Lögrétta - 06.02.1929, Blaðsíða 1

LOGRJETTA
XXIV. ár.
Reykjavík, miðvikudaginn 6. febrúar 1929.
5. tbl.
Um víða veröld.
Olía.
Sá, sem á olíuna á heiminn
sagði eitt sinn Beranger yfirmað-
ur olíumálanna í Frakklandi á
ófriðarárunum. Við berjumst fyr-
ir olíu segir Ludwell Denny, amer-
ískur blaðamaður, sem sjerstak-
lega hefur kynt sjer olíumálin.
Menn gera sjer þess tæplega
grein alment hvað þessi olíumál
eru mikil og margþætt og að þau
eru, bak við tjöldin, driffjöðurin
í mörgum stjómmálum, þótt öðru
vísi líti út á yfirborðinu. Um þess-
ar mundir fer fram hatröm tog-
streita milli Breta og Bandaríkja-
manna um olíuna. Olíudeilumar
eru einhver hejsti liðurinn í deil-
unni um yfirráðin yfir heiminum.
En fróðum mönnum kemur saman
um það, að þær deilur sjeu undir
niðri alvarlegri og ískyggilegri en
menn geri sjer alment grein fyrir.
Og glöggustu mennirair hafa sjeð
það fyrir fyrir löngu, hvert
stefndi. House ofursti talar m. a.
um þetta í brjefi til Wilsons for-
seta í júlí 1919. Hann segir að
bretska ríkið sje að vísu bæði víð-
áttumeira, fólksfleira og líklega
auðugra en Bandaríkin, en samt
sje þeirra aðstaða miklu betri. En
einmitt þessvegna sje að draga
upp ófriðarbliku milli þjóðanna,
svipaða og milli Englands og
Þýskalands fyrir heimsstyrjöld-
ina. Plunkett aðmíráll hefur einn-
ig sagt það, svo sem frægt er
orðið, að ef sagan sje rjettilega
lesin, þá sjeu Bandaríkin nú nær
ófriði en nokkru sinni áður. Slíkri
styrjöld mundu báðar þjóðimav
tapa, segir Denny, en Bretland
mundi þó tapa meiru, því heims-
veldi þess mundi liðast í sundur
(Mundi Island verða óhreyft of
slíkri styrjöld?). Einn þáttur þess
undirbúnings, sem fram fer undir
þá styrjöld, er baráttan um olíuna.
Því olían er einn helsti orkugjafi
framtíðarinnar, m. a. fer' það sí-
felt í vöxt að herskip sjeu olíu-
knúin.
Ameríkumenn eiga innan sinna
eigin landamæra 12% af olíuforða
heimsins, en í Bretaveldi eru 6%.
En það eru lindimar í MiðAmer-
íku, Rússlandi og Austurlöndum,
sem úrslitum ráða. Bretland og
Bandaríkin hafa barist um yfirráð-
in yfir þessum svonefndu „hlut-
lausu“ olíusvæðum. Bretar hafa
unnið, að áliti Denny’s. Þeir hafa
trygt sjer yfirráðin yfir þremur
fjórðu hlutum þeirra olíulinda,
sem kunnar eru, ef rússnesku
lindirnar eru ekki taldar með.
Það er yfirborðsskoðun ein á
roálinu, sem heldur að olíustreit-
an sje fyrst og fremst sprottin
af auðvaldságengni olíukónganna,
Rochefellers, Deterdings, d’Arcy’s
Cowdray lávarður og Sir Waley
Cohens. 1 insta eðli sínu er olíu-
deilan af því sprottin, að nú á
dögum getur engin siðmenningar-
þjóð verið olíulaus.
Það er hörð og oft ófyrirleitin |
barátta, sem háð hefur verið um i
yfirráðin yfir olíulindunum í
Mexico, Venezuela, Persíu, Nicara- j
gua og Rússlandi. Mútur, samsæri
og byltingar hafa verið notaðar 1
þar að vopni, Mennimir. sem
staðið hafa á bak við þessi mál
eru vissulega merkilegir menn og
duglegir, en oft ófyrirleitnir.
Byltingamar og róstumar í
Mexicó og Nicaragua em sjerlega
ljós dæmi þess hver áhrif olíumál-
in geta haft á innanlands pólitík
þeirra landa, sem lindimar eiga
þegar olíukóngar stórveldanna
fara að leika sjer að þeim.
Það er knýjandi nauðsyn að
reyna að koma á friði í olíustyrj-
öldinni. Ef til vill geta hin nýju
vísindi, sem eru að finna nýjar
aðferðir til olíuvinslu, orðið sátta-
semjari. Denny stingur upp á
stofnun bresk-amerísks hrings,
sem fái yfirráð yfir öllu hráefni
heimsins, olíu, gúmmi o. s. frv.
