Lögrétta - 24.02.1927, Qupperneq 2

t
LÖGRJETTA
I -----------------------------' I
LÖGRJETTA
Utgefandi og ritstjóri
Þorsteinn Gislason
Þingholtsstræti 17. Sími 178.
Innheimta og afgreiðsla
i Þingholtsstræti 1. Simi 185.
| ------------------------------ |
um er títt, allhrifnæmur. Kenn-
ir nokkuð áhrifa frá öðrum
skáldum; t. d. eru sum ástaljóð
hans, sem annars eru einkar
falleg, keimlík ástaljóðum Jónas-
ar Hallgrímssonar. En ekki þarf
það að vera lýti á ljóðskáldum,
þótt þau að einhverju leyti
verði fyrir áhrifum af öðrum
skáldum eða beri keim af þeim.
Höfundur hefur samúð með
öllu, sem lífsanda dregur. Kem-
ur þessi samúð einkum glögt
fram í kvæðunum „Þegar alt
grjet“ og „Jeg vildi“. — í
kvæðinu „Gamla konan“ skygn-
ist höf. inn í sálarlíf gamalliar
konu og finnur dýra fjársjóðu
fólgna. Lýsingin er þar svo
skýr og glögg, að manni finst,
að hann sje sjónarvottur og
heymar þess er fram fer.
Hin gamla, göfuga kona
varð gyðja í augum mínum,
og andlitið hrukkótt af elli,
varð unglegt í hreinleik sínum —
En reynslan var auðsæ í öllu
og oft hafði ’ún verið dýr:
Hvert hár var húmgrátt á litinn,
hver hrukka djúp og skýr.
Er rökkrið brá skuggum á skjáinn
og skrjáfaði golan í þökum,
og eldurinn snarkaði á arni
á yiríkum síðkveldavökum. —
þá áttum við sóldrauma saman,
um sumurin heiðríkjublá.
— þær mættust þar æskan og ellin
í einni og sömu þrá.
Er það eitt með hinum bestu
kvæðum bókarinnar. Er ekki sem
maður sje í einu vetfangi horf-
inn í baðstofuna, héyri vindinn
gnauða á þakinu, snarkið í eld-
inum, sjái þau í fölu eldskininu
og hlýði á tal þeirra?
Skáldið gjörir starfið og
starfsgleðina að yrkisefni í
kvæðinu „Að starfi“. Er það
ágætt kvæði. Minnist jeg varla
að hafa sjeð íslensk skáld yrkja
um það efni. Skáldið dáir straf-
ið og starfsþrána og lýsir hin-
um blessunarríku ávöxtum
þeirra.
Er næsta nauðsynlegt að boða
þjóð vorri þetta fagnaðarerindi,
þar er starfsþrá fjölda karla og
einkum kvenna virðist gjörsam-
lega að vera að fara í hundana.
Gætir þessa mest síðan fólki
fjölgaði svo mjög í kaupstöð-
um.
Skáldið lýsir skyldleika and-
legrar iðju og líkamlegrar. Þær
eru af sömu uppsprettu og leita
að sama ósi:
Hvort sem jeg óskaóð
yrki af sannri hvöt,
eða jeg yrki vel
ógróin moldarflöt,
fossar í funheitt blóð
fagnaðarkendin sterk. —
Göfgasta gleði í sál
gefur mjer unnið verk.
Snjalt kvæði og sjerkennilegt
er „Gandreiðin". Vantar þar ekki
andlega fjörkippi og orðaval. Þá
vil jeg nefna kvæðið „Heima“.
í kvæðinu kemur fram djúp
trygð og ást á æskustöðvunum,
sem blossar upp, er hann sjer
þær aftur, er hann hefir verið
langdvölum að heiman.
Jóhannes ræðst í þá brag-
þraut, að yrkja háttalykil. Hef-
ir enginn núlifandi Islendingur
gert það, svo að kunnugt sje.
Eru það fimtíu hættir fomir.
Hafa Islendingar orkt fjölda
háttalykla alt frá þeim Rögn-
valdi kala og Snorra. Eru 18
slík háttatöl og háttalyklar þekt
eftir nafngreinda höfunda, eða
safnað af þeim. Eru 17 þeirra
kveðnir á íslensku og einn á
latínu (sjá Jón Þorkelsson:
Digtningen paa Island i det 15.
og 16. Aarhundrede, Köbenhavn
1888, bls. 243). Mun þetta þá
vera hinn 19. háttalykill. Tekst
honum einkar vel, eftir því sem
krafist verður um slíka brag-
þraut. Er hann hið fyrsta skáld,
sem kveðið hefir slíkan hátta-
lykil, án þess að beita kenning-
um sjer til hægðarauka. Heldur
hann að mestu hreinni „lyrik“
kvæðið til enda. Vil jeg einkum
benda á þessi erindi: „Skínandi
sól sólna“, „Svifinn yfir hafið“
og „Suðrænan ljúfa seiðir“. Er
höf. geysirímhagur. Er því furða,
að sumstaðar hittast kvæði með
ófullkomnu rími; vantar jafnvel
annan stuðulinn í sum vísuorð.
