Lögrétta - 07.09.1926, Blaðsíða 3

LÖGRJETTA
3
engin „skoðanasystkini“ yrðu þar.
Töluðum við s,vo um að halda
endalaust jE sperantó-þing í öðru
lífi, og komumst öll á loft við þá
tilhugsun, rjett eins og krakkar.1)
Biöðin. Meginþorri blaðanna,
einkum í Edinborg, en þó einnig
víðar, flutti frásögn um þingið,
og enda oft myndir. Mæltu þau
öll hlýjum orðum í garð Esper-
anista-hreifingai’innar. Blað jafn-
aðarmanna, Daily Herold, mun
haía staðíð þar einna fremst x
fiokki. Það flutti enda kveðju-
skeyti til þingsins á Es,perantó.
Hefur það og jafnan verið hreif-
ingunni hliðholt. Á' hún fylgi mik-
ið meðal allra saxmra jafnaðar-
manna, eins og eðlilegt er, því
hún miðar að því, að auka skiin-
ing og samúð milh þjóðaima, en
afleiðingarnar af því verða aítur
frelsi, bróðerni og jafnrjetti, eins
fyrir veika og sterka. Þetta er
sú heilaga hugsjón, sem þegar
hefur sýnt það, að hún getur ekki
dáið.
Gestrisni. Það er oft sagt um
Skota, að þeir sjeu menn ekki ör-
látir, og heldur þuirir í viðmóti
við ókunnuga. En við Espeantist-
ar höfum aðra sögu að segja.
Hvarvetna var okkur tekið opn-
um örmum. Það vaxf greitt fyrir
okkur á allan mögulegan hátt;
okkur var fylgt fram og aftur um
borgina endurgjaldslaust; og
okkur var enda boðið heim 1
einkahús. Reyndar voru það esp-
erantistar, sem þetta gerðu, en
mjer er sama. Á fundi í Esper-
antó-fjelagi Edinborgar, nokkrum
dögum eftir þingið, sagði jeg frá
því auknefni, er nokkrar vinstúlk-
ur mínar enskar gáfu mjer; þær
kölluðu mig mr. loemann eða
s-ro Glaciulo. Það er á íslensku hr.
Jökull. En jeg fullvissaði áheyr-
endur mína um það, að ef hjarta
mitt hefði verið úr ísi gert þá
væri það löngu bráðnað í hlýju
Edinborgarbúa og annara skoðana
systkina.
Og til þess að sýna það, að
igestrisnin virðist vera allrík í
þjóðareðli Skota, get jeg sagt frá
því, að dag einn ætlaði jeg o-g
Páll vinur minn frá Ungverja-
landi að ganga upp á hæð þá, er
áður var nefnd, Arthur’s Seat.
Hún er nál. 250 metra há, og er
þaðan hið besta útsýni í allar
áttir. Fróðir menn segja að hæð
x) þó þessi kafli sje um þinglokin
sjálf, þá má enginn ætla að jeg sje
að þrotum kominn. Onei, það er eitt-
hvað eftir ennþá. — Höf.
þessi sje gamalt eldfjall, en eigi
hafi hún gosið síðan fyrir ísöld.
Kastalahæðin kvað líka vera gam-
alt eldfjall.
En nú er að víkja til sögunnar,
þar sem við Páll leggjum á brekk-
una, ,og förum hvatlega, "því að
við höfum nauman tíma, þar sem
við ætlum að hlýða á fyrirlestur
hjá ábóta Ce, en hann á að byrja
eftir skamma stund. En eigi höf-
um við farið langt, er við komum
auga á skotska fjÖlskyldu, ekki
esperantista, er situr þar rjett
fyrir utan götuna. Brekkan bak
við er falleg, og hvílir svo yndis-
legur blær yfir öllu þarna, að
jeg bið um leyfi til að taka mynd
af hópnum. Er það auðsótt. Jeg
tek á. þeirri enskuþekkingu, sem
til er, og get þess, að jeg sje ís-
lendingur, en fjelagi minn sje sá
frægi hjólreiðamaður frá Ung-
verjalandi, er blöðin hafi sagt frá
þá nokkru áður. Er svo að sjá,
sem Skotunum þyki alimerkilegt
að hitta okkur. Við vorum líka
allfi'ægir meðal fundannanna: jeg
vegna þjóðemis míns, en Páll
vegna eigin afreka. Jeg var þó
ekki eini fslendingurinn á fundin-
um; Þórbergur rithöfundur Þórð-
arson var þar einnig. En þetta er
nú útúrdúr. Þegar jeg hafði lokið
myndtökunni, þá tók einn af Skot-
unum mynd >af okkur, og buðu
þeir okkur svo að drekka te með
sjer, og þáðum við það. iSamtal
var að vísu ekki liðugt, því jeg
| var þunnur í málinu, en Páll hafði
aldrei lagt stund á ensku. Þó var
þetta ánægjuleg stund, en ekki
varð hún löng, því við Páll þurft-
um að snúa aftur til borgarinnar
vegna fyrirlestrarins, og fórum
j við ekki upp á Arthur’s Seat að
því sinni. Hafði Páll orð á því við
mig, að eflaust myndi skemtilegt
að koma upp á hæðina, en ekki
myndi það þó öllu ánægjulegTa en
þetta. Svona mikilli hlýju andaði
frá Skotunum. Jeg svaraði þá
mjög svo heimspekilega, að Art-
hur’s Seat hefðum við þama alt-
af, en ekki svona skemtilega,
gestrisna fjölskyldu.
