Lögrétta - 26.10.1926, Blaðsíða 3

LÖGRJETTA
3
aldar (en ei 20.). Þekkilegir liði-
menn í ljóðsmíða-flokki þeim,
g*m fram rann um og eftir 1880.
Þorsteinn úr B».
——o-——
Viltur vegar.
Lemur hríð og hagli,
hvergi vært ar lengur,
mitt á myrkum vegi
maður einn þó gengur.
Ásýnd, heift og harka,
hnefar kreptir, voði.
Rödd hans kveður kvæði,
köld sem grafarboði:
— Efl þú styrk þinn, stonnur!
Strýk þú lönd og þjóðir!
Brjóttu fjöll og borgir!
Blás í Vítis glóðir!
Hversu sem þú hamast
heims um salarkynni
er þó öllu meiri
ofsi í sálu minni.
Hrekst jeg hafna milli,
hvergi næ þó landi.
Bylgjur böls og feigðar
brotna á Dauðasandi.
Fúnar eru festar,
flest úr lagi gengið.
Verri hríð í hafi
hefur enginn fengið.
Gamla sagan sannast,
sögð um þjóðir fomar.
Illa gróa undir
eiturbrandi skomar.
Djöfullinn og Drottinn
um drengjasálir börðust,
sveik jeg saxmfæring
sjálfs eru vítin hörðust.
Sveik jeg sannfæringu,
sendi falska hljóma,
því skal þögull bera
þunga refsidóma.
Sárt er þó að sigla
solhn höf, og skilja
það, að gnoðin gengur
gagnstætt insta vilja.
Þegar draumar deyja
degi vona hallar,
borgir hugans hrynja,
himnar ofan falla,
þegar sólir sortna,
sölna blómin ungu.
Mörg er löngum mæða
manns, er þyrnar stunga.
Brennur allar aldir
unda minna sviði.
Vei þeim æ, sem vinnur
vá í eigin liði!
Fyrir sjónum svífa
svartar draugamyndir------
Vakið, fomu vinir,
varist mínar syndir! —
Altaf versnar veðrið,
vænn mun dauðans fengur.
Mitt á myrkum vegi
maður einn þó gengur,
eins og huldum öflum
áfram sje hann dreginn.
Norðanhríð og nepja
næðir öllum megin.
Böðvar Guðjónsson
frá Hnífsdal.
---o----
Vairskt liiniBgalaid.
L
Fyrir hugskotssjónum vor ís-
lendinga stendur Grænland enn
og mun ætíð standa sem elsta
dótturlandið okkar, sem fyrsta
iandið af sæg af löndum, er lyftu
sjer úr sænum fyrir stöfnum
hraðskreiðra skipa íslenskra land-
könnuða og landnámsmanna.
Grænland er fyrsta íslenska ný-
lendan, fyrsta landið utan Is-
lands, þar sem tunga feðra vorra
gat bergmálað í þeirra eigin
klettum. Og það er fyrsta landið
utan Islands þar sem íslensk lög
og íslenskar siðgæðishugmyndir
voru mælikvarði fyrir breytni
manna.
„Mjer þykyir vænna um Græn-
land en nokkurt annað land, af
því við Islendingar höfum num-
ið það, íslenskar kynslóðir hafa
átt þar heimili öldum saman,
fæðst þar, þroskast, elskað og
dáið“, mælti einn kvenskörung-
urinn í Reykjavík við son sinn á
dögunum. — Hvar er sú íslensk
kona, sem ekki mundi vilja taka
undir þessi orð húsfreyjunnar í
Reykjavík?
Grænland stendur og á að
standa fyrir hugskotssjónum vor
íslendinga sem hluti úr ættlandi
voru, sem ástland vort. — Og
hvar er sá íslenskur drengskapar-
maður, sem ekki hitnar um
hjartað, er í huga hans rifjast
upp atburðir úr sögu Grænlands
og um afdrif Islendinga þar. Og
hvar er það íslenskt hjarta, er
ekki hraðar slögum sínum, er
minst er á grænlensku einokun-
ina, þenna langpínandi lífsfjanda
þjóðar vorrar.
