Lögrétta - 31.08.1926, Qupperneq 2

f
LÖOBJBTTA
Jb'rá esperantóþinginu í Edinborg.
Eítir Ölaí Þ. Kiistjánsson.
Formáli. Þegar það var fast-
ráðið orðið, að jeg sækti hið 18.
allsherjarþing esperantista, sem
haldið skyldi í Edinborg á Skot-
landi dagana 31. júlí til 7. ágúst,
þá átti jeg tal við ritstjóra Lög-
rjetu, og samdist svo með okkur,
að jeg skyldi segja eitthvað frá
þinginu í blaði hans. Nú læt jeg
verða af því; en þar sem jeg er
með því markinu brendur, eins og
svo margir aðrir, að jeg á hægara
með að taka til máls en þagna,
þá verður frásögn mín nokkuð
lengri en jeg ætlaðist til í upp-
hafi. En þó þarf jeg ekki að biðja
afsökunar á því, nema því aðeins
að lesendunum leiðist hún. Ella
er það betur en ekki En hitt ætti
jeg kannske að biðja menn að
fyrirgefa, að frásögnin snýst
nokkuð mikið um sjálfan mig; en
þó býst jeg við að hann sje ærið
mannlegur, breiskleikinn sá, að
líta á sjálfan sig eins og nokkurs
konar miðpunkt. Og ef það þykir
engin rjettlæting, að vera ekki
verri en aðrir, þá sivara jeg til
hinum alkunnu orðum: „Það hef-
ur það! kvað Púlli“.
Edinborg. Það er óhætt að full-
yrða það, að mörgum esperantista
var það gleðiefni, ,að þing þeirra
skyldi nú einusinni vera haldið í
höfuðborg Skotlands. Að ví&u er
henni ekki eins vel í sveit komið
og borgum á meginlandinu, að
því er ferðalög þangað snertir. —
Einnig er heldur dýrt að lifa þar.
En Edinborg er falleg borg og
merkileg. Ef til vill stendur engin
borg henni framar í því. Hún
stendur á prýðilegum stað: hæð-
um bröttum og smádölum. Voru
þar stöðuvötn í fymdinni, en
hafa nú verið þurkuð upp. Fjöldi
merkilegra bygginga er í Edin-
borg: sumar nýjar, en aðrar alt
frá forneskju. Mest ber á Edin-
borgarkastala. Hann stendur í
miðri borginni á hæð einni. Er
hún ákaflega brött, og sumstaðar
ekkert nema þverhnýptur hamar.
Hefur þar verið ilt aðsóknar í
gamla daga. Útsýni er ágætt of-
an frá kastalanum yfir borgina í
allar áttir, en einkum niður yfir
Princes Street og skemtigarða þá,
sem eru milli þess og kastalans.
Princes Street, sem svo heitir,
er mesta stræti borgarinnar. Við
það er minnisvarði Walters
Scotts, skáldsins, 200 feta hár. Er
Þeim, sem hug hafa á að læra þetta ágæta allsherjar-hjálp-
armál, og ætla að dvelja í Reykjavík í vetur, er hjer með bent
á það, að jeg hygst að halda námskeið í því að vetri komandi.
Kenslugjaldið verður líklega 15—20 kr., og verður kenslunni hag-
að svo, að þeir, sem skólanám stunda eða eru í vinnu, geti haft
hennar full not. Umsóknir sjeu komnar á afgreiðslu Lögrjettu
fyrir 10. október.
ÓL. Þ. KRISTJÁN SSON
fulltrúi fyrir Universala Esperanto-Asocio.
hann einn af mestu minnisvörðum
í heimi. Stígi er í honum að inn-
an, og er hægt að ganga næstum
því alla leið upp á topp, og þar
út á einskonar svalir eða pall. Er
þaðan gott útsýni. En þó að
Scott sje reistur þessi mikli
varði, sem varla nokkursstaðar á
sinn líka, og þó að Skotar dái
hann mjög, þá þarf ekki ð dvelja
lengi í Skotlandi til að verða þesis
var, að það skáld, sem þjóðin elsk-
ar mest, er ekki Walter Scott,
heldur Robert Burns (börns). —
Hann er hennar skáld, og er sá
sami í dag og fyrir 100 árum.