Nokkrum dögum seinna fórum
við Páll upp á hæðina, og voru
þá tveir Þjóðverjar í för með
okkur.
ísland. Eins og áður er vikið
að, þá leit út fyrir að mörgum
þætti allmerkilegt að hitta þama
mann frá fslandi. Vom hugmynd-
ir þeirra sumra um land okkar og
þjóð nokkuð óglöggar. Hjeldu
nokkrir að hjer myndi lítt líft fyr-
iv ís og kulda. Sumir hjeldu að
Velox skilvindan góða
No. 0 skilmagn 65 litra á klst. kr. 110.00
„1 120 — - — — 135.00
„ 2 —220 — - — — 225.00
Velox strokkurinn 1 þremur stærðum.
Varahiutir ávalt fyrirliggjandi.
Sendist gegn póstkröfu út um Iand.
Verslun Jóns Þórðarsonar
Reykjavík.
fsland lyti Dönum, en aði’ir lxjeldu
pað heist hluta úr Svíþjóðu. Var
jeg oft spurður að því, hvaða mál
við Islendingar töluðum, hvort
pað væri danska eða þá sænska.
Keyndi jeg að gera mönnum það
sexn best skíljanlegt, að við Is-
lendmgai’ værum sjerstök þjóð, en
hvorki Danir nje Evíar, nje held-
ur Eskimóar. Varð jeg þess og
ekki var, að neinir esperantistar
hjeldu okkur Eskimóa, enda máttu
peir vei sjá það, að við Þórberg,-
ur vorum ekki af þeim kynþætti;
ýmsir tóku mig t. d. fyrir Skota,
aí því jeg vai' oft| í flokki þar-
lenöra manna. En orsök var til
þess, að jeg nefndi Eskimóa, sú,
er nú skal greina: Dag einn að
þinginu loknu, var jeg að skoða
konungssafnið (The Royal Mu-
seum) í Edinborg. Er þar margt
merkilegt að sjá, bæði úr iSkot-
landi ísjálfu og eins frá öðrum
löndum hvarvetna um heim. Ekki
gat jeg íundið þar neitt frá fs-
landi, nema fáeina trjemuni,
(kassa, aska o. fl. þ.h.), lýsiskolu
og öngulsökkur úr steini. Spurði
jeg því einn af umsjónarmönn-
um safnsins hvort þar væri ekk-
ert fleira frá íslandi. Hann hjelt
helst ekki; en þegar jeg ljet á
mjer heyra, að þetta væri nokk-
uð lítið, þá gat hann þess, að hjer
væri eitthvað af munum og bún-
ingi Eskimóa. Jeg kvað það nú
nokkuð annað, og gat þess, svo
sem til skýringar á grenslan
rninni eftir íslenskum munum, að
jeg væri sjálfur fslendingur.
Annars er skylt að geta þess,
að margir esperantistar höfðu
furðu glöggar hugmyndir um ís-
land og íslendinga. Man jeg sjer-
staklega eftir Þjóðverja nokkr-
um, enda hafði hann oft átt tal
við dr. Carl Kuchler prófessor um
þau efni.
Margs höfðu menn að spyrja
hjeðan. Var sumt alvarlegt, t. d.
um veðurfar, j arðargróðui’, menn-
ingu og lifnaðarhætti; en annað
var hálfgert gaman, eins og t. d.
