Lögrétta - 26.10.1926, Blaðsíða 2

2
LÖGRJETTA
Grænland.
Meðal þeirra manna danskra,
sem mest hafa látið Grænlands-
málin til sín taka og kunnugastir
eru þeim er Peter Freuchen. Hef-
ur hann nýlega skrifað í Poli-
tiken alllanga grein um fiskiveið-
arnar við Grænland. Þar sem mik-
ið er einnig um þessi mál rætt
hjer á landi nú og í ráði er að
íslensk útgerð hefjist við Græn-
land, má gera ráð fyrir því, að
ýmsum þyki fróðlegt að heyra
eitthvað af skoðunum Freuchens.
Lögrjetta hefur annars áður flutt
margar greinar um atvinnulíf á
Grænlandi og möguleika Islend-
inga þar, jafnframt því sem hún
hefur skýrt frá helstu skoðunum,
sem komið hafa fram um rjettar-
stöðu Grænlands og nú eru al-
kunnar, af greinum Jón Dúason-
ar, Einars Benediktssonar og Ól-
afs Lárussonar, sem skrifaði
ítarlega um alla þá hlið málsins
í Andvara.
Freuchen hefur gert ýmsar at-
hugasemdir við nýlendustjórnina
í Grænlandi, en er þó samþykkur
höfuðatriðum hennar, s. s. því, að
útiloka eigi samkepni, sem verða
muni til þess, að baka Grænlend-
ingum tjón eða útrýma þeim al-
veg. En hinsvegar er hann and-
stæður þeirri framkvæmdalausu
innilokun sem lengi hafi ríkt þar
og gert landsfólkið fátækt og
framtakslaust og hamlað því, að
auðsuppsprettur landsins yrðu
notaðar. Á þessum sviðum seg-
ir hann þó að breyting hafi orð-
ið á síðustu árum og sje nú lífið
í Grænlandi óðum að færast í
nýtískuhorf og hagur landsmanna
fari batnandi.
Þetta hefur fengist á þann hátt
segir hann, að framkvæmdirnar
hafa verið reistar á grundvelli
vísindanna. Það er einn maður
öllum öðrum fremur, sem skap-
að hefur nýtískulífið í Grænlandi,
Adolf Jensen, sem nú er prófess-
or í dýrafræði við Hafnarháskóla.
Hann fór tvær rannsóknarferðir
til Grænlands með skipinu Þjálfa
á árunum 1908 til 1909. Þá var
fyrst fyrir alvöru sýnt fram á
hina miklu fiskiveiðamöguleika
við Grænland og 1910 var fyrsta
útgerðarstöðin stofnuð í Juliane-
haab.
Síðan hafa fiskiveiðamar far-
ið sívaxandi og verið að því
stefnt að koma á nýtísku veiði-
aðferðum og að því að gera Græn-
lendinga sjálfa að sjálfstæðum
smáútgerðarmönnum, sem ættu
áhöld sín. En Grænlandsverslunin
kaupir svo aflann og fá Græn-
lendingamir áþekt verð fyrir
fiskinn og íslenskir og færeysk-
ir fiskimenn. Hefur verið reynt að
nota bæði seglskip, vjelbáta og
róðrarbáta og stundum kajakka.
Þykja vjelbátamir gefast best.
Stundum eru líka notaðir vjel-
bátar til hjálpar smærri róðrar-
bátunum, til þess að draga þá á
miðin og af þeim, eða flytja fyrir
þá fiskinn á land. Á þennan hátt
hefur fjöldi fólks fengið góða at-
vinnu, við veiðar eða fiskaðgerð,
í ýmsum plássum þar sem áður
var atvinnuleysi og fátækt meðan
gömlu veiðiaðferðimar tíðkuðust.
Veiðarnar eru ýmist stundaðar
inni á fjörðum, eða á miðum sem
liggja alt að 16—20 mílur undan
landi. Vertíðin er aðallega frá því
í miðjum júlí þangað til síðast í
septemb. og þá einkum veitt heil-
agfiski. Heilagfiski og smálúða ér
veidd umvörpum og send út úr
landinu söltuð eða soðin niður í
dósir. Er einkum gert ráð fyrir
því, að niðursuðan muni aukast
mjög mikið. Sú aðferð hafði ekki
verið reynd fyr en í fyrra og
voru þá fluttar út til reynslu 66
þúsund dósir og flugu þær út á
skömmum tíma. Annars hefur
fiskur sá, sem aflast við Græn-
land verið sendur burtu salt-
aður á ýmsan hátt, einkum þorsk-
urinn. En af honum eru uppgrip
og hann hefur aldrei bragðist frá
því 1910 að veiðarnar byrjuðu.
