risið upp miklir landsmáls-
rithöfundar svo sem Ámi Gar-
borg, sem mun talsvert þektur
heima. Prófessorinn rakti sögu
bókmentanna og mæltist vel.
Þá hjelt prófessor S. Höst
fyrirlestra um norska sögu
eða öllu heldur norska stjóm-
málasögu á síðari tímum. —
Talaði um niðurlægingartímann
eftir að einveldið komst á, ein-
okun og illa stjóm. Mintist á við-
skiftin við Svíþjóð. Sagði að Karl
Jóhann hefði verið vel fær í
landafræði, hefði sjeð af landa-
brjefinu, að Noregur og Svíþjóð
ættu að verða eitt ríki. Hann var
alinn upp í skóla Napóleons og
þekti ekki þjóðernistilfinningu.
Saga 19. aldarinnar er saga
stjómmálabaráttunnar við Sví-
þjóð. Skifta Norðmenn því tíma-
bili í tvent og kalla fyrri hlutann
Vergelandstímabilið en þann síð-
ari Bjömsonstímabilið. Svo sam-
tvinnuð eru þessi skáld sögu sinn-
ar þjóðar og frelsisbaráttu. Af-
drifin era kunn, þ. e. skilnaður við
Svíþjóð og Noregur sjálfstætt
fullvalda ríki.
Þá hjelt arkitekt Helge Thiis
fyrirlestra um norska list á síð-
ustu tímum. Einnig hjelt próf.
Paasche eftirtektarverðan fyrir-
lestur um hinn sjerkennilega lista-
mann, myndhöggvarann Gustav
Vigeland. Er hann þegar frægur
fyrir verk sín, svo sem Verge-
landslíkan sitt o. fl. Norðmenn
hafa einnig átt fræga málara.
Þá hjelt próf. D. A. Seip fróð-
lega og skemtilega fyrirlestra í
sögu norska málsins. Benti á lík-
ur fyrir því að máliskur hafi
verið farnar að myndast í Noregi
þegar í fomöld, á söguöldinni.
Þá vora ýmsir fleiri fyrirlestr-
ar haldnir, sem vert væri að minn-
ast á, en tíminn er of naumur
til þess.
Þó vil jeg minnast á fyrirlest-
ur er prófessor Kristine Bonne-
vie hjelt, er hún nefndi „Slekt-
arv og rasehygiene". Og fjallaði
sá fyrirlestur um rannsóknir á
norsku fólki eða ættum. Mintist
á að í vissum ættum norðanfjalls
gengu hvíburafæðingar í ættir og
eins; sjúkdómur er lýsir sjer á
þann veg að efni vantar í blóð-
ið, svo að það storknar ekki.
Hrufli eða skeri þessir menn sig,
verður sárið ekki grætt, heldur
blæðir stöðugt. Þessir eiginleikar
ganga í arf eftir föstu lögmáli.
Þá var kensla bæði í landsmáli
og ríkismáli og önnuðust hana 2
stúdentar, Sigmund Skard í lands-
máli og Edvard Stang í ríkismáli.
Töluðu þeir jafnframt því um
norskar bókmentir, hver á sínu
sviði. Skólastjóri Mansaaker hjelt
fróðlegan fyrirlestur um sögu
Harðangurs. Einnig hefur hann
ort kvæði um Harðangur og lag
við, mjög hugnæmt.
Þá voru haldnir á kvöldin mál-
fundir. Sjerstaklega var eitt mál-
efni eftirtektarvert. Það hjet
Noregur—Danmörk. Málshefj andi
var danskur stúdent, B. J. Chon.
Eru deiluefnin mörg nú milli
Dana og Norðmanna, sum raun-
veruleg — en sum ímyndun, eins
og jeg benti á í umræðunum á
málfundinum. Á Grænlandsmálið
var einnig minst. Umræðumar
fóru vel fram, en hver hjelt sinni
skoðun — að mjer virtist — í
fundarlokin.
En þarna fengu stúdentarnir
að deila um dagsins hitamál og
kynnast hver annara skoðunum.