þegai' Glasgow-búi eixm vatt sjer
aó mjer og spyr, hvort Islands-
dömur skeri hár sitt og gangi í
stuttum kjólum að enskum hætti.
Jeg svaraði þessu eins og jeg vissi
sannast, og kvað kvenfólkið í
Austurstræti vei’a mjög svipað að
útliti og kvenfólkið í Princes
Street, enda reýna hvorartveggju
að fylgja Evrópu-tískunni.
Þýðing þingsins. Það má segja,
að allsherjarþing esperantista hafi
tvöfalda þýðingu. Veit önnur hlið-
iix út að þeirn mönnum, sem ekki
eru espei’antistar, en hin inn að
fundarmönnum sjálfum. Skal nú
þetta skýrt með örfáum orðum.
Samkomur líkar þessum hljóta
að vekja eftirtekt, a. m. k. í því
landi, sem þær eru halndar í. Menn
sjá, að Esperantó-hreifingin er orð
in svo stei'k, að hún verður ekki
stöðvuð, þó auðvitað sje hægt að
tefja fyrir henni með andstöðu
eða afskiftaleysi. Menn sjá hvað
mikið er unnið við það, að eitt
mál verði viðurkent og notað sem
hjálparmeðal um allan heim. Við-
skiftin verða ögn greiðari. Esper-
antistar sýna það líka í verkinu,
að þeirra mikla hugsjón er fram-
kvæmanleg: að mexm af ólíkustu
þjóðum skilji hvorir aðra og geti
lifað í samræmi og eindrægni
eins og systkini, í þess orðs dýp-
stu og bestu þýðingu. Og það er
merkilegt og nýrstárlegt fyrir þá,
sem vanir eru því einu, að halda
sínu tungumáli fram og telja það
bera af öllum öðrum, að sjá og
heyra í. d. Þjóð-verja og Eng-
lendinga, Rússa og ítala, íslend-
inga og Japana tala saman á
tungu, sem þeim öllum þykir jafn
vænt um, og þó einhver sje ekki
leikinn í málinu, þá er ómögulegt
að stimpla hann sem útlending,
heldur er miklu fremur litið á
hann eins og barn, sem er að læra
að tala; og hver skyldi lita á það
með þjóðernis-rembingi?
Þingin hljóta að vekja afar-
mikla eftirtekt, og eru því einn
öflugasti þátturinn í útbreiðslu-
starfsemi esperantista. Var það
bersýnilegt, að þetta þing hafði
stói-mikil áhrif. Blöðin sögðu frá
því, eins og áður er á minst. Og
oft var það, þegar við fjelagar
gengum um göturnar eða ókum í
sporvagni, að við heyrðum fólkið
í ki'ing hvísla um það sín á milli,
að þarna væru þá esperantistar.
Og jafnvel smástrákarnir, sem
voru að leika sjer í kringum þing-
höllina, voru farnir að segja „bo-
nan tagon“. (góðan daginn) og
fleira þvílíkt. Sama var með stúlk-
urnar í matsöluhúsunum, þar sem
við borðuðum. Sporvagnastjórarn-
ir voru og margjr búnir að læra
algengustu setningarnar. Er eng-
inn efi á því, að ýmsir úr þessum
hópi |muni beint leggja stund á
Esperantó. Þeir munu og vera
nokkrir á Skotlandi og Englandi,
er lært hafa Espei’antó af meira
kappi en ella myndi, til þess að
geta tekið þátt í þinginu. Var
það sjerlega ánægjulegt að sjá
hálfvaxna unglinga þama innan
um frumherjana, og ef það er
satt, sem sagt er, að framtíðin
sje eign þeirra ungu, þá er Esper-
antó borgið í bráð og lengd.
Jeg gat þess áðan, að þingin
hefðu og mikla þýðingu fyrir þá
^ iperantiista, sem taka þátt í
þeim. Þar hittast skoðanbræður
úr ýmsum Ipndum og bera saman
ráð sín um það, hvað þeir geti
gert áhugamálum sínum til gagns.