Honum er reistur minni&varði á
Calton Hill. Sú hæð er nokkru
austar en kastalahæðin. Þaðan er
og útsýni gott, og segir skáldið
R. L. Stevensjon að ef til vill
njóti maður best útsýnisins yfir
Edinborg einmitt af Calton Hill,
því þaðan sje hægt að sjá ka&tal-
ann, sem ekki sjáist frá kastalan-
um, og Arthur’s Seat (arþörs sit
— Amórssæti, hæð eina austan til
við borgina), sem ekki sjáist af
Arthur’s Seat.
Edinborg er hvorttveggja í
senn: sögustaður forn og nýtísku-
borg. Er hún fyrst nefnd í sögum
árið 626, þegar Auðunn Norðum-
brakonungur vann kastalann. —
Halda sumir að borgin dragi
nafn sitt af honum, — hann hjet
Edwin á enskri tungu — en aðrir
telja nafnið miklu eldra. Hefur
margt drifið á daga borgarinnar
síðan, og verður hjer ekki sagt
frá því. Þess má þó geta, að Edin-
borgarmönnum hefur lengi þótt
það ilt, að hafa eigi aðgang að
sjó, því Leith (líþ) hefur verið
sjálfstæð borg, og hvað eftir ann-
að neitað sameiningu við Edin-
borg. Árið 1920 varð loks af sam-
einingu, og nær Edinborg nú yf-
it’ avo mikið landflæmi, að aðeins
tvær borgir í Stóra Bretlandi eru
víðlendari: London og Birming-
ham (börmingham). En mann-
fjöldinn er 400,000, og þykir það
ekki mikið í Bretlandi. Telja
menn að þessi stækkun borgar-
innar hafi nina mestu þýðingu í
framtíðinni, því nú &je Edinborg
albúin að keppa við Glasigow (-gó)
og Manchester sem verslunarborg
— en sem ferðamannaborg tekur
hún þeim langt fram.
Svo stílfagrar eru byggingar
Edinborgar, og svo mikið er þar
af minnisvörðum og líkneskjum,
að hún er stundum kölluð „Aþenu
borg nútímans“.
Viðtökur. Svo var ákveðið, að
þingið skyldi hefjast laugardaginn
31. júlí, kl. 7 að kvöldi. Allur
þorri fundarmanna kom þann dag
til borgarinnar, en nokkrir komu
á föstudaginn, en aðrir ekki fyr
en á sunnudag. Hjer verður sagt
frá viðtökum þeim, sem jeg fjekk,
því það getur vel gilt sem sýnis-
horn, því svipað var inn fleiri.
Jeg kom til Edinborgar á föstu-
daginn, og varð jeg, eins og venja
er til, þegar á skipsfjöl, að leggja
vegabrjef mitt fyrir landvörðinn.
Eins og venja er til, spurði hann
ýmsra spuminga, en jeg skildi
ekki stakt orð. Kom þá túlkur
til. Jeg sagðist hafa í hyggju að
sækja Esperantóþingið.
Jafnskjótt og landvörður heyrði
það, þá hætti haxm öllum spum-
ingum og athugunum, en stimpl-
aði vegabrjefið í snatri.
Síðan lagði jeg af stað upp í
borgina. Tveir farþegar af Gull-
fossi voru með mjer, og talaði
annar þeirra ensku, en var ókunn-
ugur í Edinborg. Samt hepnaðist
okkur fljótt að finna hús það, er
fulltrúi U.S.A (Universala-Asocio:
Alheims. Esperanta-fjelag) átti
heima í. Jeg er og fulltrúi fjelags
þessa, og fyrir því sneri jeg mjer
fyrst til starfsbróður míns, enda
vissi jeg heimilisfang hans. Fáni
esperantista blakti þar á götunni;
hann er grænn, með hvítum fer-
hyrning í einu hominu, og græna
stjörnu fimmydda þar í. Merki esp-
erantista, það er þeir bera tíðum
í fötum sínum, er græn stjama
fimmydd, stundum með einhverri
áletrun. Auk þess fengu allir fund
armenn sjerstakt merki, til þess
að bera meðan á þinginu stóð.
Það var græn stjama með mynd
í miðju og hring utan um sig. Á
hring þann var letrað: „18. Uni-
versala Konigreso de Bsperanto
1926. Edinburgs“.
Fulltrúinn tók mjer hið besta
og ljet fylgja mjer til móttöku-
skálans, er var eigi alllangt í
burtu. Hitti jeg þar einn úr nefnd
þeirri, er stóð fyrir fundinum,
John Warden. Hann var sjerlega
alúðlegur, og veitti mjer allar
þær upplýsingar, er mjer máttu
að gagni koma. Og um kvöldið
ljet hann fylgja mjer þangað sem
jeg átti að búa, því mjer var út-
vegað húsnæði, þó koma mín hefði
ekki verið tilkynt áður. Það var
alllangt í burtu, í skóla nokkrum.