Islendingar eru einasta nor-
ræna þjóðin, sem lítur á Græn-
land eins og ættland sitt, og ein-
asta þjóðin, sem dómari hins
hugræna rjettlætis mundi dæma
það land til eignar.
II.
Hvemig líta hinar norrænu
þjóðirnar, sjerstaklega Norð-
menn og Danir, á Grænland?
Þær líta á það eins og óbyrjan
á barnið fyrir dómstóli Salómons.
Hvorki Danir nje Norðmenn og
jafnvel ekki Svíar unna oss þess
sannleika eða rjettlætis, að Græn-
lendingar hinir fomu hafi verið
íslendingar, heldur tileinka sjer
þá og afrek þeirra — ræna
þeim — með því að kalla þá ým-
ist Norðmenn eða Norðurbúa eft-
ir því sem þeim þykir við eiga,
en aldrei Islendinga.
Og þetta sama kemur alstaðar
fram í meðferð þeirra á Græn-
landi og grænlenskum málum.
Þaniiig era t.d. á Grænlandi um
100 íslensk ömefni á landinu. En
þessi ömefni era aldrei notuð eða
virt af Dönum. Þessir frændur
okkar kjósa heldur Skrælingja-
nöfnin, þótt þau sjeu þeim óskilj-
anleg og óframberanleg, heldur
en að nota neitt, er mint gæti á
íslendinga eða ísland.
Fyrir hugskotsjónum vor Is-
lendinga standa grafreitir Bjarna
Herjólfssonar á Herjúlfsnesi og
Leifs og Eiríks í Bröttuhlíð, sú
móðurmold, þar sem þessar
miklu landafunda- og landnáms-
hetjur vorar hlutu hina helstu
hvíld, sem helgir reitir.
Er hin ástsælu konungshjón
vor fóra til Grænlands,vildu marg
ir íslendingar veita þeim fylgd
þangað á íslensku skipi, en Græn-
landsstjómin danska lagði bann
fyrir það.
Ýmsir íslenskir menn, er Græn-
hefur verið hugfólgið, hafa sótt
um leyfi til að mega koma til
Grænlands, en jafnan verið synj-
að. Jeg er einn í þeirra hóp, og
mjer hefur þar á ofan verið
gefið það í skyn, að mjer muni
aldre verða unnað þess að sjá
Grænland.
Til hátíðahalda þeirra, er Dan-
ir hjeldu í Khöfn 1921 í minn-
ingu um trúboðsför Egede til
Grænlands, var fulltrúum allra
kirknanna á Norðurlöndum boð-
ið, nema Jóni biskupi Helgasyni.
Fulltrúa fyrir íslensku kirkjuna
var ekki boðið, og hvers vegna?
Var þá hætt við því, að eitthvað
rifjaðist upp um fortíð Græn-
lands?. — Katólska kirkjan ein
varð til þess að taka málstað ís-
lendinga við þetta tækifæri.
En þið hugsjónamenn og æsku-
menn íslands, hafið þið hugsað
ykkur að láta sitja við hugrenn-
ingar einar um Grænland, eða
hvort finst ykkur ekki helst til
full þörf til nokkurra aðgerða í
Grænlandsmálinu, og þið eruð
mennirnir, sem nokkurs er hægt
að vænta sjer af.
Jón Dúason.
----o---
Áskorun
til rjúpnaveiðara.
Rjúpnaveiðar hafa nú 2 síð-
ustu ár gefið mikinn ai’ð. Árið
1924 var flutt út til annara landa
kringum 216 þúsund rjúpur fyrir
173 þúsund krónur, og 1925
kringum 180 þúsund stykki fyrir
105 þúsund krónur. Við það bæt-
ist það sem eytt hefir verið hjer
á landi, og enginn veit hve mikið
er, en sjálfsagt er töluvert, að
minsta kosti í kaupstöðunum.
Rjúpnaveiðar eru því komnar í
gott lag og geta haldist við með
skynsamlegkri veiðiaðferð.
Rjúpnaveiðarar ættu að hafa
það hugfast, að drepa ekki fleiri
rjúpur árlega en að nóg verði
eftir til næsta árs framleiðslu.
Eins og kunnugt er, á rjúpan
8 til 12 unga, er halda samvistum
við móðurina. Þó draga 2 eða 3
hópar sig stundum saman, svo
hópurinn getur orðið frá 20 til
30 fuglar o. fl.
