Lögrétta - 13.04.1927, Page 3
LÖGRJETTA
Landsbókasafnið.
Landsbókasafnið hefur nýlega
sent út ritaukaskrá sína fyrir
árið 1926. Hafði útgáfa hennar
legið niðri um stund og má að
vísu heita vafasöm þörfin á
henni, þótt fróðleg sje. Þörfin á
handritaskrá er miklu brýnni en
þörfin á bókaskrám eins og þess-
um. Safnið hefur á síðastl. ári
starfað 301 dag og eignast 1944
bindi, þar af, auk ísl. skylduein-
taka, 925 gefins, flest frá há-
skólabókasafninu í Ösló, með til-
styrk hr. Thor Odegards. Hand-
ritasafnið hefur aukist á árinu
um 39 bindi, þar af voru 25 gef-
im Átti safnið því við árslok
rúml. H61/2 þús. bindi prentaðra
bóka og 7821 bindi handrita og
er einhver verðmætasta og merk-
asta. eign landsins.
Notkun safnsins hefur verið
þannig, að lesendur voru alt ár-
ið 13863 á lestrarsal. Fengu þeir
16165 bækur (auk þeirra, sem
frammi liggja til frjálsra afnota)
og 4892 handrit. Af útlánssal
voru ljeð um 5900 bindi 489 lán-
takendum. Á svonefndri sjer-
lestrarstofu hafa ennfremur ver-
ið 448 lesendur 285 bóka og 295
handrita. Mest er safnið notað í
janúar, minst í júní—júlí.
Þessar tölur, þótt fróðlegar
sjeu, segja samt ekki nema hálf-
an sannleikann um safnið. Þær
segja ekki frá því hvemig not-
kun safnsins er. En það er vitan-
legt, að lestrarsalurinn er að
langmestu leyti notaður af ýmsu
skólafólki til lexíulesturs eða af
hinum og þessum til reyfara-
lesturs. Útlánunum er einnig að
ekki litlu leyti þannig varið, að
bókhneigt fólk kemur og biður
„að ljá sjer eitthvað skemtilegt
yfir helgina". Landsbókasafnið
er sem sje að miklu leyti notað
sem alþýðu- eða leigusafn væri,
þó mun meiri sje að vísu notkun
Alþýðubókasafnsins sjálfs. Þetta
skipulag eða skipulagsleysi verð-
ur varla láð notendum meðan
safnið sjálft leyfir það og *því
er ekki annað svið markað, eða
meðan skólarnir sjá ekki sjálfir
nemendum sínum fyrir viðunan-
legum lesstofum. En með þessu
er Landsbókasafnið samt orðið
allfjarlægt því, sem helst á að
vera tilgangur þess, að vera mið-
stöð fyrir fræðiiðkanir og örugg
geymsla fyrir bókakost, sem
þjóðfjelagið vill varðveita. Með
þessu er einnig óþarflega eytt ti!
smárra en erilsamra snúninga
góðum starfskröftum, sem betur
mættu nýtast við betra skipuíag.
Er því ekki úr vegi að minna á
það, að komið hefur fram tillaga
Um nokkura breyting á skipulagi
Landsbókasafnsins í ritgerðunum
um Islensk þjóðfræði eftir Vil-
hjálm Þ. Gíslason. Er þar gert
ráð fyrir því, að af safninu yrði
ljett að mestu leyti störfum þess
stm alþýðusafni en það gert að
fræðasafni og einum . lið þeirrar
þjóðfræðadeildar, sem gert er
ráð fyrir að komið yrði upp með
samruna ýmsra fræðastofnana.
sem til eru og nokkrum nýmynd-
unum. En starfsmenn safnsins
3
(og einnig þjóðskjala- og þjóð-
menjasafns o. fl.) yrðu starfs-
menn þeirrar deildar, áþekt og
háskólakennarar, en nokkrir stú-
dentar veittu aðstoð við nokkuð
af safnsvinnunni, föstu starfs-
mönnunum til ljettis, — svo þeir
gætu meira sint öðrum fræða-
störfum en nú — og sjálfum sjer
til æfingar og lærdómsauka. tms-
ar nánari athuganir eru um þetta
í bók V. Þ. G., sem hjer um ræð-
ir og má vera lesendum Lögrj.
