Lögrétta - 19.09.1928, Blaðsíða 1

LOGRJETTA
xxm. ér.
Um víða veröld.
Blaðamenska nútímans og
blaðasýningin í Köln.
Um þessar mundir stendur yfir |
alþjóða blaðasýning- í Köln í ;
Þýskalandi. Tilgangur hennar er
sá að sýna sögu blaðamenskuxm-
ar í heiminum, áhrif hennar og
útbreiðslu nú og ýmisleg vinnu- ;
brögð, sem hana snerta. Slík sýn-
ing mun ekki hafa verið haJdin
áður í svo stórum stíl og að vísu
varla unt að sýna fyllilega þá af
skaplegu útbreiðslu og áhrif, sem
blöðin hafa. Nokkurar tölur gefa
dálitla hugmynd um þetta. 1
fyrra voru gefin út í Bretlandi
2149 blöð, þar af 406 í London
einni og 23 sem komu út á hverj-
um morgni. I París komu um líkt
leyti út 277 þjóðmálablöð og
mörg önnur, t. d. 127 íþrótta-
blöð. Upplag margra þessara
blaða skiftir hundruðum þúsunda.
Eitt Parísarblaðið („Le Petit
Parisien“) kom t. d. til skamms
tíma daglega út í 1 miljón og
200 þús. eintaka upplagi og ýms
önnur voru litlu lægri („Le Mat-
in“ t. d. 900 þús. daglega). En
oft eru það ekki bestu blöðin,
sem mesta útbreiðsluna hafa. Það
er heldur ekki einungis um Ev-
rópu og Ameríku, sem blöðin
fara sífelda sigurför, en einnig
meðal Asíuþjóða. í Japan kemur
t. d. eitt blaðið (Osaka Asahu
Shimbu) út í 700 þúsund ein-
tökum daglega. Hjer á landi er
blaðamenska að sjálfsögðu ekki
til í svona tröllauknu formi,
vegna fólksfæðarinnar, en út-
breiðsla þeirra og áhrif eru samt
hlutfallslega mjög mikil.*)
Vöxtur blaðaútgáfunnar hefur
orðið langörastur og mestur á
síðustu áratugum, en allstór blöð
höfðu komið út lengi og upptök
blaðamenskunnar má rekja langt
aftur í fomöld. Á það hefur t.
d. verið bent, að í Agamemnon
eftir Aischylos, — hið ágæta
gríska leikritaskáld, sem uppi
var um 1000 f. Kr. — sje í raun
og veru lýst einhverju fyrsta
„stríðs-skeytinu“ sem sögur fara
af, er Agamemnon sendir Kly-
temnestru konu sinni boð með
eldkvndingum, um fall Trójuborg-
ar. Annars var það Julius Cæsar,
sem fyrstur fór að gefa út blað
í Evrópu.
En mikill er munurinn á hin-
um fyrstu blöðum og þeim blaða-
báknum, sem nú koma víða út,
90—100 stórar, þjettprentaðar
*) Um sögu fsl. tímarita má lesa
f Islandica eftir Halld. Hermannsson
og yfirlit um 150 ára sögu ísl.
blaðamensku er í Eimreiðinni 1922
eftir Vilh.j. p. Gislason.
Reykjavík, miðvikudaginn 19. september 1928.
» '■ T 'j ---r,—— — . i rnr--*—■- T.ÍT7 T~T7"«MHrií ■ ~i,'ÉfigCT|— Ifi ’ T-Ji S
S,
42. tbl.
síður. Fyrstu blöðin voru einfalt
lítið blað, eða fjórar smásíður.
