Lögrétta - 03.08.1927, Side 1

LOGRJETTA
XXIL ár.
Reykjavík, miðvikudaginn 3. ágúst 1927.
40. tbl.
Um víða veröld.
Yfirlit.
Af atburðum þeim, .sem eru að
gerast eða gerst hafa nýlega í
millirík j aviðskiftum eða alm.
málum, er helst að geta ráðstefn-
anna, sem haldnar hafa verið,
fyrst um efnahags- og fjármál
(4. maí) og síðan um flotamál.
Á fyrri ráðstefnunni, undir for-
sæti Theunis, fyrv. forsætis-
ráðherra í Belgíu voru stjórnar-
fulltrúar frá 50 löndum og með
þeim 157 sjerfræðingar, þ. á m.
menn frá löndum utan þjóða-
bandalagsins, Bandaríkjunum og
Rússlandi. Margir telja að þessi
ráðstefna muni verða upphaf nýs
tímabils í fjármálaviðskiftum
þjóðanna, einkum í tollmálum.
Búnaðarmál hafði hún einnig til
meðferðar, en tillögur hennar um
þau voru mest til almennra
hvatninga og ráðagerða um
vandamál bænda, s. s. um þörf
á lánsstofnunum, um nauðsyn
samvinnu, en baráttu gegn sjúk-
dómum húsdýra og nytjajurta.
Eru það, eins og sjá má, flest hin
sömu mál og rædd eru hjer
heima. Engan fulltrúa áttu Is-
lendingar á þessari ráðstefnu.
Þótt misjafnt-sje það að vísu,
sem upp úr slíkum sendi-
förum hefst, mætti samt leggja
meiri áherslu á það en gert hef-
ir verið, að Islendingar komi
fram, eftir því sem efni leyfa, í
þeirri alþjóðastarfsemi, sem
snertir þau mál, sem þá skifta,
og þeir eiga kost á að taka þátt
í. Það getur haft nokkurt gildi.
Frá síðari ráðstefnunni, sem
nefnd var hjer, hefur nokkuð
verið sagt áður, en ennþá verður
ekkert um það fullyrt hvem
árangur hún ber. Flotamálastreit-
an er mest milli Breta, Banda-
ríkjamanna og Japana. — Aðal-
fulltrúi Breta hefur verið Mr.
Bridgeman, með Jellicoe lávarð
og Sir Frederick Field, sem sjer-
fróða ráðunauta. Þeir halda því
fram, að víðátta bretska ríkisins
valdi því, að það þurfi hlutfalls-
lega meiri flota en t. d. Banda-
ríkin, og að það, að önnur þjóð
ætti jafnsterkan flota, mundi
veikja tiltrú nýlendanna til
verndar Breta og þar með veikja
alríkið. Víða innan heimsveldis
þeirra eru nú viðsjár og aukast
sjálfstæðishreyfingar bæði í Suð-
ur-Afríku og einkum í Egypta-
landi og jafnvel í Kanada (sem
fengið hefur sjerstakan sendi-
herra í Bandaríkjunum). Reyna
Bretar að styrkja samband alrík-
isins eftir megni, en koma þó
frjálslega fram. Alríkisráðstefn-
an var merkur liður í því starfi
og í sama tilgangi hafa verið
farnar ferðir hertogans af York
til Ástralíu og nú för konungs-
ins til Kanada. Nokkur hreyfing
er í þá átt, að reyna að koma á
sem nánastri samvinnu milli allra
enskumælandi þjóða, og er það
einkum amerískur stórblaðaeig-
andi, sem gerst hefur talsmaður
einskonar sambands í þá átt. En
aðrir vinna í öfuga átt. T. d.
