Lögrétta - 26.11.1930, Blaðsíða 1

LOGRJETTA
XXV. ár.
Frumugeislai próf. Gurwitsch
og knibbamein.
1 ágúst í sumar var haldinn í
Amsterdam annar alþjóðafundur
frumu (cellu) rannsóknarmanna.
Aðalefni fundarins voru umi-æður
um svonefnda „mitogenitiska“
geisla. En á síðari árum hefur
mikið verið fengist við rannsókn-
ir slíkra geisla og ýmislegt í sam-
bandi við þá og þó að þær rann-
sóknir sjeu ekki annara meðfæri
en sjerfræðinga, er ýmislegt í
skoðunum fræðimanna á geislum
þessum fróðlegt fyrir^ allan al-
menning og mjög mikilsvert og
verður því sagt í stuttu máli frá
helstu niðurstöðum og umræðum
fræðimanna um þessi efni.
Það var rússneskur vísindamað-
ur, Alexander Gurwitsch, sem
fyrstur vakti athygli á rannsókn
þessara nýju geisla og gaf þeim
nafnið „mitogenetiskir“ geislar af
því að hann veitti þeim athygli
v:ið rannsóknir á bráðþroska
plöntuvefjum og sá, að þeir komu
fram þegar frumurnar í vefjunum
æxluðust eða skiftust, en sú
skifting heitir „mitose“. Fyrst
var kenningum Gurwitsch tekið
fremur fálega, en eftir að Siemens-
í’annsóknarstofan í Berlín fór að
fást við tilraunimar var þeim
\eitt meiri athygli. í hitteðfyrra
(1928) lögðu þeir fram árangur
rannsókna sinna í þessum efnum,
líffræðingurinn Reiter og eðlis-
fræðingurinn Gabor og þóttu þær
í aðalatriðunum staðfesta tilraun-
ir Gurwitsch, en Þjóðverjarnir
breyttu samt út frá kenningum
hans í ýmsum einstökum atriðum.
Síðan hefur þessum rannsóknum
verið veitt vaxandi athygli þó að
enn sjeu fræðimenn ekki sammála
um þær.
Margvíslegar geislarannsóknir
síðustu tíma hafa leitt mai-gt
furðulegt í Ijós frá því Newton
tókst að kljúfa sólarljósið með
prismanum og sýna regnbogalit-
ina,- „sólspektrið“ og þangað til
vísindamenn síðustu ára hafa
bent á og notað ýmislega marga
ósýnilega geisla, s. s. þá, sem
notaðir eru við lækningaaðferðir
Finsens, við radiumrannsóknir frú
Curie, við loftskeytasendingar og
víðvarp, við ýmsar myndatökur
(X-geislar, eða Röntgengeislar)
og nýjastar eru svo rannsóknir á
geimgeislunum, eða kosmisku-
geislunum, sem berast til jarðar-
innar einhversstaðar utan úr
geimnum og eiga að hafa mikil
áhrif á alt líf hjer. Frá þessum
geislum hefur Lögrjetta áður
sagt og við rannsóknir þeirra
hafa þeir rh. a. fengist Rutherford
og Millikan.
Reykjavík, miðvikudaginn 26. nóvember 1930.
Og nú koma sem sagt hinir
nýju frumugeislar til sögunnar.
Það er nú staðreynd, segir eðlis-
fræðingurinn Dessauer í Frank-
i furt, að frá frumunum, sem skift-
ast, berast geislar, sem hægt er
að mæla. Dessauer gerði sjálfur
tiiraunir með þetta í djúpum, ein-
angruðum kjallara, þar sem engin
jarðnesk geislun komst að (en
geimgeislana, sem eru langsterk-
astir, var ekki unt að útiloka og
voru þeir mældir sjer á parti).
Ef vaxandi rótarskot var borið að
geislamælitækinu í þessum ein-
angraða kjallara gekk það örar
en ella (svonefndur frekvens, sem
áður var 30 varð 36—37), en ef
frumumar voru deyfðar með
klóróformi eða drepnar urðu
geislaáhrifin aftur jöfn og áður.