Rjettast er að drepa ekki fleiri
af 10—12 rjúpna hóp en að minst
6 rjúpur verði eftir. Af þessum
6 geta menn hugsað sjer að fálk-
inn drepi eina, og að önnur drep-
ist á annan hátt að vetrinum, svo
ekki verði meira en 4 eftir til að
fjölga, sem varla má minna vera.
Fjallaleitarmenn, sem jeg ný-
lega hef átt tal við, segja, að
mikið af rjúpum sje inni á af-
rjettum, svo óhætt er að veiða
nokkuð mikið í vetur, — aðeins
eiga veiðimennirnir að passa að
drepa ekki of margar, og hafa
hugfast, að skilja eftir minst 6
rjúpur af hverjum smáhóp og, ef
hópurinn er stærri, þá fleiri, helst
12—20.
Eyrarbakka, 10 október 1926.
P. Nielsen.
----o----
Bókmentafjelagið. Ársbækur
þess nú, auk Skírnis, sem getið
var í síðasta blaði, eru Annál-
amir, Fornbrjefasafnið og safn
til sögu íslands. Af Annálunum,
sem dr. Hannes Þorsteinsson sjer
um, koma 5 arkir, niðurlag Valla-
annáls og upphaf Mælifellsann-
áls 1678—1738. Fombrjefasafnið,
sem dr. Páll E. ólason annast
nú eftir lát dr. Jóns Þorkelssonar,
er nú komið fram um 1551. Eru
það 5 arkir af 3. hefti 12. bindis,
sem nú koma. Er Fornbrjefa-
safnið eitthvað hið merkasta
heimildarrit um sögu þjóðarinnar
og mesti fróðleiksjór. Og hvað
sem segja mætti um einstök at-
riði í útgáfu þess, er það fjar-
stæða að hugsa sjer það, sem
eitt Reykjavíkurdagblaðið stakk
uppá nýlega, að 'hætt yrði alveg
við hana. I safni til sögu íslands
er nú framhald ritgerðar Guðbr.
Jónssonar um dómkirkjuna á Hól-
um, 10 arkir, en áður vora komn-
ar 8 og ritinu ekki lokið enn. Er
í því, sem út er komið mikill
fróðleikur og nýjar athuganir um
ýms efni. Safn hefur á undan-
förnum erfiðleikaáram orðið út-
undan hjá Bókmentafjelaginu og
er það ilt, því það var og ætti
að geta verið merkilegt rit og
nytsamlegt fyrir íslensk fræði.
----o---
Ferð
um Norður-Múlasýslu.
------ Nl.
Nú leið langur tími þangað til
jeg kom á Eskifjörð, og fór það-
an þann 27. júlí og að Ketilsstöð-
um á Völlum, var þar nóttina og
fór daginn eftir vestur yfir fljót-
ið á brúnni, því jeg átti eftir þann
hluta Norður-Múlasýslu, sem var
upp með Lagarfljóti að vestan.
Svo kom jeg fyrst að Hofi, því
enginn var með mjer, en Fellin
var jeg búinn að fara um áður.
Alstaðar spurði jeg eftir vatns-
lindum, þá sem jeg hafði tal af.