hefur Locheur, einn af helstu
stjórnmálamönnum og iðnrek-
endum Frakklands, stungið upp
á iðnaðarsambandi Englands,
Frakklands og Þýskalands og
annara Evrópuþjóða, gegn vax-
andi samkepni Ameríku. Annars
eru kínversku málin enn einhver
hin mestu vandamál í milliríkja-
viðskiftum, því erlendar þjóðir
þykjast eiga þar mikilla hags-
muna að gæta, en alt logar þar
enn í innanlandsófriði. Chang-
Tso-lin er nú orðinn einræðismað-
ur í Norður-Kína, en Shiang-
Kai-Sek er einna mestu ráðandi
hershöfðingi sunnanmanna, er
sótt hafa á undanfarið. En alt
var í óvissu þegar síðast frjett-
ist. Nýja Locarno-ráðstefnan á
að halda nú í ágúst, einskonar
mentamálafund ungra manna, til
eflingar samvinnu í þeim málum
og alm. friði.
Henri Bergson: um gildi lifsins.
Henri Bergson er af mörgum
talinn merkasti heimspekingur,
sem nú er uppi og sjálfsagt sá,
sem vakið hefur mesta athygli
af Evrópumönnum. Hann er
fæddur 1859, er háskólakennari
í París og koml fyrsta bók hans
1888 og er hann enn starfandi,
en bækur hafa komið strjált frá
honum. Eitt meginrit hans heitir
Skapandi þróun (l’Évolution
créatrice) og -kom fyrst út 1907
og vakti óhemju athygli og enn
eru hans kenningar einna mest á-
berandi í heimspekilegum um-
ræðum. Einn kafli þeirrar bókar
er um gildi lífsins og verður hjer
sagt nokkuð af honum.
Þangað til maðurinn kom til
sögunnar var öll saga lífsins
fólgin í mishepnuðum tilraunum
vitundarinnar til þess að hefja
efnið á hærra stig. En efnið ljet
sífelt fallast niður á ný og varð
þá oft vitundinni til meins. Við-
■eitni vitundarinnar var nokkuð
öfgakend. Hún var í því fólgin
að nota efnið til að mynda tæki
til lausnar frá sjálfu því, að
sigrast á vjelgenginu á vjelgeng-
an Iiátt. En vitundin hafði al-
staðar annarsstaðar en hjá mann-
inum ánetjast í sínu eigin neti.
Orka hennar fór öll til þess að
viðhalda vjelgenginu. En maður-
inn framkvæmir ekki einungis
þetta viðhald, hann getur einnig
notað vjel sína" eftir vild sinni.
Þetta getur maðurinn vegna yf-
irburða heila síns, vegna tungu-
málsins, sem fær vitundinni vist-
armöguleika í óefnislegum lík-
ama og loks hjálpar fjelagslíf
mannanna til þessa, því það
safnar í hlöðu viðleitni kynslóð-
anna og myndar fast meðallag,
sem einstaklingamir verða undir
eins að hefja sig upp til, svo að
miðlungsmennimir neyðist til
þess að sofna ekki og bestu
mennimir eru knúðir til þess að
keppa hærra. En heilinn, þjóðfje-
lagið og málið em tákn þess
mikla sigurs, sem lífið hefur
unnið og þess, að ekki er einung-
is stigmunur heldur eðlismunur
á manninum og dýraríkinu að
öðru leyti. Maðurinn einn hefur
stokkið yfir hindrunina, en öllum
öðrum lifandi verum hefur hún
reynst of há, þær hafa gefist
upp á þeim stóra stökkpalli, þar
sem tekið er tilhlaup lífsins.
Samt er það auðsjeð, að nátt-
úran í heild sinni hefur ekki
miðað að manninum, þótt hann
geti í vissum skilningi kallast
„tilgangur“ eða „takmark“ þró-
unarinnar. Lífið er í eðli sínu
straumur sem hríslast inn í efnið
og sogar alt með sjer. Ef þróun
lífsins hefði mætt öðrum höml-
um en orðið hefur, og. lífsstraum-
urinn klofnað öðruvísi, þá hefð-
um við líkamlega og andlega
orðið önnur en við erum. Þess
vegna verður hvorki sagt, að
maðurinn hafi verið fyrirfram á-
kveðinn í þróuninni nje að hann
sje beinlínis takmark hennar.