Og er enginn vafi á því, að það
leiðir til gagnkvæms skilnings,
fremur en til hins gagnstæða. I
stjórn fjelagsins Norden era einn-
ig menn sem hafa fullan skilning
á nauðsyn samúðar og bræðalags
meðal Norðurlandaþjóðanna.
Má þar fremstan telja fyr-
verandi ráðherra Joh. Ludw.
Movinckel. Hjelt hann fyrirlestur
eða ræðu í Ulvik, og var ein-
dregið fylgjandi samheldni, ekki
einungis meðal Norðurlandaþjóð-
anna, heldur einnig allra þjóða.
Ilann hefur mikla trú á Þjóð-
bandalaginu.
Margt fleira mætti minnast á,
isvo sem skemtiferðirnar um ná-
grennið, en hjer verður staðar
numið.
Og er þá ekkert eftir annað en
kveðja.
Fyrst var haldinn kveðjufund-
ur fyrir bygðafólkið, er hafði sýnt
oss sjerstaklega velvild og gest-
risni. Talaði 1 fulltrúi frá hverri
þjóð. Mælti jeg fyrir hönd Is-
lendinga.
Síðan var haldið kveðjusam-
sæti. Vora margai' ræður haldnar
undir borðum og tóku allar Norð-
urlandaþjóðirnar þátt í þeim. Að
morgni var stigið á skipsfjöl og
haldið suður Suðurfjörðinn til
Tyssedal og með bíl þaðan yfir
Þelamörk til Dalen, þaðan á skip-
um og eimlestum til Osló.
Ekki vora þó allir sem tóku
þátt í þessari ferð, margir fóra
aðrar leiðir.
Mótið fór ágætlega fram í einu
orði sagt og að mínu áliti hefur
það stuðlað að því, að auka skiln-
ing meðal frændþjóðanna.
Kaupmannah. 3. ágúst 1926.
Vigfús Helgason.
----o---
Siltiveiðarnar
og kjöttolissamningamir.
Eins og menn vita, á síldveiði
og einkum þó síldarverslunin, örð-
ugt uppdráttar hjer á landi, að-
allega vegna yfirgangs útlendinga,
bæði á sjó og landi. Landsmenn
eru nú orðnii' svo aðþrengdir af
þessum ójöfnuði, að heita má að
þeir sjeu ekki einráðir um nokk-
uð, sem snertir síldveiði og sölu
á síld. Mörgum landsmönnum
hefur blætt til fjárhagslegs ólíf-
is í þeirri þrautafullu baráttu, sem
háð hefur verið við erlendan yfir-
gangslýð, til þess að ná yfirráð-
um yfir þessum náttúru-auðæfum,
sem íslenska þjóðin ein getur að-
allega tileinkað sjer með rjettu. —
Því að gæta verður þess, að öll
þau varðmæti, sem einu landi
fylgja, eru arfgeng eign þeirrai'
þjóðar, sem landið byggir. Það
er því fyrst og fremst talin heilög
skylda hverrar þjóðar, að verja
þennan rjett sinn, með hvaða ráð-
um, sem til þess finnast. Engin
þjóð er frjáls og sjálfstæð, nema
því aðeins að hún hafi full og
ótakmörkuð umráð yfir þeim
verðmætum, sem heyra henni til.
Þetta þurfum vjer Islendingar að
gjöra oss vel ljóst, því að vjer
stöndum nú í mikilli hættu með
sjálfstæðismál vor, frá ýmsum
hliðum sjeð.
