Lögrétta - 10.10.1928, Blaðsíða 1

LOGRJETTA
xxm. Ar.
Reykjavík, miðvikudaginn 10. október 1928.
IHf
45. tbl.
í
A ..—
Um víða veröld.
J. M. Kenworthy
um ensk stjómmál.
Lögrjetta sagði nýlega frá
stjórnmálahorfum í Englandi og
drap þá einnig á tillögu Fyfe’s
ritstjóra um bandalag verka-
manna og frjálslyndra manna.
Einn af þektari mönnum verka-
mannaflokksins, Kenworthy liðs-
foringi og þingmaður hefur
nýlega svarað honum (í Re-
view of Reviews) og telur slíkt
samband fráleitt. Hann segir að
frjálslyndi flokkurinn sje nú svo
máttlítill, að að honum væri lítil
stoð í sambandi og þar að auki
muni hann ekki geta fallist á jafn-
aðarmensku verkamanna, því
margir frjálslyndir menn sjeu
ennþá íhaldssamari en íhaldið
sjálft, og sje því t. d. mjög illa
við búnaðarpólitík Lloyd Georges.
Kenworhty telur sennilegast, að í
næstu kosningum nái enginn
flokkur fullum meirihluta, þó
jafnaðarmenn muni verða hlut-
skarpastir, og sje því líklegast að
íhaldið sitji áfram með frjáls-
lyndum stuðningi, en í næstu
kosningum þar á eftir muni verka-
menn vinna til fulls og koma fram
stefnumálum sínum, sem fyr eru
rakin í Lögrj.
Johannes V. Jensen
um líf og þróun.
Ýmsir telja Johannes V. Jen-
sen mesta skáld, sem nú sje uppi
á Norðurlöndum. Hann hefur
einnig skrifað snjöll skáldrit og
látið mörg mál til sín taka, en
einkum hefur hann beint hugsun
sinni að ráðgátunni um uppruna
og þróun lífsins. Hann hefur nú
í smíðum bók um þessi efni og
sagði nýlega frá henni á stúdenta-
fundi í Khöfn.
Lífið er órofin heild, segir hann,
en insta uppruna lífsins getum við
ekki skilið.Ekkert er því til fyrir-
stöðu, að til geti verið aðrir hnett-
ir, svipaðir okkar hnetti; þar sem
líf eigi sjer stað. Það gæti hugs-
ast, að til væri einhver móðpr-
hnöttur, sem strái lífinu til ann-
ara hnatta, einnig til okkar. Því
skyldi slíkt lífssæði, eða lífgeislar
ekki geta borist um geiminn?
Jafnvel í fyrstu frumunni er líf,
það er viljinn til vaxtar. En þessi
fyrsta fruma er nálaraugað, sem
við komumst ekki í gegnum. Þar
þrýtur þekking okkar. Stefnur
lífsins eru lögbundnar, fyrsta
fruman er alstaðar eins í tilver-
unni, en möguleikar alheimsins
eru óendanlegir. Líf á öðrum
hnöttum gæti birtst í alt öðrum
myndum en hjá okkur. Ef til vill
eru til verur, sem hafa augu á
maganum, skynsamir fiskar, gáf-
uð skordýr og talandi hænsni.
Sálin hefur einnig þróast. 1
hverri frumi er brot af meðvitund,
sál er sá lífskraftur, sem í frum-
unni er fólginn. En andinn mynd-
ast eins og kóralrif, hann er
reynsla, sem hópast upp fyrir ut-
an líkamann. Það er hægt að hafa
sál, án þess að hafa anda. Það að
hafa sál er að hafa óblandaða lífs-
gleði, fögnuð, þótt hann sje hugs-
unarlaus. Andinn er hugsun, andi
er endurminning mannkynsins um
sjálft sig. Það er ekki gott að
segja, hvert nú stefnir, því los-
arabragur er á mörgu. En eins
ber ávalt að minnast, þess sem
Goethe sagði: að maðurinn er
veruleiki,settur í veruleikans heim.
Frá Frakklandi.
Húsnæðismálin eru eins og
kunnugt er einhver örðugustu við-
fangsefni víða um lönd. Lögrj.
hefur áður sagt frá ástandi þess-
ara mála í Bretlandi. í Frakklandi
hafa þau einnig verið mikið rædd.