Lífið er í heild sinni eins og
geisileg bylgja, sem kemur frá
ákveðinni miðstöð en hefur heftst
hjer um bil alstaðar í útjöðrun-
um og sogast þar í hring á sama
staðnum. Aðeins á einum stað
voru hömlurnar rofnar og lífs-
aflið gat brotist áfram óhindrað
og frjálst. En maðurinn er það
form, sem sá frjálsleikur birtist
í. Alstaðar annarsstaðar hefur
vitundin stöðvast í rásinni, hjá
manninum einum hefur hún stöð-
ugt streymt áfram. Maðurinn
heldur því lífshreyfingunni á-
fram óendanlega, þótt ekki berist
með henni alt það, sem upphaf-
lega fólst í henni. öll þróunin fer
því fram rjett eins og óákveðin
og breytileg vera, sem kalla má
annaðhvort mann eða ofurmann,
hefði freistað þess að gera sig
að sannveruleika, en ekki tekist
það nema með því að skilja eftir
á leiðinni nokkurn hluta sjálfrar
sín. En þær leifar koma fram
annarsstaðar í dýraríkinu eða
jafnvel í jurtaríkinu.
Gjalddagi Lögrjettu
var 1. júlí.
Frá þessu sjónarmiði mildast
mótsagnir náttúrunnar. Öll lífræn
veröld verður að mold þeirri, sem
maðurinn hlaut að vaxa úr, eða
vera, sem honum er andlega
skyld. Hversu fjarlæg, sem dýrin
eru okkur eða óvinveitt, hafa
þau verið nytsamir ferðafjelag-
ar, sem vitundin hefur bundið á
hina óþörfu baggana, sem hún
burðaðist með og það hefur gert
henni það kleift að komast með
manninn upp á þær hæðir, þar
sem henni opnast aftur' ótak-
markað útsýni. Samt eru það ekki
eingöngu óþarfar byrðar, sem
vitundin hefur orðið að varpa frá
sjer, en einnig verðmætar eignir.
Hjá manninum er vitundin eink-
um í viti fólgin eða skynsemi,
en ætti einnig að vera fólgin í
hugsýni, „intuition“. Vit og hug-
sýn eru tvær andstæðar stefnur
vitundarstarfseminnar. Hugsýnin
fylgir stefnu lífsins, en skynsemin
er eðlilega samstilt við hreyfingu
efnisins. Það mannform, sem
væri heilt og fullkomið yrði að
vera þannig, að báðar þessar
myndir vitsmunastarfsins hefðu
náð fullum þroska. En hjá því
mannkyni, sem við heyrum til
hefur hugsýninni næstum því að
fullu verið fómað fvrir skynsem-
ina. Vitundin virðist hafa þurft
að eyða því besta af orku sinni
til þess að sigra efnið og vinna
aftur sjálfa sig. Þess vegna þurfti
hún að laga sig eftir venjum efn-
isins og koma fram sem skyn-
semi fyrst og fremst. Samt er
hugsýnin ekki horfin með öllu,
hún kemur aðeins fram með
höppum og glöppum, en blossar
ávalt upp þegar einhverjir hags-
munir lífsins eru í hættu. Yfir
persónuleik okkar, frelsi okkar,
stöðu okkar í náttúrunni, uppruna
okkar og jafnvel máske tilgang
okkar varpar hún flöktandi, daufu
ljósi, sem þrátt fyrir alt brýtst
í gegnum það náttmyrkur, sem
skynsemin lætur okkur ganga í.
Þessum deyjandi hugsýnum á
heimspekin að gefa gaum, fyrst
og fremst til þess að halda í þeim
lífinu og mun henni þá lærast, að
hugsýnin er andinn sjálfur og að
vissu leyti lífið sjálft.
Heimspekin bendir okkur þann-
ig inn í hið andlega lífið og sýn-
ir okkur jafnframt það samhengi
sem er milli lífs andans og lífs
líkamans. Hin mikla villa anda-
hyggjumanna hefur verið sú, að
þeir kæmu hinu andlega Kfi í ör-