Vorum við þar átta saman í sal :
fjórir Þjóðverjar, tveir Ungverj-
ar, einn Englendingur og jeg, Is-
lendingurinn. Alls voru um sjötíu
esperantistar í skólanum, þegar
flest var.
Löng fei’ð. Eins og nærri má
geta höfðu fundarmenn notað
margvísleg farartæki á leið sinni
til Edinborgar: gufuskip, eimlest-
ir, bifreiðar o. s. frv. En Ung-
verjar þeir, sem áður er minst á,
komu á reiðhjólum alla leið frá
Gyer í Ungvei'jalandi — nema yf-
ir sundið milli Ostende og Dover:
þar notuðu þeir ferju. Höfðu þeir
lagt af stað 9. júní og komu til
Edinborgar 30. júlí, eftir 'fulla 7
vikna ferð. Þeir ætluðu að nota
hjóliín á heimleiðinni, en fara
aðra leið. Bjuggust þeir við að
ná heim eftir miðjan september.
Ungverjar þessir voru liðlega
tvítugir að aldri, og hinir vask-
legusitu menn. Voru þeir og all-
frægir fyrir þetta ferðalag sitt.
Kynningarmót. Þingið var hald-
ið í húsum þeim, er Fríkirkjusam-
band Skotlands á. Eru það miklar
byggingar, og má með sanni segja
að þar sjeu margar vistarverur.
Stærsti salurinn heitir Assembly
Hall; það þýðum vjer með Fund-
arhöll. Þar rúmast tvær þúsundir
manna í sætum. Fríkirkjuhúsin
standa á fögrum stað: utan í
kastalahæðinni, beint á móti minn
isvarða Scotts. Sjer þaðan niður
yfir Princes Street, og langt út
yfir borgina í norðurátt. Græni
stjömufáninn blakti jafnan á hall
arturninum, meðan þingið stóð
yfir. Sá tum er 240 fóta hár.
Kynningarmótið var haldið í
Fundarhöllinni á laugardagskvöld
ið. Var það gert í þeim tilgangi,
að menn fengju tækifæri tli að
kynnast hverir öðrum, áður en al-
varlegu störfin byrjuðu. Var þar
margt um manninn, enda tóku
þátt í þinginu langt á tíunda
hundrað manna, af nálægt 40
þjóðum. Menn voru þar jafnvel
frá Japan og Brazilíu. En það
var sama hvaðan menn voru: all-
ir heilsuðust og töluðu saman
eiris og þeir væru gamlir kunn-
ingjar. Hugsjón Zamenhofs var
þarna sýnd í verkinu: menn af
ólíkum þjóðum og ólíkum stjett-
um mynduðu „unu grandan ron-
don familian“. Enda er það ein-
mitt hin mikla innri hugsjón Es-
perantó-hreyfingarinnar, að vekja
og glæða skilning og samúð milli
allra þjóða. Og í því er fólgin að-
alástæðan til hinnar miklu út-
breiðslu, sem Esperantó hefur náð
á -síðustu árum: Það er nátengt
hárri hugsjón, og hvað sem hver
segir, þá eru það þó hugsjónimar,
sem hvervetna sigra að lokum.
Og það er staðreynd, að allir
sannir Esperantistar vita það vel
og finna, og útlendingar eiga líka
hjörtu og tilfinningar, en -— það
er engu líkara en s-umum mönnum
detti það aldrei í hug.
Hjer ætti ef til vill við að setja
stöku þá, er jeg að skilnaði rit-
aði í vasabók Páls Wildhofers frá
Ungverjalandi. Hann var annar
hjólreiðakappinn, og urðum við
mjög samrýndir. Vísan er svona
(á Esperantó auðvitað) :
„Island’ diferencas de Hungari’,
malsamaj la popolmoroj;
sed tute similaj es-tas ni:
junuloj kun amaj koroj“.
— Islensk þýðing í óbundnu máli:
ísland er frábrugðið Ungverja-
landi, þjóðarsiðirnir ólíkir; en við
erum alveg eins: ungir menn með
ástar-hjörtu.