En nú eru helstu blöð stórborg-
anna svo að segja stærðar bæk-
ur. Jafnvel íslensku blöðin, —
sem eru smávaxin vegna fólks-
fæðar og þar af leiðandi lítilla
útbreiðslumöguleika, — sýna það
nokkuð hver afstaða blaðaútgáf-
unnar er í allri útgáfustarfsemi
þjóðarinar. Blöð og tímarit eru
nú langmestur hluti þess, sem
allur þorri manna les. Svo er
orðið víðast hvar. Blöðin draga
fleiri og fleiri svið andlegs og
efnalegs lífs inn í verkahring
sinn og fleiri og fleiri af hinum
ritfænistu mönnum. Það er held-
ur ekkert smáræðis starf sem er
í því fólgið að koma út einu
stórblaði. Menn gera sjer þess ai-
ment ekki grein. Fyrst er mikið
og margþætt starf við að draga
að efniviðinn úr öllum áttum,
frjettaritarar eru á þönum út
um allar tryssur, símskeyti og
símtöl myrkranna milli, brjef og
blöð og bækur streyma inn og all-
an sólarhringinn vinnur herskari
af mönnum að því að velja efn-
ið, undirbúa það undir prentun
og raða því. Og loks taka vjel-
amar við. Setjaravjelamar
steypa stílinn í brennheitum blý-
línum, sem raðast svo í dálka og
dálkarnir í síður og svo fer alt
inn í prentvjelarnar. Það hefi»r
verið reiknað út um eitt stór-
borgarblað, að í því væru um 20
þúsund línur. í prentvjel þess,
sem er gríðarmikið bákn, eru
155 þúsund vjelahlutar, sem sett-
ir eru saman á hinn haglegasta
hátt, svo að vjelin skilar blaðinu
úr sjer fullprentuðu og brotnu
og tilbúnu til þess að sendast í
hendingskasti til lesendanna —
alt að því 250 þúsund blöðum á
tveimur klukkustundum. Þýsku
blöðin hafa reiknað það út, að á
einni viku fari gegnum prent-
vjelar þeirra svo mikill pappír,
að ef honum yrði hlaðið í
ströngum einum ofan á annan,
mundu þeir vera sjö sinnum
hærri en Mount Everest, hæsta
fjall í heimi. Eða, ef hann væri
strengdur í eina óslitna pappírs-
ræmu mundi hún ná upp í tungl-
ið. Prentsvertan sem til þess fer,
að prenta á allan þennan pappír
í eitt ár er 68 þúsund tunnur.
En ef þeim tunnum yrði raðið
hverri við hliðina á annari
mundu þær ná yfir 16 sinnum
meira svæði en eyjuna Helgoland.
Hraðinn á starfseminni við
slíka blaðaútgáfu er mjög mikill,
þótt ekki verði hans mikið vart
utan frá að sjá. Sjerstaklega er
það auðvitað frjettasöfnun og
frjettafrásögn stórblaðanna sem
gengur í hendingskasti, oft fyrir
fánýtar frjettir, en einnig fyrir
ýmislegt nytsamt, í viðskiftalífi
eða öðrum greinum þjóðlífsins.
Blöðin taka í þessum efnum í
þjónustu sína allar bestu upp-
götvanir og tæki vísindanna.
síma, loftskeyti, víðvarp o. s. frv.
Þessa gætir einnig hjer á landi
og er nú orðinn mikill munur á
þvi, móts við það, sem áður var,
hvað frjettir og almennur fróð-
leikur blaðanna á nú greiðan að-
gang út til fólks. Vatnsflóð í
Indlandi, flugslys í Grænlandi og
stjórnmálaumræður í París eru
komnar í blöð í Reykjavík sama
daginn eða daginn eftir að þær
gerast. Og það er ekki einungis
síminn, sem blöðin hagnýta sjer.
Þau viða að sjer allskonar heim-
ildum sem fljótast í pósti. 1 Lög-
rjettu var t. d. nýlega sagt frá
hinum merku Kínamálum m. a.
eftir blaði, sem kom út í Shang-
hai í Kína rúmum hálfum mán-
uði áður. Þetta hefðu þótt góðar
samgöngur áður fyrri þegar
brjefmiði gat verið mánuðum
saman á leiðinni landsfjórðunga
milli.