Framleiðslan var síðastl. ár 856
þús. kg. á Suður-Grænlandi. Veið-
ar í ís er talið að óframkvæman-
legar sjeu við Grænland þar sem
of langt sje til næstu markaðs-
hafna í Evrópu.
Hákarlaveiðar era einnig mikið
stundaðar Ekki er það þó annað
en hfrin, sem er markaðsvara, en
af henni hefur komið í verslanir
um 5700 tunnur til jafnaðar á
ári síðastl. 10 ár. Skrápurinn hef-
ur verið lítið notaður ennþá, en
nú er verið að smáauka notkun
hans í vasabækur, töskur o. sl.
Laxveiðar hafa einnig verið
reyndar nokkuð í grænlensku án-
um. Var stofnuð niðursuðuverk-
smiðja við eina laxauðugustu ána,
en ekki hefur þetta þótt nema
kostnaði þar og er nú hætt við
það. Mest voru framleiddar 23
þús. 14 kg. dósir(1914).En veiðin
var svo rýr, að þrátt fyrir ýms
friðunarákvæði, var framleiðslan
komin ofan í 11 þús. dósir. Nú er
lax fluttur út saltaður, um 500
tunnur á ári. Þó er svo mikill
lax í ánum, að hann hefur mjög
mikið gildi fyrir daglegan bú-
skap landsmanna.
I heild sinni eru nú að verða
stórfeldar breytingar á öllu lífi í
Grænlandi og lífsháttum fólks
þar. Grænlendingar eru að hætta
að vera reikul ættasambönd með
sameignarskipulagi, en era í
staðinn að verða sæmilega ment
nýtísku fiskveiðaþjóð með föstum
bústöðum og einstaklings eign —
undir stjórn Dana.
---0----
RirifirlHii-shlfii
(Guðm. sýslum. og Halldór á
Ásb j amarstöðum).
Báðir tveir ný-útkomnir og
prentaðir í sama mund. Báðir lið-
lega til fara; sýslum. í stærra
broti og blárra bandi, — eðli-
lega: yfirvaldið. Eigi miklir fyr-
irferðar: báðir til samans 20
arkir tæpar als; en ærið dýrt
seldir, eftir stærð og gæðum.
Hugarstefna þeirra og yrkis-
efni eru afarsvipuð: grænar hlíð-
ar og glófagurt sólskin, gamalt
fólk (skiljanlegt) og góð börn.
Lítið hvarflað að öðrum efnum.
Einkum er það sýslumaðurinn,
sem er sjerlega heimakær í stef-
yrðum sínum; svo að við liggur
að allur undirgrunnur ljóðstarfa
hans sje föðurgælur við valin og
vel „örtuð“ afkvæmi sín; — auk
þess varpað augum út á græn og
glitfríð engi, þar sem sjaldan
verður hreta nje hrakviðra vart.
Svo rífur hann sig ögn upp í
heimspeki á stöku stað; en þó
með allri trúargætni, — eins og
prestur, sem altaf verður að
muna vel eftir „rjettum skilningi
orðsins" og máske eru flest ljóðin
rímaðar ræður í uppbyggilegum
anda. — Meðferðin er liðleg, al-
þýðleg, og sítst af öllu þung.
Þetta má taka sem dæmi:
„Enginn veit og enginn leit
hvað eilífð gefur,
Enginn veit hver annan grefur,
Enginn veit hver sigrað hefur“.
Þessi vísa, er nú fer, þykir
sýslum. sjálfum best í bókinni:
„Himinn og jörðin leika í logum,
Ljósálfar dansa á grundum og
vogum.
Sólgeislinn döggina, er dimm-
unni kveið,
dýrðinni vefur um miðnætur
skeið“.
Þokkaleg ljóðabrjef era hjer og
einnig ýmsar als ei ósmellnar
lausavísur. Þessa má sýna:
„Stígðu ekki á stráin veik;
stýfðu ei ungar fjaðrir.
Gerirðu öðrum lífið leik,
lifirðu sælli en aðrir“.
Einnig þessa:
„Rýmkast fer um rindana;
rýrna klakabólin.
Tyllir nú á tindana
tánum blessuð sólin“.