kunn. En þar hefur verið bent á
heildarskipulag til starfsrækslu á
hinum æðri mentamálum okkar,
sem í senn fullnægi gildum kröf-
um til góðs fræðalífs og sje ekki
efnalega ofvaxið fámennri og fá-
tækri þjqð. Málum þessum hefur |
ekki mikið verið sint af þeim,
sem þó væri skyldast að láta sjer
ant um þau, en hafa samt vakið
; athygli ýmsra og öðru hvoru ver-
! ið tekið opinberlega undir tillög-
| umar í „íslensk þjóðfræði“ og
! f’uttar uppástungur í sömu átt í
' blöðunum. Það er máske skiljan-
; legt, að önnur mentamál kalli
I bráðar að. En samt getur ekki I
liðið á löngu uns mál hinna
æðstu menta- og vísindastofnana
verði tekin til athugunar og end-
urskoðunar í þá átt sem til er
' bent í „Islensk þjóðfræði", þó
| deila mætti um einhver einstök
I atriði.
ir af völdum hans. Hafa síðan
verið stofnuð fjelög víðsvegar
um lönd, m. a. á Norðurlöndum,
til þess að vinna að rannsókn á
eðli og útbreiðslu gigtarinnar og
reyna að útrýma henni. Er helst
talið svo, að gigtinni megi skifta
í fjóra flokka eftir því hvemig
hún sje til komin, hún geti sem
sje borist við smitun (t. d. milli
hjóna), komið af göllum á lík-
amsskapnaði fólks, óreglulegum
efnaskiftum gegnum húðina, eða
af einhverjum ytri lífskringum-
stæðum. Hafa verið stofnaðar
ýmsar nýjar lækninga- og rann-
sóknarstofur til þess að fást við
þessi efni, og er einhver hin
stærsta þeirra á vegum verka-
mannasambandsins í London.
Reyndar em bæði hinar alkunnu
lækningaaðferðir, rafmagn, böð
og nudd og einnig gerðar til-
raunir með einskonar bólusetn-
ingu. Sumar slíkar „heilbrigðis-
| hreyfingar“ koma reyndar öðru
; hvoru eins og hrynur og er ekki
| sjerlega merkilegt alt, sem þær
flytja. En við þessar gigtar-
rannsóknir eru riðnir ýmsir
kunnir læknar.
En hvað segja íslenskir læknar
um þessi boðorð, eða em til
ábyggilegar skýrslur um áhrif og
útbreiðslu gigtarinnar hjer, eða
mundi ástæða til að kynna sjer
nánar þessi nýju „gigtarfjelög"?
@igt.
Allir kannast við gigtina, enda
hefur hún mörgum orðið til
meins og kvalar. Nú em margir
læknar samt famir að halda því
fram, að hingað til hafi sjúk-
dómi þessum ekki verið veitt sú
athygli, sem vera þyrfti, hann
sje svo útbreiddur um víða ver-
öld, að af honum hljótist miklu
meira þjóðfjelagslegt tjón, eink-
um í vinnuspjöllum en menn
geri sjer alment grein fyrir. Það
er læknir í Tjekko-Slovakíu, dr.
Ladislaus Schmidt, sem helst
hefur hafist handa til þess að
vekja athygli á þessu og jafn-
framt til þess að fá menn til að
hefja öfluga baráttu á móti
gigtinni. Fyrir 5 áram flutti L.
S. fyrirlestur í London um rann-
sóknir sínar á þessum efnum og
skoðanir á þeim. Ljet þá enska
heilbrigðisráðaneytið grensiast
nákvæmlega eftir útbreiðslu og
áhrifum gigtarinnar í Bretlandi.
Fjekk árangur þeirra rannsókna
mönnum hinnar mestu undmnar.
Það kom sem sje í ljós, að til
læknanna komu árlega 370 þús.
manns, sem vom óvinnufærir
vegna gigtar. Hennar vegna urðu
sjúkrasjóðir einnig að greiða ár-
lega yfir 40 milj. króna í sjúkra-
styrki og mikla læknishjálp að
auki. Árið sem athugað var, táld-
ist svo til, að farið hefðu for-
görðum vegna gigtarinnar 3 mil-
jónir vinnuvikna, en það á að
svara til 240 miljóna kr. taps fyr-
ir þjóðarauðinn. Þetta þóttu tal-
andi tölur um það, hvert tjón
þjóðfjelagið liði af þessum sjúk-
dómi auk allra þeirra óþæginda,
sem hver einstaklingur yrði fyT-
Brfiytíir ItaNlr.
Jónas Kristjánsson læknir og
alþm. flutti nýlega erindi hjer
í bænum við mikla aðsókn um
lifnaðarhætti og mataræði. Taldi
hann að þjóðinni væri allmikil
heilbrigðishætta búin af skökku
mataræði, sem mjög fari í vöxt.
Fólk fari í þessum efnum of mik-
ið eftir erlendri tísku, en hirði
ekki nægilega um íslensk sjer-
kenni og staðhætti. Áður fyr
hefði Islendingum oft stafað mik-
il hætta af skorti og harðrjetti,
en nú mætti segja, að meiri
hætta stæði af ofnautnum og of-
áti. Langsamlega mestur hluti af
sjúkdómum manna stafaði af
óskynsamlegu lífemi, fólk vissi
ekki og hirti ekki um það að
vita, hvað því væri fyrir bestu.