Jeg tafði á Hofi og sagði bónd-
inn þar, að vatnslind væri í tún-
inu á Amheiðarstöðum, og ef
ekki væri hægt að nota hana, þá
vissi hann ekki af annari á leið-
inni. Jeg fór tvisvar ofan að
fljótinu til að skoða ströndina og
steinana og skóf jeg um eða ná-
lægt einnar línu þykt öskulag á
þeim. Þetta var nálægt miðri
vegalengd fljótsins. Svo hjelt jeg
nú áfram suður að Arnheiðar-
stöðum, þar býr myndarbóndinn
Sölvi Vigfússon og frú Sigríður
Sigfúsdóttir frá Skriðuklaustri og
var það heimili eitt af þeim allra
bestu, sem jeg kom á í þessari
ferð, þó að mörg væru mjög góð,
tafði þar talsvert lengi, hafði
frjett að þar væri í túninu allgóð
vatnslind og fór bóndi með mjer
þangað, eftir að jeg hafði þegið
í hvelfinguna. 1 þakklætisskyni fyrir þetta ljet abbadísin
bróður hans fá garðyrkjumannsstöðu við klaustrið og tók
bróðurdóttur hans í heimavist í því. Bróðir hans var
herra Madeleine, og bróðurdóttir hans var Cosetta. Abba-
dísin hafði sagt, að hann skyldi koma með bróður sinn
á morgun, eftir jarðarförina, en hann gat ekki komið með
hann í klaustrið ef hann kom honum ekki út úr því. Þetta
var fyrsta vandaverkið. Og annars var annað vandamál
með þessa tómu kistu. „Hvað tómu kistu?“ spurði Jean
Valjean. — „Þá, sem yfirvöldin senda“, svaraði Fauche-
levent, — „Hvaða kista og hvaða yfirvöld?" — „Þegar
nunna deyr, kemur sjerstakur læknir og gefur yfirlýsingu
um, að nunna hafi dáið. Stjórnin sendir kistu, og daginn
eftir er sendur líkvagn og líkmenn til þess að flytja hana
út í kirkjugarðinn. Þegar líkmennimir koma, hljóta þeir
að verða varið við, að hún er tóm“. — „Látið þjer þá
eitthvað í hana“. — „Lík? Jeg hef ekkert lík“. — „Jæja,
látið þjer þá lifandi mann í hana“. — „Hvaða maður ætti
það að vera?“ — „Jeg“, svaraði Jean Valjean. Fauche-
levent, sem hafði setst niður, hentist upp eins og skotið
hefði verið úr fallbyssu undir stólnum hans. „Þjer!“ —
„Já, því ekki það?“ Birta var á andlitinu á Jean Valjean
af þessu brosi, sem einstöku sinnum leið yfir það eins og
sólblik yfir vetrarhiminn. „Lítið þjer á, Fauchelevent“,
sagði hann, þjer sögðuð rjett áðan: „Móðir Crucifixion er
dáin“. Og þá bætti jeg við: „Og Madeleine er grafinn“.
Og þannig á það að vera“. — „Þjer eruð hlæjandi. Þetta
er þá ekki alvara yðar?“ — „Jú, fullkomin alvara. Jeg
verð að komast hjeðan burt“. — „Já, það er ekkert und-
anfæri“. — „Jeg bað yður að útvega körfu og dúk“. —
„Já, hvað er um það?“ — „Karfan verður úr furu og
dúkurinn úr svörtu klæði“. — „Nei, hvítu. Nunnurnar eru
grafnar í hvítum klæðum“. — „Jæja, hvítu þá“. — „Þjer
eruð ekki eins og aðrir menn, Madeleine“, sagði Fauche-
levent. — „Aðalatriðið er að komast hjeðan án þess að
sjást. Það er áreiðanlega vinnandi vegur. En segið mjer
nú fyrst, hvernig þessu er öllu hagað. Hvar er þessi lík-
kista?“ — „Tóma kistan?“ — ,',Já“. — „Hún er í svo-
nefndri líkstofu, á tveimur stöllum og líkklæðið ofan á
henni“. — „Hvað er hún löng?“ — „Sex fet“. — „Hvað
er þessi líkstofa?“ — Það er herbergi á neðsta gólfi; út
að garðinum er grindagluggi, sem hægt er að loka fyrir
með hlera að utan; tvennar dyr eru á herberginu, aðrar
inn að klaustrinu, hinar að kirkjunni“. — „Hvaða kirkju?“
— „Kirkjunni við götuna; þangað hafa allir leyfi til þess
að koma“. — Hafið þjer lyklana að báðum þessum dyr-
um?“ — „Nei, jeg hef ekki lykla nema að þeim, sem
snúa að klaustrinu. Dyravörðurinn hefir kirkjulyklana".
— „Hvenær opnar dyravörðurinn þessar dyr?“ — „Ekki
fyr en líkmennimir, sem eiga að sækja kistuna, koma. Og
þeim verður lokað jafnskjótt aftur og þeir eru famir“.