Tvö kvæði góð eru hjer til
kunningja. Þar úr skal jeg taka
þessa vísu:
„Þegar yfir skeflir skafl,
skaflinn fárs og nauða,
hann við Ægi teflir tafl,
taflið lífs og dauða“.
Best þykir mjer þessi vísa í
bókinni:
„Er sem handan ljómi land,
logi sanda gylli;
kærleiks andi bindi band
beggja stranda milli“.
Gallinn er þó sá, að hún minnir
of mjög á alkunna vísu eldra
skálds (E. Ben.).
Hjer eru loks þó nokkur hugg-
unarrík erfiljóð með eldra laginu:
sá liðni ávarpaður með loflegum
orðum, og aðstandendum heitið
endurvist með honum „á hæðum“.
Þetta er efni sýslumannsljóð-
anna. Og alls ei að undra, þó að
hugnæmur og hjartahlýr valds-
maður hugsi fyrst og fremst til
afkvæma sinna, þegar hann lítur
upp úr lagabálkunum, svo til
góðra vina sinna, einnig til
óheppnisbarna þjóðfjelagsins.
Hann yrkir sjer til „hugarhægð-
ar“, og þá með gömlu lögunum,
sem hann lærði í æsku; svo að
varla verður vart neins nýríms
eða nýhugsunar hjá Guðmundi.
Rjett alstaðar áferðargóður og
þokkalegur í rími, eins og skikk-
anlegt yfirvald er í framgöngu:
andans útrásir sínar í umbrota-
áttina hefur hann frá sjer sent
með pólitískum þönkum, það sem
ekki komst laga-leiðina. Þá verð-
ur ekkert eftir nema prúðhug-
urinn, hlýjan og prestsandinn,
sem víst er ei lítill hjá honum.
Og lýk jeg þar við sem jeg kalla
hann notalegt heimilisskáld. Því
hvorki er hann framsóknar-, þjóð-
ræknis-, ásta-, umbrota-, djúp-
hyggju-, hreysti-, sárkenda-, eða
sagna-skáld, — heldur einmitt
þetta.
Þá er Halldór. Hann er þó ögn
annars eðlis. Umbrot er þar að
vísu fátt um. Og mjög heldur
hann sig að heimahögum. En hjá
honum verður á ýmsum stöðum
talsverðrar djúphyggju vart.
Hann „spekúlerar“ ei- lítið yfir
tilverunni; þótt meginþáttur þess
sje á mjög guðrækilega vísu.
Sumstaðar koma fyrir rímaðar
ræður. Og er sjáanlegt, að fyrir-
myndir hans hafa fyrst verið
geðugir og sinnugir prestar. Sál-
kendaljóð eru ei fá þarna; og þá
alloft með dýpra sjónarbliki á
lífið en alvanalegast er; — og
til á hann vald þjóðlegra tóna.
Bendir þetta hvorttveggja á
hreingetinn skáldhug skýrleiks-
manns. Og eru þetta sæmileg
efnisgæði, þótt ei fylgi djúpgraf-
in hyggja, órar eða þróttugt um-
brotafálm. Halldór er ei hót
smeykur heldur við nýja brag-
hætti eða nýyrði, sem ætíð liggja
sjerkendum góðskáldum á tungu,
— án þess að leitað sje í orða-
bókum! — Gallinn á bókinni er
sá, að hjer vantar öll hin mjög
þekku erfiljóð skáldsins, sem al-
kunn eru um Borgarfjörð, og
fleiri góðkunn kvæði.
Dæmi úr Halldórsbók tek jeg
þetta:
„Vorsins geisli, vinur minn,
vænginn mjúka láttu þinn
vefjast utan um vininn hinn,
— vos má hann ekkert bíða.
Þú, sem sjer í sálir inn,
signir bláan himininn.
lífgar rós í kletta-kinn,
kyssir tár á jökulinn,
— láttu hann ekkert líða,
— láttu hann engu kvíða,
— lýstu honum leið í dalinn
fríða.
Segðu honum sögu af mjer,
— söguna þá,sem leyndust fer:
að jeg sitji og saumi hjer,
— saumi gullnum þræði
rósir handa honum einum
í klæði.
Segðu honum satt af hverju
spori,
sem jeg úti sauma á þessu vori.