Málið reynt. Þó að jeg hefði
bæði lesið og skrifað Esperantó
svo að sæmilegt var, þá hafði
jeg aldrei talað það, því jeg lærði
af bókum aðeins; ýmsdr kunn-
ingjar mínir sögðu því við mig,
að mjer myndi ganga illa að
skilja aðra og gera mig skiljan-
legan, því það væri alt annað að
lesa tungumál heldur en tala það.
Þetta er alveg satt. Jeg hefi t. d.
lesið mikið á dönsku, — miklu
meira en á Esperantó, en alt án
kennara, — og jeg er enda s-endi-
hrjefsfær á því máli, en jeg á
bágt með að tala við flesta Dani:
Jeg skil þá ekki, og þeir varla
mig. Eins reyndis-t með enskuna:
jeg hafði lesið þó nokkrar bæk-
ur á emsku, en aldrei talað þá
V. Hugo: VESALINGARNIR.
ára að aldri, varð öll ástin, sem hann hefði getað borið í
brjósti sjer alla æfina, að óumræðilegu ljósi. Þetta var í
annað sinn, sem þessi hreina geisladýrð opinberaðist hon-
um. Biskupinn hafði látið siðferðileikann renna upp yfir
sjóndeildarhring hans, Cosetta tendraði morgunroða kær-
leikans fyrir honum. Fyrstu dagana var engu öðru sint
en þessu mikla Ijósi, Cosettu; vesalings anginn varð líka
alt önnur, án þess að hún vissi það sjálf. Hún var svo lítil,
þegar móðir hennar yfirgaf hana, að hún gat ekki munað
eftir henni. Hún hafði reynt aði elska, eins og öll börn
gjöra, sem grípa dauðahaldi í alt, eins og ungviði vínvið-
arins, en henni hafði ekki tekist það; allir höfðu hrund-
ið henni frá sjer, Thenardiershjónin, böm þeirra og önnur
börn. Hún hafði elskað hundinn, en hann var dauður, og
þaðan af hafði enginn hirt um hana. Þó að sorglegt sje til
að vita, var hjarta hennar kalið, er hún var átta ára gömul.
Það var ekki henni að kenna; hana skorti ekki hæfileik-
ann til þess að elska, heldur tækifærið til þess að elska. Og
hún elskaði líka gamla manninn af öllu sínu hjarta frá
því að hún sá hann í fyrsta skifti. Hún fann til þess, er
hún hafði aldrei. fundið til áður, að hjarta hennar stækk-
aði. Henni virtist ekki þessi gamli maður vera gamall
lengur. Henni fanst Jean Valjean vera fallegur, eins og
henni fanst skotið, sem þau bjuggu í, vera fallegt. Nátt-
úran, fimtíu ára aldursmunur, hafði sett hyldýpi milli
Jeans Valjean og Cosettu, en forsjónin fylti dýpið upp og
festi þessar tvær verur, sem hafði verið kypt upp með
rótum, saman með óviðráðanlegu afli; því að þótt þau
væru á ólíkum aldri, hafði sorgin gjört þau að jafningjum.
Þau fullgerðu í raun og veru hvort annað. Cosetta leitaði
ósjálfrátt að föður, eins og Jeau Valjeai. íeitaði ósjálfrátt
að bami. Að hittast var sama sem að finnast fyrir þau.
Þeim skildist á þeirri dularfullu stund, er þau tóku hvort
í annars Hönd, að þau þörfnuðust hvort annars og samein-
uðust í innilegum faðmlögum.
Jean Valjean hafði valið hæli sitt vel. Svo mátti virð-
ast, að hann hefði getað verið algerlega öruggur. Herberg-
ið hans var eina herbergið í húsinu, sem lá að götunni,
svo að ástæða var til þess að óttast forvitna nágranna, og
andbýlingar voru heldur engir. Rúmið undix herbergjun-
um var hrörlegur hjallur, og vom þar geymdar eldamensku
jurtir; það var ekki í neinu sambandi við herbergin; gólf-
ið var á milli, og enginn hlemmur í því og enginn stigi of-
an. Auk herbergisins, sem Jean Valjean var í, var aðeins
eitt notað til íbúðar handa gamalli konu, sem þjónaði hon-
um. Hin öll voru auð. Það var gamla konan — hún var
kölluð „aðstoðarhúsfreyjan“, en var í raun rjettri ekki
annað en dyravarðarkona,—er hafði leigt honum herbergið
jólakvöldið. Hann skýrði henni frá því, að hann lifði af
eignum sínum, en hefði orðið gjaldþrota af spönskum verð-
brjefum, og að hann ætlaði að búa þarna með dótturdótt-
ur sinni. Hann hafði greitt hálfs árs húsaleigu fyrirfram
og falið gömlu konunni að setja þau húsgögn í herbergið,
sem við vitum að í því voru. Það var hún, sem hafði lagt í
ofninn og lagfært alt um kvöldið, þegar þau komu.