Þar æfast menn í að nota Esper-
antó, og eru þingin hverjum skóla
betri. Þar kvnnast menn af fjar-
skyldum eða fjandsamlegum þjóð-
um, og læra að skilja hverir aðra
og elska, enda er það tvent ná-
tengt. Þar fyllast menn guðmóði
og heitri þrá að leggja fram alla
sína krafta, til þess að minka
misskilninginn, sundrungina, ó-
heilindin og fjandskapinn í heim-
inum. Og jeg veit með vissu, að
þar finna menn návist hins heil-
aga kærleiksanda meistarans,
miklu betur en oftast endranær.
Þar vaknar margt hið besta, sem
mennirnir eiga. til í brjósti sínu,
og þó það dofni kannske aftur,
þá fer samt ekki hjá því, að það
láti merki eftir sig á skapgerð-
inni. Jeg er sannfærður um það, að
fáir hafa tekið þátt í þessu þingi,
án þes,s að „þroskast á guðsríkis
braut“, og, hvað er þá hægt að
heimta framar?
Ritað milli Skotlands og íslands,
14. til 17. ágúst 1926.
Ól. Þ. Kristjánsson.
ann á tröðinni, kom hann auga á dökkleita, hreyfingar-
lausa veru á horainu á götunni, sem hann ætlaði að stefna
að. Þetta var auðsjánlega maður á verði og vamaði veg-
arins og beið. Jean Valjean hrökk aftur á bak. Enginn
vafi var á því, að þessi maður var að skima eftir honum.
Það, sem hann hafði sjeð hreyfast að baki sjer, var vafa-
laust Javert og fjelagar hans. Javert var að öllum líkind-
um kominn að sömu götunni og Jean Valjean var sjálfur
á. Javert þekti sjálfsagt þetta völundarhús og hafði gætt
þeirrar varúðax* að setja mann á vörð við útganginn. Þess-
ar ágiskanir, sem virtust beinlínis vera óvefengjanlegar
staðreyndir, þyrluðust í einu vetfangi um ú1Tvinda heila
Jeans Valjean einsi og rykský, sem vindurinn feykir alt
í einu upp. Hann leit snöggvast til hægri handar; þar
lokaðist tröðin af steinveggnum; hann leit snöggvast til
vinstri handar; þar sá hann dökkklædda manninn bera í
tunglsljósinu við hvíta, steihlagða götuna. Að halda áfram,
var sama sem að lenda í höndunum á honum; að snúa við,
var sama sem að lenda í höndunum á Javert. Jean Val-
jean fanst því líkast sem hann hefði verið veiddur í net,
sem herti hægt og hægt að honum. Hann leit örvinglað-
ur til himins.
Hægra megin við tröðina, sem lá til hægri handar,
voru eintóm fátækleg hús; vinstra megip var aðeins eitt
hús, en það var í mörgum pörtum, sem hækkuðu smátt
og’smátt, eftir því sem nær dró götunni, svo að húsið,
sem var talsvert hátt öðru megin, var mjög lágt hinu
megin. Við hornið var steingaröur, en homið við hann
og götuna varð ekki hvast, heldur kom þar skot, «sem var
svo djúpt, að sá, sem stóð í því, gat frá hvorugri hliðinni
sjest. Steingarðurinn lá frá tveimur hornum þessa skots
fram með Polonoeau-götu og Drouit-götu, að skuggalegu
húsi, og nam hann þannig við gafl hássins, að þar varð
líka skot. Gafl þessi var óskemtilegur útlits, á honum var
aðeins einn gluggi eða öllu heldur tveir gluggahlerar,
jámlagðir og ávalt lokaðir. I skotinu komst ekkert annað
fyriír en þunglamalegt, mjöig hrörlegt hlið úr illa telgdum
lóðrjettum borðum, og voru þau efstu breiðari en þau
neðstu, en þau voru bundin saman með þverböndum úr
járai. Rjett hjá var vagnahlið álíka stórt og gerist, og
það hafði bersýnilega ekki vexið sett á fyr en eins og fyr-
ir fimtíu árum. Krónan á linditrje breiddist yfir skotið,
og sú hlið gaiðsins, sem sneri að Polonceau-götu var þak-
in vafningsviði.