Þetta spor er þrekið hans,
þetta spor er brosið hans,
þetta ástaraugað hans,
yfirbragð og trygðin hans,
vonin hans og viljinn hans,
vitið hans og þekking hans,
mannúðin og hugsjón hans;
— hann á þessi merki 1
í verki.
I-Iann á alt í hugsun minni
og verki.
Komin er rósin klæði á;
kærleikurinn býr þar hjá.
Finn jeg hjartað hefjast, slá;
heyri jeg mína instu þrá.
Hingað sólin horfa má;
henni einni er tækt að sjá
sögu mína og sæluspá
síðla dags á vori.
Hún er fólgin í hverju mínu
spori,
— og hverju nálarspori“.
Skjótt að segja era bæði þessi
skáld upp gróin í jarðvegi 19.
„Hvaðan ætlið þjer að fá hana?“ — „Þar sem eru grind-
argluggan, þar era líka járnstangir. Jeg hef stóran hlaða
af þeim í garðinum“. — „Jæja, það er þá nálægt stund-
arfjórðung í tólf í nótt. Gleymið því ekki“. — „Háæru-
verðuga móðir!“ — Já, hvað þá?“ — „Ef þjer skylduð
þurfa að láta gera eitthvað þessu líkt síðar, þá skuluð
þjer muna eftir bróður mínum. Hann er jötunn að burð-
um, heljarmenni“. — „Gerið þjer þetta nú eins rösklega
og fljótt og yður er unt“. — „Já, það verður nú enginn
ofsahraði á þessu, eins gamall og farinn og jeg er orðinn.
Þess vegna er það, sem jeg er að biðja um aðstoðarmann.
Auk þess er jeg draghaltur“. — „Það er engin synd að
vera haltur og hver veit nema það sje blessun því sam-
fara. Hinrik keisari annar, sem barðist við svikapáfann
Gregor og setti Benedikt áttunda á stól aftur, hefur tvö
viðumefni: Hinn helgi og hinn halti“. — „Já, en það er
nú ágætt“, tautaði Fauchelevent gamli.' „Jeg held, að við
getum ætlað okkur eina klukkustund, Fauvent. Það er
. ekki ofmikið. Verið þjer hjá höfuðaltarinu klukkan ell-
efu með jámstöngina yðar. Guðsþjónustan hefst klukk-
an tólf, og öllu verður að vera lokið rúmum stundarfjórð-
ungi áður“. — „Jeg skal gera alt, sem í mínu valdi stend-
ur, til þess að sýna kostgæfni mína í þarfir klaustursins.
Þetta er þá afráðið: Jeg negli kistuna aftur; stundvíslega
klukkan ellefu er jeg kominn í kapelluna; söngkonurnar
eru þar líka og móðir Ascension. Tveir karlmenn væru nú
betri, en það er ekkert um það að fást. Jeg hefi lyfti-
stöngina með mjer; við Ijúkum grafhvelfingunni upp,
hleypum kistunni niður og lokum hvelfingunni aftur, svo
að engar menjar sjáist og stjómina grani ekkert. Þá er
alt í röð og reglu, háæraverðuga móðir, er það ekki?“ —
„Nei, eitt er eftir“. — „Hvað er það?“ — „Tóma kistan“.
Þarna var vandinn meiri. Fauchelevent braut heilann og
abbadísin braut heilann. „ Hvað eigum við að gera við
þessa kistu, Fauvent?“ — „Það verður að jarða hana“.
— „Tóma?“ — Ný þögn. Fauchelevent vísaði þessari
óþægilegu spumingu af höndum sjer með því að rjetta út
vinstri handlegginn. „Það er jeg, háæruverðuga móðir,
sem negli kistuna aftur í líkstofunni hjá kapellunni. Eng-
inn nema jeg getur komið þangað inn, og jeg breiði lík-
klæðið yfir kistuna“. — „Já, en' þegar líkmennirnir lyfta
henni upp á vagninn og hleypa henni ofan í gröfina, verða
þeir varið við, að hún er tóm“. — „Hver fja . . . Já, þetta
er alveg satt, háæruverðuga móðir!“ sagði Fauchelevent.