í sumar fjekk Poincaré-stjómin
samþykt ný lög í franska þinginu
um þessi efni. Þau eru venjulega
kend við Loucheur og telja ýmsir
að vísu, að þau sjeu fremur eins-
konar stefnuskrá en fullvissa um
framkvæmdir. En samkv. þeim á
að kom.a upp alls 200 þús. íbúð-
um fyrir efnalaust fólk og 60 þús.
íbúðum fyrir efnalítið fólk, ýmist
sambygðum eða í einstökum hús-
um. Kostnaðurinn er ráðgerður
13—14 miljarðar franka og þar af
á 4(4 miljarður að vera ríkis-
framlag. Að öðru leyti verður
byggingastyrkurinn veittur með
aðgengilegum lánum og niðursett-
um vöxtum.
1 Frakklandi hafa einnig í sum-
ar verið samþykt lög um allstór-
feldan styrk til franskra siglinga.
Ríkið, eða lánsstofnun fyrir þess
hönd, veitir árlega í 5 ár 200 mil-
jónir franka handa frönskum út-
gerðarmönnum til skipakaupa og
skipabygginga og eru það lán, er
endurgreiðast á 5—20 árum.
Fjármál Sovjet-lýðveldisins.
Margt er talað um bolsjevíkana
í Rússlandi og stjórnarfar þeirra
og hefur Lögrjetta sagt frá
mörgu þaðan að austan, bæði því,
sem snertir efnahag og andlegt
líf. Einna besta hugmynd um
stjórnarfarið, eða fjármálin sjer-
staklega fá menn með því að
kynna sjer fjárlög ríkisins. Á
rússnesku fjárlögunum 1925—26
voru tekjurnar áætlaðar 4036 mil-
jón rúblur, en gjöldin 3922 miljón
rúblur, eða 117 miljón rúbla tekju-
afgangur. Ýmsar tekjurnar brugð-
ust samt og urðu 291 milj. rúblu
lægri en áætlað var, en aðrar
hækkuðu að vísu, einkum tekju-
og eignarskattur og búnaðar-
skattur, um 200 miljón rúblur, en
lántökur fóru fram um áætlun,
svo raunverulega varð nokkur
tekjuhalli. Af einstökum liðum má
t. d. nefna það, að jámbrautirnar
voru reknar með 81 milj. rúbla
hallá.
Á yfirstandandi fjárhagsári átti
að reyna að kippa í lag ýmsu því,
sem aflaga fór um fjárfarið, en
ekki er enn vitað, hver árangurinn
hefur orðið. En það er ekki síst
eftirtektarvert að skuldabyrði rík-
isins fer sívaxandi. 1. október
1922 voru skuldirnar aðeins tald-
ar 2(4 milljón rúbla, en næsta ár
voru þær komnar upp í 118 mil-
jónir, 1924 upp í 245 milj., 1925
upp í 367 milj., 1927 upp í 417
milj. og 1927 upp í 714 miljón
rúblur.
Af gjaldaliðum fjárlaganna
vekja ekki síst athygli gjöldin til
ýmsra mentamála, sem eru áætl-
uð 800 miljón rúblur, en koma að
visu að mestu á herðar hinna ein-
stöku ríkja í sambandinu, nema
217 milj. sem veittar eru í sam-
bandsfjárlögunum. Til samanburð-
ar má geta þess að hermálagjöld-
in eru áætluð 742 milj. rúblur,
ýmiskonar stjómarkostnaður 657
milj. rúblur, jámbrautirnar 1.999
rúblur og póstur og sími 178 milj.
rúblur. Þar að auki komu svo ýms
framlög ríkisins til atvinnumála,
s. s. 600 milj. rúblur til iðnaðar,
136 miljónir til rafvirkjunar, 172
miljónir til landbúnaðar, 408 mil-
jónir til verslunar, 13 miljónir til
samvinnufjelaga, 12 miljónir til
varna gegn atvinnuleysi, 6 miljón-
ir til heimilislausra baraa, 3 mil-
jónir til örkumla manna úr heims-
styrjöldinni o. s. frv. Loks eru það
svo háar upphæðir, sem stjómin
virðist hafa til frjálsra afnota og
ekki virðast fáanlegar um opin-
berar skýrslur í einstökum atrið-
um. En slíkur „varasjóður til af-
nota fyrir þjóðfulltrúaráðið" er
talinn 112 miljón rúblur á fjár-
lögum og auk þess hefur stjórnin
12 miljón rúbla gjöld af blaða-
útgáfu.