Hin raunverulega orsök til þess,
að síldveiðamálin eru í þessari ó-
reiðu, er sú, að undirstaða var
ekki rjett fundin, eða með öðmm
orðum, að grundvöllur sá, sem
síldveiðarnar voru bygðar á, var
ekki sá rjetti. Eins og kunnugt
er, hófu Norðmenn fyrstir síld-
veiðar hjer við land skömmu eft-
ir síðustu aldamót. Svíar og fleiri
þjóðir tóku og nokkurn þátt í
þeim -nokkru síðar, og íslending-
ar líka. Langsamlega mest var
þátttaka Norðmanna í veiðunum,
enda var yfirgangur þeirra allra
mestur. Þeir námu bestu löndin,
sem fáanleg voru, og bygðu
bryggjur og hús, og veiddu síld-
ina innan landhelgi sem utan, og
rjeðu öllu á sjó og landi eftir
V. Hugo: VESALINGARNIR.
Katrínu í faðminum. Madama Thenardier gekk við og við
í hinn enda stofunnar til mannsins síns, „til þess að ljetta
af sjer“, sagði hún. Hún skifti við hann nokkrum orðum,
og voru þau enn gremjulegri fyrir þá sök, að hún þorði
ekki að segja þau hátt. „Hvað er það, sem hann er þung-
aður af,þetta gamla dýr?“ sagði hún.„Hann kemur hingað
og setur alt á annan endann, heimtar, að þetta litla svín
eigi að fá að leika sjer, gefur henni brúðu, brúðu á fjöru-
tíu franka handa svona tartarastelpu, sem jeg mundi með
ánæigju selja fyrir fjörutíu súur. Er nokkurt vit í þessu?
Hann hlýtur að vera eitthvað ruglaður í höfðinu, þessi
gamli vitleysingur“. — „Hversvegna það?“ svaraði Then-
ardier. „Þetta er ofur einfalt mál. Hann hefur gaman að
þessu. Þjer þykir gaman að því að láta stelpuna vinna
eitthvað, honum þykir gaman að því að lofa henni að leika
sjer. Hann hefur fullan rjett á því. Sem ferðamaður get-
ur hann gert alt, sem honum þóknast, ef hann aðeins borg-
ar fyrír það. Hvað kemur þjer það við, þó að þessi gamli
náungi sje mannvinur? Og þó að hann væri fábjáni, hvað
kæmi þjer það við? Hversvegna ertu að skifta þjer af
þessu, þegar þú veitst, að hann hefur peninga“. Þetta var
talað frá sjónarmiði eiginmanns og veitingamanns, og við
því var ekkert að segja.
Gesturinn hafði aftur hallað sjer fram á borðið, og
var aftur niðursokkinn í hugsanir sínar. Allir hinir gest-
irnir, umferðasalar og ökumenn, höfðu fært sig nokkuð
fjær og voru hættir, að syngja. Þeir horfðu á hann álengd-
ar með lotningarótta. Þessi fátæklega búni maður, sem
dró ölkrúsir upp úr vasanum eins og ekkert væri um að
vera og gaf stelpusóðum í trjeskóm stórar, dýrar brúður,
hlaut áreiðanlega að vera mikilsmetinn og voldugur mað-
ur. Margar klukkustundir voru liðnar. Miðnæturguðsþjón-
ustunni var lokið, gestirinir vora famir, veitingahúsinu
var lokað, veitingastofan var auð. Eldurinn var sloknaður,
en gesturinn sat sífelt á sama staðnum og í sömu stelling-
um. Hann hafði ekki lokið upp munni sínum, eftir að
Cosetta fór. Thenardier var einn eftir, nokkuð af kurteisi,
nokkuð af forvitni. „Skyldi hann ætla að sitja svona alla
nóttina!“ tautaði madama Thenardier. Þegar klukkan sló
tvö, lýsti hún því yfir, að nú gæti hún ekki meira og að
hún færi nú í rúmið. „Þú um það“, sagði maðurinn, sett-
íst við borð í einu stofuhorninu og tók að lesa í „Ilrað-
boðanum“. Þannig leið ein klukkustund. Veitingamaður-
inn hafði að minsta kosti lesið „Hraðboðann“ þrisvar sinn-
um frá upphafi til enda. Gesturinn hreyfði sig ekki.
„Skyldi hann sofa?“ hugsaði Thenardier með sjálfum sjer.