Abbadísin tók að gera krossmark og horfði fast á garð-
yrkjumanninn. Hann flýtti sjer að koma með uppástungu,
til þess að eyða miður þægilegum áhrifunum, sem blóts-
yrði hans hafði valdið, þó að honum hefði tekist að stöðva
það. „Jeg fylli kistuna með mold, háæraverðuga móðir“,
sagði hann, „þá halda þeir að lík sje í henni“. — „Já, það
er alveg rjett. Mold og maður er sama. Jæja, þjer sjáið
þá um tómu kistuna“. — „Já, það skal jeg gera“. Svip-
urinn á abbadísinni hafði alt til þessa verið heldur þung-
búinn, en nú glaðnaði yfir honum. Hún benti Fauchelevent
á að samræðunni væri nú lokið og hann haltraði til dyr-
anna. Þegar hann var að fara út um þær, tók hún vin-
gjamlega til máls og sagði: „Jeg er ánægð með yður, Fau-
vent. Á morgun eftir jarðarförina getið þjer komið með
bróður yðar og látið hann koma með litlu telpuna“.
Fauchelevent var ekki röskur á fæti, og nú bættist
það við að hann vissi hvorki upp nje niður. Hann var heil-
an stundarfjórðung að komast til kofa síns. Cosetta var
vöknuð og Jean Valjean hafði setst hjá henni við eldinn.
Rjett þegar Fauchelevent var að koma inn, benti Jean
Valjean henni á körfu garðyrkjumannsins, sem hjekk á
veggnum, og sagði: „Hlustaðu nú á, Cosetta litla, við verð-
um að fara úr þessu húsi, en við komum hingað aftur og
hjer mun okkur líða vel. Gamli, góði maðurinn ætlar að
bera þig hjeðan á bakinu. Þú átt að bíða eftir mjer hjá
gamalli konu; þangað kem jeg til þess að sækja þig.
Láttu mig nú sjá, að þú sjert vel hlýðin og segir ekkert,
annars kemur madama Thenardier og tekur þig“. Cos-
etta setti á sig alvörusvip og kinkaði kolli. Jean Valjean
sneri sjer við við hávaðann er Fauchelevent hratt upp
hurðinni. „Jæja?“ — „Alt er komið í lag, og ekkert er
komið í lag, alveg eftir því hveraig á er litið“, sagði
Fauchelevent. „Jeg hef leyfi til þess að láta yður koma
hingað, en áður en jeg get notfært mjer það, verð jeg
að koma yður hjeðan burt. Þaraa er það sem hnífurinn
stendur í kúnni. Það er enginn vandi með aukaatriðin“.
— „Þjer ætlið þá að bera hana út?“ — „Já. Jeg vona að
jeg geti treyst því að hún haldi sjer saman?“ — „Jeg
ábyrgist það“. — „En hvað er um yður sjálfan, Made-
leine?“ og eftir vandræðaþögn bætti Fauchelevent við:
„Getið þjer ekki komist út á sama hátt og þjer komuð
inn?“ Jean Valjean ljet sjer nægja að svara í þetta
sinn eins og áður: „Það er ógemingur“. Fauchelevent,
sem talaði öllu heldur við sjálfan sig en Jean Valjean,
tautaði: „Og svo er það annað, sem kvelur mig. Jeg sagð-
ist skyldi fylla hana með mold, en jeg held ekki að það
sje hægt; moldin er ekki kyr, hún hreyfist. Líkmennirnir
verða varir við þetta og stjórnin kemst að þessu, Made-
leine“. Jean Valjean gaut til hans hornauga og var ekki
ugglaus um að hann væri með rjettu ráði: „Hvernig í
fjandanum ætlið þjer að komast hjeðan?“ sagði Fauche-
levent ennfremur. „Þetta verður alt að gerast á morgun,
því á morgun verð jeg að koma með yður til abbadísar-
innar. Hún á von á yður“. Hann skýrði Jean Valjean því
næst frá því, að þetta væri laun fyrir greiða, sem hann
gerði klaustrinu, og að það væri þáttur í starfi hans að
vera við greftranirnar — hann ætti að loka kistunum og
hjálpa grafaranum í kirkjugarðinum. Hann sagði að nunn-
an, sem dáið hefði um morguninn, hefði heimtað að verða
grafin í líkkistunni, sem hún hefði notað fyrir rúm, og
verða sett í grafhvelfinguna undir altarinu í kapellunni.
Þetta var þvert ofan í lögreglusamþyktina, en hún var ein
þeirra, sem ekki var hægt að neita um neitt. Abbadísin og
atkvæðisbæru mæðumar ætluðu að uppfylia þá ósk hvað
sem stjóminni leið. Hann, Fauchelevent, átti að loka kist-
unni, taka steininn upp í kapellunni og hleypa líkinu niður