Ýms fleiri atriði úr fjárlögum
gæti verið fróðlegt að nefna, t. d.
hag tryggingastofnana ríkisins.
En veltan á reikningum almanna-
tryggingarinnar er um 1 miljarð-
ur rúbla á ári. Ennfremur er fróð-
legt að kynnast ýmsum lánsstofn-
unum ríkisins og rekstri þeirra
(skuldabrjefum, happdrættum o.
sl.), en slík lán voru áætluð á yfir-
standandi ári alls 525 miljón
rúblur.
Til þess að sjá það, hvernig
sovjet stjórnin hygst að afla tekna
til að standa straum af þessum
gjöldum skal getið helstu tekju-
liðanna. Beinir skattar eru áætl-
aðir 1.112 miljón rúblur og óbein-
ir 2.828 miljón rúblur og helstu
aðrar tekjur 2632 miljón rúblur,
þar af 1.685 miljón rúbla tekjur
af járnbrautum, 250 miljón rúbla
tekjur af iðnaði, 230 miljón rúbla
tekjur af skógum, 62 miljónir af
námum, 5 miljónir af sjerleyfum,
78 miljónir af bönkum, 21 milj.
af verslun, 171 miljón af pósti
og síma.
Slíkar tölur sýna það að visa
meira hvert er stefnt, en hitt
hvaða marki hefur verið náð. Frá-
sagnir úr Sovjet-Rússlandi eru
mjög oft litaðar af flokksfylgi:
tneð eða móti bolsjevismanum.
Margt er þar á heimskulegri ring-
mleið, eins og víðar reyndar, en
etnnig á ýmsum sviðum unnið vel
að því að reyna að komast út úr
ógóngunum.
Stefan Zweig
um Leo Tolstoy.
Stefan Zweig heitir einn hinna
kunnustu höfunda er á þýsku
rita og er Austurríkismaður.
Hann hefur sjálfur orkt ýmislegt
og þýtt ýms merkisrit erlend og
skrifað um erlendar bókmentir.
Hann var meðal margra annara
viðstaddur hátíðahöldin í Rúss-
landi í tilefni af aldarafmæli Tol-
stoys. Hann segir m. a.:
Hinn nýi tími mun ekki meta
þjóðimar eftir því, hversu mörg-
um öðmm þjóðum þær hafa
sálgað, eða eftir því hversu
margar þær undiroka, heldur eft-
ir hinu hversu marga afburða-
anda þær færa heiminum. Gildi
Tolstoys má marka af því, að
tvær einhverjar mestu andans
bardagahetjur nútímans, Romain
Rolland á Vesturlöndum og Gand-
hi í Austurlöndum em báðir
beinlínis lærisveinar hans. Dauði
hans var einnig dáð. Það er
sjaldgæft, að andlegt líf endi f
eins göfugu tákni sjálfs sín eins
og dauðdagi hans í Astapovo var.
Tign hans verður eklri líkt við
annað en dauða Sócratesar í fang-
elsinu. Nú tilheyrir Tolstoy öllum
heiminum. Þess vegna er hátíð í
dag um víða veröld.
Margir aðrir merkismenn urðu
til þess að heiðra minningu Tol-
stoys þennan dag. Lunatsjarski
mentamálaráðherra hjelt þá aðal-
ræðuna í Moskva. Hann sagði, að
þrátt fyrir það þótt erfðaskoðan-
ir aðalsmensku Tolstoy hefðu á.
ýmsan hátt verið hemill á hugs-
anaferil hans, hefði hann valdið
byltingu í hugsunarhætti sam-
tíðar sinnar, og þannig orðið
brautryðjandi framfaranna, leið-
arljós byltingarinnar. Amerískur
háskólakennari einn sagði m. a.
að Tolstoy væri meira en Rússi og
meira en skáld, hann væri hinn
stórfenglegasti alþjóðaspámaður
síðustu aldar, máske mesti spá-
maður, sem nokkru sinni hefði
verið uppi í heiminum.