Þetta skuggalega og, að því er virtist, auða og
óbygða hús hafði sjerstakt aðdráttarafl fyrir Jean Val-
jean í þeirrii stórhættu, sem yfir honum vofði. Hann at-
hugaði húsið í snatri. Hann sagði við sjálfan sig, að ef
honum tækist að komast þangað ixm, væri honum að lík-
indum borgið. Gamlar vatnsrennur úr blýi voru við alla
gluggana á öllum hæðum hússins á miðhluta hliðarinnar,
sem sneri að Drouit-götu. Allar greinarnar frá aðalrenn-
unni voru eins og mynd af trje á framhliðinni. Margkvísl-
aðar rennurnar með hundruðum af knjám mintu á gaml-
an, blaðlausan vínviðinn, sem sjest á framhliðinni á göml-
um bæjum í vínhjeruðum Frakklands. Þessi einkennilegi
limagarður úr blýi og járni var það, sem fyrst dró að
sjer athygli Jeans Valjean. Hann ljet Cosettu setjast nið-
ur og halla sjer upp að steini og áminti hana um að vera
alveg kyrra, og hljóp svo þangað, er rennan náði niður
að götunni. Ef til vill var hægt að klífa hana upp og kom-
ast þannig inn í húsið. En rennan var brotin og rjett slit-
in sundur. Annars var girt fyrir alla glugga, alla leið upp
að kvisti í þessu kyrláta húsi með digrum járnteinum, og
loks var glaða tunglsljós á allri framhliðinni, svo að mað-
urinn, sem var á verði við endann á götunni, hlaut að sjá
Jean Valjean klífa upp. Og hvað átti hann að gera við
Cosettu? Hvernig átti hann að draga hana upp eftir
þriggja hæða húsi? Hann hætti þessvegna við að hugsa
um þetta og læddist fram með garðinum að Polonceau-
götu. Þegar hann kom að skotinu, þar sem hann hafði
skilið Cosettu eftir, tók hann eftir því, að hvorugumegim
var hægt að sjá hann, ef hann var þar. Auk þess var
hann í skugga, og hjer voru tvö hlið, sem hann ef til vill
gat brotið upp. Steingarðurinn, sem var þakinn vafnings-
viði og króna linditrjesins breiddist yfir, lá bersýnilega
um trjágarð, og þar gat hann að minsta kosti falið sig,
þó að blöðin væru ekki á tx-jánum nú, og hafst þar við
um nóttina. En tíminn leið. Hann varð að flýta sjer. Hann
reyndi fyrst við vagnahliðið, en hann sá brátt, að það
var neglt aftur beggja megin. Þá tók haim að reyna við
hitt stóra hliðið, og var nú vonbetri. Það var afarhrörlegt,
jafnvel stærð þess dró úr styrkleika þess, borðin voru fú-
in, jámböndin — þau voi’u aðeins þrjú — voru xyðguð.
i'að var sannarlega ekki ólíklegt, að hann gæti brotið þetta
ræskni upp. En við nánari athugun komst hann að þeirri
niðurstöðu, að þetta væri alls ekkei’t hlið. Hjer vom
hvorki hjarir nje lás. Jái'nböndin láu alveg þvert yfir, án
þess að bil væri í miðju. Hann sá í steingarð milli rif-
anna í borðunum. Sjer til mikillar skelfingar varð hann
að kannast við það fyrir sjálfum sjer, að þetta, sem virt-
ist vera hlið, var aðeins timbuxfleki og steingarður und-
ir. Það var hægur vandi að brjóta borðið, en þá var steinn
að bakií.
Nú heyrðist alt í einu holt hljóð með' jöfnu millibili
í nokkurri fjarlægð. Jean Valjean gægðist út ur skoti
sínu og sá sjö eða átta hermenn koma inn í Polonceau-
götu. Hann sá glitta í byssustingina. Þeir stefndu til
hans. Hann þekti Javert í broddi fylkingar hermannanna,
sem gengu hægt og gætilega. Þeir námu staðar til þess
að rannsaka öll skot og alla húsagarða. Enginn vafi var
á því, að þetta var varðmannaflokkur, sem Javert hafði
mætt og tekið sjer til aðstoðar.Aðstoðarmenn Javerts tveir
vom meðal hermannanna. Þegar litið var á gönguhraðann
og tafimar allar, mátti búast við því að þeir yrðu stundar-
fjórðung þangað, sem Jean Valjean var. Þetta var hræði-
leg stund. Fáeinar mínútur voru nú milli hans og hi’æði-
legs undii’djúpsins, sem nú laukst upp fyrir fótum hans
í þriðja sinn, og nú var það ekki einungis dýflissan, sem
beið hans, hann átti að missa Cosettu fyrir fult og alt,
það var með öðrum orðum líf í gröfinni, sem beið hans.