— „Hver neglir kistuna aftur?“ — „Það geri jeg“. —
„Eruð þjer einn við það?“ — „Já, að undanteknum lög-
reglulækninum má enginn annar karlmaður stíga fæti sín-
um inn 1 líkstofuna. Það er ritað á vegginn“. — „Getið
þjer falið mig í líkstofunni í nótt, þegar allir eru sof-
andi í klaustrinu?“ — „Nei, en jeg get falið yður í litl-
um klefa rjett hjá, því að jeg hef lykil að honum og er
vanur að geyma þar grafaraverkfæri mín“. — „Hvenær
kemur líkvagninn til þess að sækja kistuna á morgun?“
— „Um klukkan þrjú. Hún verður grafin í Vaugirard-
kirkjugarði, rjett áður en fer að dimma. Það er langt
þangað“. — „Jeg get falið mig í áhaldaklefa yðar alla
nóttina og fyrrihluta dagsins. En hvernig á jeg að ná í
eitthvað að eta? Því að jeg verð hungraður". —
„Jeg skal muna eftir að færa yður mat“. — „Þá getið
þjer komið og neglt kistuna aftur klukkan tvö“. Fauche-
levent hörfaði aftur á bak og skelti saman lófunum: „Já,
en þetta er óðs manns æði!“ — „En sú vitleysa! Þjer tak-
ið hamar og rekið naglana í kistuna". Það, sem Fauche-
levent fanst vera svo afarfráleitt, var mjög einfalt mál
í augum Jeans Valjean. Hann hafði komist í hann krapp-
ari áður. Fangi, sem alt af er að hugsa um að strjúka,
lærir að hnipra sig saman í hvaða músarholu sem er,
ef flótti hans er undir því kominn. Þegar Fauchelevent
hafði jafnað sig ofurlítið, sagði hann: „En hvernig ætl-
ið þjer að fara að því að ná andanum?" — „Með því að
draga andann“. — „I öðrum eins kassa og þessum? Jeg
ætla alveg að kafna þegar jeg hugsa til þess“. — „Þjer
hafið vonandi nafar? Borið þjer nokkur göt á lokið yfir
munninum, og annars þurfið þjer ekki að negla lokið of
fast“. — „Já, en hugsið þjer yður nú, að þjer fáið hósta
eða hnerra?“ — „Þegar um það er að tefla, að komast
undan, þá hóstar enginn nje hnerrar. Fauchlevent“, bætti
hann við, „hjer er einskis annars kostur. Jeg verð að
ákvarða eitthvað. Annaðhvort verð jeg tekinn höndum
hjer, eða jeg verð að fara með líkvagninum“. Fauchele-
vent fjelst til um rósemi Jeans Valjean. „Jæja þá“,
tautaði hann, „þá er víst ekki um annað að tala“. — „Það
eina, sem jeg er dálítið smeikur við“, sagði Jean Valjean,
„er það, hvernig fara muni í kirkjugarðinum“. — „Jeg
ber engan kvíðboga fyrir því“, sagði Fauchelevent. „Ef
þjer getið sjeð um yður í líkkistunni, þá skal jeg sjá um
að koma yður upp úr gröfinni. Grafarinn, gamall drykkju-
rútur, er góður vinur minn. Hann Mestienne, gamall
ósvikinn víngarðsmaður; hann stingur látnu mönnunum
í gröfina og jeg sting honum í vasa minn. Nú skal jeg
segja yður, hvernig þessu öllu er háttað. Við komum til
kirkjugarðsins nokkru áður en tekur að rökkva, nálægt
þremur stundarfjórðungum áður en kirkjugarðshliðinu er
læst. Líkvagninum er ekið alveg að gröfinni. Jeg verð með
hamar, meitil og töng í vasanum. Líkvagninn nemur stað-
ar, líkmennimir bregða reipi um kistuna, sem þjer eruð
í, og hleypa henni ofan í gröfina. Presturinn þylur bæn-
ir sínar, gerir krossmark yfir kistunni og stökkvir á hana
vígðu vatni. Þá fer hann sína leið, og jeg verð einn eftir
með Mestienne gamla, sem er góðkunningi minn, eins og
jeg hef sagt. Nú er tvent til: annaðhvort er hann fullur,
eða hann er ekki fullur. Ef hann er ekki fullur, segi jeg
við hann: „Við skulum bregða okkur í „Eplið“ og fá okk-
ur neðan í því, áður en lokað verður“, og svo fer jeg með