Fer ekki vel á því, nema vísu-
orðið sje mjög stutt; að vísu
kveður þá skáldið undir miðalda-
háttum, eða stælir þá. Af sögu-
legum kvæðum er „Melkorka“
best, þar sem skáldið sýnir oss
tilfinningar kristnu kommgsdótt-
urinn, Melkorku, úr menningar-
landinu, írlandi, sem hlýtur þau
örlög að vera frilla heiðins höfð-
ingja hér norður í fásinninu.
Ekki tekst honum eins vel með
næsta kvæði, „Kjartansvíg“.
Óviðkunnanlegt er að láta „nátt-
úruna nöldra með náköldum æða-
slögum“, enda ekki nægilega
sterkt samræmi við það ódæði,
sem fram er að fara. Af þjóð-
sagnakvæðum skal nefna álfana
í Tungustapa. Eru tveir síðari
þættir þess sjerstaklega góðir. —
Jóhannesi lætur vel að yrkja viki-
vaka og greipar oft fom viðlög
og setningar svo vel inn í kvæð-
in, að alt virðist vera af sama
bergi brotið.
Kvæðin eru bersýnilega orkt a£
innri þrá. Varla verður sagt, að
kvæðin yfirleitt sjeu stórfeng-
leg. Þau eru einföld og óbrotin.
Skáldið kemur fram sem bamið
bljúga, sem ógnar hamfarir höf-
uðskepnanna og baráttan á leik-
velli lífsins. Sjaldan er bitið á
jaxl eða bölvað í hljoði. Aðeins
í kvæðinu „Varúlfur“ sjást
merki þessa. Er ekki ólíklegt að
slíkt eigi eftir að koma. Og ljóst
er skáldinu, að ekki fer gifta eð-
ur vangifta, hjer í heimi, eftir
verðleikum:
Margur fær þó maður breyskur
mikinn skamt af hlutimun besta;
einkisnýtur úrtíningur
öðlast stundum heimslán mesta.
Málið á kvæðunum er yfirleitt
gott; enda er höfundurinn orð-
hagur og faguryrður. Pappír og
prentun er í góðu lagi og bókin
hin snotrasta. Mun bókin verða
næsta kærkomin öllum ljóðvin-
um.
Jóhann Sveinsson
frá Flögu.
----o----
Leyfí og sjerleyfi.
Eftir Sigurjón Ólafsson
skipstj. og útgerðarmann.
Það sem kom mjer til
að skrifa um þetta mál, er eink-
um það, hve glögt má sjá, hvert
stefnir hjer hjá oss Islendingum
í framtíðar- og svonefndum fram-
faramálum okkar.
Þegar það er rækilega athugað,
getur varla neinum blandast hug-
ur um það, að vjer stöndum á
ekki einungis alvarlegum, heldur
beinlínis hættulegum tímamót-
um, að þvi er framtíðar- og sjálf-
stæðismálum þjóðarinnar viðvík-
ur — þeim málum, sem framtíð-
arlíf þjóðarinnar byggist á í
smáu sem stóru.
Mikið er nú á tímum hjer á
landi bæð i rætt og ritað um
framtíðar- og framfaramálin og
framkvæmdir þeirra. En það sem
eftirtektarverðast er af þessu
öllu, er það, að nálega allur
hugsanagangur þeirra manna,
sem á þessi mál minnast leynt
og ljóst, hnígur aðallega í þá átt,
að leigja útlendum auðfjelögum
með leyfum og sjerleyfum nátt-
úru-auðæfi landsins, og þá fylgir
auðvitað þjóðin með í leigunni
að meira eða minna leyti. Sjer-
leyfa er beiðst og sjerleyfi eru
veitt hverjum sem hafa vill. Þeir.
sem tekið hafa að sjer það veg-
lega stai*f, að bera fram sjerleyf-
isbeiðnirnar og mæla með þeim á
allan hátt með miklum fjálgleik,
líta helst svo á, að því er virðist,
sem sjerleyfisveitingar til út-
lendra auðfjelaga og væntanlegar
starfsframkvæmdir í sambandi
við þær, beri að skoða, sem ís-
lenskar framkvæmdir og fram-
farir!!! Og svo fast virðist þessi
skoðun vera gengin inn í fólk,
að það skoðar þetta sem rjett og
sjálfsagt, og að þannig hljóti það
að vera.