Mikil heilsufarshnignun hefði
orðið afleiðing þess breytta mat-
aræðis, þegar hætt var að miklu
leyti að borða fjallagrös og súrt
skyr, tæring hefði t. d. magnast
mjög síðan, og eins krabbamein.
Líkamanum væri hin mesta
þörf á hreyfingu, áreynslu og
bætiefnaríkum mat og hófsemi.
Menn ættu að forðast kaffi- og
víndrykkju, nota sykur lítið,
venja börn ekki á köku og sæt-
indaát, borða mikið grænmeti,
ekki síst ósoðið, yfirleitt forðast
skemda og ofsoðna fæðu, láta
helst mala kom sitt hjer innan-
lands, til þess að missa ekki
hratið, sem væri einna mikils-
verðast.borða skyr, fjallagrös,kál,
lýsi, o.fl. Skoðanir J. Iír. á þess-
um efnum hafa vakið umræður
og athygli víða, og hafa einnig
fleiri ísl. læknar talað í sömu
átt, (t. d. Steingr. Matthiasson
og Gunnl. Claessen), þó ekki sjeu
þeir sammála um öll atriði, sem
að þessu lúta, enda er margt af
því ennþá á tilraunastigi. Hjer á
landi hafa ýmsir orðið til þess
öðru hvoru, að brýna fyrir fólki
nauðsyn heilbrigðs og þjóðlegs
mataræðis, t. d. gerði Eggert
ólafsson það allkröftuglega á
sínum tíma, en við litlar fræði-
legar rannsóknir hefur verið að
styðjast. Og stundum er farið úr
einum öfgunum í aðrar. En hjer
er sjálfsagt um að ræða merki-
legt mál, sem skylt er að gaum-
ur sje gefinn.
-o-
Örninn og tðueitrun.
1
I
1
Fyrir nokkram áram sendi
kunningi minni í Svíþjóð mjer
hefti af sænsku tímariti, og las
jeg þar grein um eitrun fyrir
tóu. 1 Svíþjóð er, eins og hjer,
eitrað fyrir tóuna, en þar er
hinu eitraða hræi ekki dreift út
um holt og hæðir eins og víðast
hefur tíðkast hjer hingað til,
heldur er það lagt á einn hent-
ugan stað í hverju hjeraði, og
sækja svo tóumar úr nágrenn-
inu þangað, vegna lyktarinnar af
hræinu. Fyrst er á þessa staði
í nokkum tíma lagt óeitrað
hræ, til þess að venja tóurnar
á að koma daglega á staðinn og
gera þær ugglausar, en eftir að
nokkur tími er liðinn er lagt út
eitrað hræ á sama stað, er tóan
ekki varar sig á og verður' henni
að bana. Þetta er meginregla í
Svíþjóð, ef jeg man rjett.
Þegar jeg las þessa grein kom
mjer til hugar, hvort þessi sama
aðferð gæti ekki orðið viðhöfð
hjer á landi, — en þar sem jeg
vegna elli og krankleika ekki
treysti mjer til að framfylgja
hugsjóninni, sendi jeg ritgjörðina
manni á Vesturlandi, sem jeg
vissi að hafði áhuga á þessu
máli, en hefi ekki heyrt eða sjeð
neitt um það síðan.
Nú nýlega kom Þorsteinn
Bjamason frá Háholti í Gnúp-
verjahreppi til mín og sagði mjer
meðal annars þau mikilsverðu tíð-
indi, að nú væri sú áðfer^, notuð
í Gnúpverjahreppi, og líldega í
fleiri hreppum Ámessýslu, að
eitruðu tóuagni væri ekki lengur
dreift (úti »á víðavangi, eins og
fyr hefði verið gert, en væri nú
lagt í holur eða sprangur, svo
það ekki sæist af fljúgandi fugl-
um, en gerði samt og ef til vill
betra gagn en hin aðferðin. Það
er lyktin af hræinu er hænir tó-
una að staðnum.
Ef þessi aðferð sýnir sig að
vera eins hentug og hin venju-
lega, að dreifa agninu hvarvetna.
ætti hún að notast um alt land-
ið, því þá væru líkindi til að
eminum, þessum tígulega fugli,
sem við ekki megum missa,
mundi fjölga hjer á landi, þaj’
sem það, svo sem kunnugt er, er
tóueitrunin sem hjerumbil hefur
útrýmt honum.
Jeg leyfi mjer að mælast til,
ef einhver fyndi öm, er drepist