Nei, hann svaf ekki, en ekkert gat vakið hann. Loksins
tók Thenardier húfuna ofan, gekk hljóðlega til hans og
dirfðist að segja: Vill herrann ekki taka á sig náðir?“ —
„Jú, það er alveg rjett“, sagði gesturinn; „hvar er hest-
húsið yðar?“ — „Jeg skal sýna herranum leiðina“, sagði
Thenardier brosandi. Hann tók ljósið, maðurinn böggul
sinn og staf, og Thenardier leiddi hann í vel búið herbergi
á efra lofti með húsgögnum úr mahóní og rúmi með rauð-
um baðmullarársal „Hvað á þetta að þýða?“ sagði gestur-
inn.—„Þetta er brúðarherbergi okkar“, sagði veitingamað-
ur. „Við sofum í öðru, konan mín og jeg. Hingað kemur
enginn nema svo sem þrisvar, fjórum sinnum á ári“. —
„Mjer þykir alveg eins gott að sofa í hesthúsinu“, sagði
gesturínn byrstur. Thenardier ljet sem hann heyrði ekki
þessa kurteisu athugasemd. Ilann kveikti á tveimur nýj-
um vaxljósum, sem stóðu á arninum, en í honum var góð-
ur eldur.
Veitingamaðurinn skildi við hann og fór inn í svefn-
herbergi sitt og konu sinnar. Konan var háttuð, en ekki
sofnuð. Þegar hún heyrði manninn koma, sneri hún sjer
að honum og sagði: „Jeg ætla að láta þig vita það, að jeg
rek Cosettu á dyr á morgun“. — „Skárra er það bráðlynd-
ið“, sagði Thenardier kuldalega. Þau mæltust ekki fleiri
orðum við, og Ijósið var slökt rjett á eftir.
Gesturinn hafði sett staf sinn og böggul út í horn.
Þegar veitingamaðurinn var farinn, settist hann í hæg-
indastól og sat þar hugsi um hríð. Þvínæst fór hann úi
skónum, tók annað kertið, slökti hitt, opnaði dyrnar og
fór útt úr herberginu og skimaði í kringum sig, eins og
að hann væri að leita að einhverju. Hann gekk um göng
og kom að stiganum. Þá heyrði hann veikt hljóð, sem
líktist andardrætti barns. Hann gekk á hljóðið og kom að
einskonar þríhyrndum skúr, sem komið var fyrir undir
stiganum, eða öllu heldur varð til af stiganum. Innan um
•dllskonar körfur og beinbrot, þakin kongulóarvef, var rúm,
ef hægt er að nota það orð um stangdýnu, sem er svo göt-
ótt, að hálmurinn kemur alstaðar í ljós, og ábreiða, sem
var svo rifin, að dýnan sást undir henni. Rekkjuvoðir
voru engar. Dýnan lá á fj alagólfinu. I þessu rúmi lá
Cosetta.
Maðurinn gekk að henni og leit á hana. Cosetta var
í djúpum svefni; hún var í öllum fötum, því að hún fór
ekki úr fötum á vetrum, til þess að finna minna til
kuldans. Hún þrýsti brúðunni að sjer, og skein í stór
augun á henni í myrkrinu. Við og við andvarpaði hún
mæðilega, eins og hún ætlaði að fara að vakna, og þrýsti
þá brúðunni enn fastara að sjer. Aðeins annar trjeskórinn
var hjá rúminu hennar. Gegnum opnar dyrnar við hliðina
á skoti Cosettu sást inn í nokkuð stórt, dimt herbergi.
Gesturinn fór þangað inn. Inst inni, bak við glerhurð, sá-
ust tvö lagleg lítil rúm; þar voru þær Azelma og Epon-
ine. Hinumegin við þær sást í körfuvöggu ársalslausa, í
henni lá drengurinn litli, sem hafði verið að gráta alt
kvöldið. Gesturinn skildi,„að þetta herbergi mundi vera
áfast herbergi Thenardiershjónanna. Hann ætlaði út aft-
ur, þegar honum varð litið á arininn. Enginn eldur var í
honum, ekki einu sinni aska, en þar vom tveir litlir, lag-
legir barnaskór misjafnlega stórir. Gesturinn mintist fall-
ega siðarins, sem börn hafa haft frá ómunatíð, að setja
skóna sína inn í arininn á jólakvöldi í von um, að hin góða
verndardís þeirra mundi setja einhverja fallega gjöf í þá
í myrkrinu. Eponine og Azelma höfðu gætt þess vel að
afrækja ekki þennan sið. Dísin, þ. e. móðir þeirra, hafði
þegar komið, spánnýr, skínandi tíusúupeningur var í hvor-
um skó. Maðurinn ætlaði að fara, þegar hann kom auga á