Blöðin og áhrif þeirra eru nú
mikið rædd um allar álfur. Ýms-
ir hnjóða í þau og oft með rjettu
í sum þeirra. Auðvitað eru til
slæm blöð og góð blöð, alveg eins
og t. d. bækur, og áreiðanleg
blöð og óáreiðanleg. En bestu
blöðin hafa gert mikið til þess
að útbreiða þekkingu og auka
menningu þjóðanna. í riti, sem
heitir „Játningar blaðamanns"
hefur Þjóðverjinn Dammert m. a.
komist svo að orði: Jeg þakka
blöðunum fyrir hina fagnaðarríku
ferð gegnum tilveruna, fyrir það
að jeg fæðist á ný með blaðinu
á hverjum morgni. Jeg þakka
þeim fyrir sæla meðvitund um
óþrotlegan kraft . . . það, að
vera blaðamaður, er að vera eins
og loftskeytastöð, stóreflis jám-
turn með tilfinninganæmum
þráðum, sem hljómar samtíðar-
innar óma í. Það er að skynja
kvöl og gleði mannkynsins, að
skjálfa og titra í angist og fögn-
uði allrar veraldarinnar. Það er
að grípa söng daganna og senda
hann magnaðan og efldan til
móttökustöðVa heilanna og
hjartnanna. Það er að vera sam-
vitska þjakaðra tíma, að vera á-
kærandi þeirra og verjandi í
senn. Að vera stoð hinna þjáðu
og þjökuðu og undirokuðu. Að
vera ráðgjafi hinna þekkingar-
litlu, hinna ómyndugu og villu-
. ráfandi. Að vera fjandmaður alls
myrkravalds, að vera frumherji
og forvörður.
McDougall
um heimsfrið og loftlögreglu.
Undirskrift Kelloggs-samning-
anna í París hefur enn á ný
komið auknum skriði á umræð-
urnar um friðarmálin. Ýmsir ala 1
Kellogg ráðherra.
Kringum 50 ríkjum hefur nú
verið boðið að skrifa undir Kel-
loggsáttmálann, sem Lögrj. hefur
áður sagt frá, þ. á. m. Islandi.
þá von, að þessir samningar geti
ýtt undir farsæla friðarstarfsemi.
En aðrir eru vantrúaðir á slíkt
og telja alt þetta friðarhjal ein-
beran hjegóma, því undirniðri
sje eftir sem áður unnið að víg-
búnaði, og þótt menn tali fagurt
hyggi þeir flátt. Margir hinna
bestu manna vinna samt í ein-
lægni að friðarmálunum og hver
sem árangurinn verður í fram-
kvæmdinni koma fram í ræðu og
riti ýmsar skynsamlegar og góð-
gjarnar tillögur,
Einn af þeim, sem skrifað hafa
um þessi mál er prófessor Willi-
am McDougall, einn af frægustu
sálarfræðingum nútímans. Hann
hefur skrifað um þessi mál dá-
litla bók, sem heitir Janus. Hann
leitast við að gera sálfræðilega
grein fyrir orsökum og eðli styrj-
alda og því, hversvegna hin
venjulega friðarstarfsemi beri
fremur lítinn árangur og vill
fyrst og fremst hagnýta sjer
reynslu heimsstyrjaldarinnar.
Orsakir styrjalda eru ýmsar,
hið lægra eðli mannsins, máske
hrein og bein mannvonska sumra,
en menn gleyma því samt of oft,
að „hatrið“ sem talað er um, að
valdi styrjöldum verður ekki til
af engu í sálarlífi manna eða
þjóða. Það er óttinn sem veldur
því og tortrygnin, óttinn við á-
rásir annara og tortrygni gegn
vígbúnaði annara. Ýmsar aðrar
ástæður geta komið til greina,
efnalegar og stjómarfarslegar og
ýmsir (t. d. Ponsonby) benda á
„valdið“ í þjóðfjelögunum eða
misbeiting þess, og ábyrgðarleysi