En hversvegna á þessi hringur
aðeins að ná til Breta og Banda-
ríkjamanna spyrja aðrir, þeir eru
þó, þegar öllu er á botninn hvolft,
ekki allur heimurinn. Allir hlut- !
aðeigendur þyrftu að sameinast
í alþjóðasamvinnu um olíumálin.
Nokkrir helstu olíukóngamir
komu einnig saman í fyrra í
Skotlandi, eða var látið heita
í Skotlandi, eða var látið heita
svo, að þeir mættust þar á skemti-
ferð. Ekkert er kunnugt um
árangur þeirrar umræðu. Hitt er
víst að olían er yfirvofandi ófrið-
arefni.
Síðustu fregnir.
Ýmsar fregnir berast nú frá
Spáni, en ósamhljóða, um upp-
reisn gegn alræðisstjóm de
Rivera. Herdeildir hafa gert upp-
reisnir og talið að ýmsir mikils-
megandi stjómmálamenn frá fyrri
árum hafi staðið á bak við.
Stjómin hefur látið handtaka
marga þeirra. Þýsk blöð segja, að
um allmikla lýðveldishreyfingu
sje að ræða. Síðustu fregnir segja
að uppreisnin hafi verið bæld nið-
ur og að Rivera telji úti um hana
fyrir fult og alt, og hafi stjómin
nú mikið lið undir vopnum, alt
trygga stjórnarmenn. En ýms er-
lend blöð síðustu daga telja að
ekki sje nema um bráðabirgða-
sigur að ræða fyrir stjórnina,
andúðin gegn alræðinu sje svo
mögnuð undir niðri í ýmsum
flokkum, að hún gjósi upp aftur
þá og þegar. — Um Trotsky er nú
mikið talað. Hann hefur lergi
undanfarið verið í útlegð í Síber-
íu. En lausafregnir segja, að rík-
Hannes Hafstein.
isstjórnin hafi ætlað að gera ein-
hverjar sjerstakar ráðstafanir
fyrir honum, vísa honum alveg úr
ríkinu, eða handtaka hann alveg.
Sumar fregnir segja, að hann sje
horfinn úr verustað sínum og
telja sumir að hann sje kominn
til Miklagarðs, en aðrir að hann
hafi druknað á leiðinni í Svarta-
hafinu. Eins og áður hefur verið
sagt frá hafa undanfarið staðið
samningar milli páfans og Musso-
lini um endurreisn kirkjuríkisins.
Nú er sagt að þeim samningum
sje lokið með sáttum og sje að-
eins eftir að undirskrifa þá. Páf-
inn kvað eiga að fá til frjálsra og
fullvalda yfirráða pokkurt svæði
umhverfis Vatikanið og svo ýms-
ar aðrar byggingar í Róm. Hins-
vegar kvað hann hafa hafnað
því, að fá til yfirráða sjerstaka
jámbrautarstöð. Italska stjómin
greiðir páfastólnum mikið fje í
skaðabætur og ætlar páfinn að
verja 11 miljónum sterlings-
punda af því til trúboðs. í Andes-
fjöllum í Argentínu gekk nýlega
mikið fárviðri. Hjarðmannaflokk-
ur var á ferð þar og kom úr
nautarekstri vestan úr Chile. En
í dalverpi einu skall á hann svo
mikið ofviðri og stórhríð að föt
sviftust af mönnunum og urðu
16 af 22 úti. Miklar hörkur hafa
undanfarið verið víða um Mið- og
Suður-Evrópu, frost óvenjumikii
og fannkoma svo að til vandræða
horfir.
Aldarfjórðungs-
afmæli
innlendrar sijórnar.
I.
1. þ. m. vora 25 ár liðin frá því,
er Island fjekk heimastjóm. Ný
stjórnarskipunarlög gengu í gildi
1. febrúar 1904 og samkvæmt
þeim var skipaður innlendur ráð-
herra, sem skyldi hafa aðsetur í
Reykjavík. Jafnframt var mikil
breyting gerð á æðri embætta-
skipun í landinu og var hún eink-
um í því fólgin að sameina yfir-
stjóm umboðsvaldsins hjá stjóm-
an’áði við hlið ráðherrans í
Reykjavík.
Þessi breyting hafði náðst með
langvinnri baráttu við stjóm Dan-
merkur. Þar höfðu hægrimenn
setið að völdum langa tíma og ver-
ið andvígir öllum breytingum á
stjórnarfari Islands og afstöðu
þess til Danmerkur. Samt höfðu
þeir að lokum fallist á þá tilhliðr-
un, að íslenskur ráðherra yrði
skipaður, við hlið konungs í Kaup-
mannahöfn, til þess að fara með
raál Islands og bæri hann ábyrgð
fyrir alþingi. En frá 1874 höfðu
íslensku málin verið falin dóms-
málaráðherrum Danmerkur, og
enginn þeirra hafði haft nokkra
þekkingu á þeim málum og enginn
þeirra skilið íslenska tungu.Æðsta
innlenda stjómin var falin lands-