En þeir fáu menn, sem stend-
ur stuggur af þessu háttalagi,
hafast lítið að. Jeg minnist þess
eigi að hafa sjeð eða heyrt
neitt um þessa, hættu, sem þjóð-
um, sem heild, gæti af þessum
leyfum staðið, nema hvað Bjami
sál. frá Vogi hjelt því fast fram,
hver hætta svona smárri þjóð,
sem Islendingum, gæti af stór-
iðnaði stafað og vildi því, eins
og menn vita, gera ýmsar tak-
markanir þar að lútandi. En
þetta var víst aðeins álitið öfgar
hjá honum, eins og svo margt
annað gott og viturlegt, sem sá
maður lagði til málanna, bæði
fyr og síðar æfi sinnar.
Eitt af því, sem haldið hefur
verið fram hjer á landi af með-
mælendum sjerleyfanna, er það
að hafa sjerleyfislögin nógu
ströng, til þess að koma þar með
í veg fyrir, að nokkur hætta geti
af þeim stafað. Þetta sýnir þó
það, að jafnvel sjálfir meðmæl-
endurnir álíta leyfin ekki með
öllu hættulaus. En þessi strang-
leikur, sem á að vera settur í
sjerleyfislögin til varúðar við
hættunni, sem af þeim kynni að
I stafa, hefur orðið til þess, að
I afla leyfunum meira fylgis hjá
íslensku þjóðinni, heldur en ella
hefði orðið, og margir af bestu
mönnum þjóðarinnar hafa af
þessum ástæðum ljeð sjerleyfis-
málunum fylgi sitt, bæði beint
og óbeint, og af þessari sömu
ástæðu hefur allur þorri þjóðar-
innar trúað því, að hjer væri
engin hætta á ferðum, þar eð
líka svo margir mætir menn litu
þannig á þetta og teldu hættuna
enga, ef sjerleyfislögin væru
nógu þröng og ströng.
Það þarf ekki að rýna sjerlega
lengi í málið til þess að sjá það,
að þessi strangleikur sjerleyfis-
laganna er ein sú argasta blekk-
ing, sem borin hefur verið á
borð fyrir þjóðina í þessum sjer-
leyfismálum. Þeir menn, sem
þessa blekkingu hafa búið til og
síðan haldið fram, hafa annað-
hvort haldið henni fram viljandi
eða óviljandi, þ. e. a. s. óviljandi
þannig, að þeim hefur ekki ver-
ið það ljóst sjálfum, að þetta
væri blekking, heldar hafa þeir
álitið í raun og veru, að þetta
gæti útrýmt þeirri hættu, seom
sjerleyfin fela í sjer, og þar sem
líka margir góðir og gætnir
menn hafa orðið til þess, að
trúa þessu, eins og áður hefur
verið sagt, þá er lang-líklegast,
að þannig liggi í málinu, heldur
en hitt, að það sje viljandi gert,
til þess að blekkja menn með.
Til þess að sýna mönum, hvern-
ig í þessu liggur, verður að fara
lengra út í málið.
Hugsi maður sjer, að eitthvert
útlent auðfjelag sæki rnn sjer-
leyfi til þess, að hefja einhverja
stórfelda starfsemi hjer á landi.
Setjum svo, að það kæmi fram
með ýmsar kröfur, sem það teldi
sjer nauðsynlegt að fá fram-
gengt, til þess að starfa, sem
það mundi kalla óhindrað. En
síðan á Alþingi íslendinga að á-
kveða leyfisskilyrðin og væntan-
lega einhver ráðhera að skrifa
undir þau. Hugsi maður sjer svo,
hvemig þetta getur orðið, eftir
því sem ætla má af H'enjunni,
þegar líkt stendur á. — Alþingi
tekur kröfur fjelagsins mjög há-
tíðlega til greina, en þykir þær
ganga heldur langt sumstaðar, ef
til vill. Það ráð er tekið, að stýfa
nokkuð af kröfunum svo sem
það, sem álitið er allra ósann-
gjarnast, og þar með er því
slegið föstu, að þingið gangi ekki
lengra í því efni, að uppfylla
meira af kröfum sjerleyfisbeið-
anda, en því hafi þótt ráðlegt,
og vilji sjerleyfisbeiðandi ekki
ganga að þessum kostum, verði