Vikur liðu. Jean Valjean og Cosetta áttu góða æfi í
þessu auma greni. Cosetta hló og söng og masaði liðlang-
an daginn. Stundum kom það fyrir, að Jean Valjean tók
litla, rauða, frostbólgna hönd hennar og kysti. Vesalings
barnið, sem var vant við barsmíð, vissi ekki hvað átt var
við með þessu, og varð bráðfeimin við það. Stundum bar
það við, að Cosetta varð alvarleg og horfði á svarta kjól-
inn sinn. Cosetta var ekki í tötrum lengur. Hún var í sorg-
arbúningi. Hún hafði sagt skilið við eymdina og átti að
ganga út í lífið.
Jean Valjean var farinn að kenna henni að lesa. Hann
fór stundum að hugsa um það, þegar hann var að láta
hana stafa, að þegar hann hefði verið að læra að lesa í
aýflissunni,hefði höfuð hans verið fult af hugsunum um að
gjöra ilt af sjer. Nú hafði það orðið til þess, að hann kendi
barni að lesa. Þá brosti hugsandi galeiðuþrællinn gamli
brosi englanna. Hann fann, að það var fyrirhugað, sem
hjer hafði gerst, að það hafði orðið samkvæmt vilja, sem
ekki var mannlegur, og hann varð hugsi: Góðar hugisanir
eru óendanlegar, engu síður en illar. Líf Jeans Valjean var
nærri því eingöngu í því fólgið, að kenna Cosettu að lesa
og lofa henni að leika sjer. Og svo talaði hann við hana um
móður hennar og Ijet hana biðja&t fyrir. Hún kallaði hann
„pabba“; annað nafn þekti hún ekki. Hann gat horft á það
tímum saman, er hún afklæddi brúðu sína og hlustaði á
hana masa. Honum fanst alt lífið hugnæmt; honum fanst
mennirnir vera góðir og rjettlátir; hann ásakaði engan
fyrir neitt í huga sínum; hann sá nú orðið enga ástæðu til
þess, að hann yrði ekki gamall, fyrst þes-su barni þótti
vænt um hann. Hann sá langa framtíð framundan sjer,
og birtu bar á hana af Cosettu, eins og af skínandi ljósi.
Jafnvel bestu menn eru ekki lausir við eigingjarnar hugs-
anir; honum var stundum einhver fróun í því, að Cosetta
skyldi vera ljót.
Vjer höfum nokkra tilhneigingu til þess að ætla, að
Jean Valjean hafi þurft á þessari næringu fyrir hjarta
sitt að halda, er hann tók að elska Cosettu, ef hann átti að
geta haldið áfram braut sína í hinu góða. Hann hafði ný-
lega -sjeð ilsku mannanna og eymd mannfjelagsins frá nýju
sjónarmiði, sjónarmiði, sem að vísu var ófullkomið og
sýndi ekki nema eina hlið sannleikans. Hann hafði sjeð þai
forlög konunnar er Fantina var, yfirvöldin er Javert var.
Hann hafði verið settur aftur í dýflissuna, þetta sinn fyrir
að hafa gert gott, honum hafði verið rjettur nýr, beiskur
kaleikur; hann hafði aftur fundið til viðbjóðar og lífsr-
óyndis; jafnvel endurminningin um biskupinn var ef til
vill stundum farin að dofna, þó að hún kæmi þá raunar
ávalt enn bjartari og tignarlegri í ljós aftur, en þessi heil-
aga endurminnig var þó að afmást. Hver veit nema Jean
Valjean hafi verið að því kominn að missa kjarkinn og
snúa við blaðinu? Nú elskaði hann, og það gerði: hann aft-
ur styrkann. Hún gat gengið út í lífið með hans hjálp;
hann gat haldið áfram á braut dygðanna með hennar
hjálp. Þannig heldur forsjónin öllu í jafnvægi, samkvæmt
óskiljanlegu og guðdómlegu lögmáli.