Með öðrum orðum, frumuskifting-
in hefur geislun í för með sjer og
líffræðingar vænta sjer afarmik-
ils af þessari nýju athugun.
Þeir gera sjer fyrst og fretnst
vonir um það, að geta kynst bet-
ur en áður eðli lífsins, kynst þeim
öflum, sem ráða vexti og þroska
frumanna. En af þeirri þekkingu
vænta menn sjer aðallega árang-
urs til aukinnar þekkingar á ýms-
um sjúkdómum í hinum lifandi
frumur, og gera þá einkum ráð
fyrir því, að krabbameinsrann-
sóknimar muni njóta góðs af
þessum nýju athugunum. En á
þær rannsóknir er nú lögð sívax-
andi athygli í öllum menning’ar-
löndum, enda er krabbamein nú
orðið talið einhver hinn versti vá-
gestur allra sjúkdóma.
Sinclair Lewis
fær Nóbelsverðlaun.
Bókmentaverðlaun Nóbels^jóðs-
ins sænska hafa nú í fyrsta sinn
verið veitt ameríkumanni, sagna-
skáldinu Sinclaire Lewis, eins og
sagt var frá í seinustu Lögrjettu.
Iíefur hann þannig fengið á
þriðja hundrað þúsund krónur, en
verðlaunaupphæðin. er nokkuð
breytileg frá ári til árs eftir tekj-
um sjóðsins, en venjulega hafa
það á síðari árum yerið 200 til
250 þúsund krónur. sem komið
hafa í hvers hlut.
Lewis (frb. Ljúis) er fæddur
í Minnesota 7. febrúar 1885, og
| stundaði háskólanám í Yale og út-
: skrifaðist þaðan 1907. Síðan gerð-
| ist hann blaðamaður og seinna
bókmentaráðunautur útgáfufje-
lags eins í New York. En ekki
vöktu ritstörf hans á þessum ár-
um sjerlega mikla ath.ygli og
það var ekki fyr en í ófriðar-
byrjun (1914) að hann fór fyrir
alvöru að semja skáldsögur. En
fyrstu sögur hans (t. d. Our mr.
Wrenn) vöktu litla athygli, þó að
þær væru að vísu efnilegar. Það
var ekki fyr en 1920 að hann
i vakti skyndilega athygli um alla
Ameríku og varð stórfrægur
fyrir söguna „Aðalstræti“ (Main
Stveet). Tveimur árum seinna
kom frá honum önnur saga, sem
heitir Babbitt og er besta saga
j hans og vakti líka ákaflega mikla
; athygli. Síðan hafa komið út eft-
ir hann fimm sögur, þar á meðal
Elmer Gantry og „Maðurinn, sem
i þekti Coolidge“. Síðasta saga
j hans, sem hjer er kunn að minsta
kosti, kom út í fyrra og heitir
Dodsworth. Hann hefur einnig
samið eitt leikrit.
Lewis er tvígiftur og síðari kona
lians, sem hann giftist í hitteð-
fyrra, er rithöfundurinn Dorothy
Thompson, sem skrifað hefur
bókina „Rússland hið nýja“. 1
tómstundum sínum iðkar hann
ýmiskonar „mótorsport" eins og
margir Ameríkumenn, en er ann-
ars einnig göngugarpur mikill og
ferðalangur. Hann hefur m. a.
ferðast töluvert um Evrópu og
hefur Lögrjetta ekki alls fyrir
löngu sagt frá ýmsum skoðunUm
hans á Evrópumenningunni og
á mismun hennar og menningu og
lífi Vesturheims.
Um áþekt efni fjallar reyndar
líka síðasta saga hans. IIún er
ferðasaga amerísks bílaverk-
smiðjueiganda og konu hans til
Fvrópu og lýsir því hver áhrif
lífið í Evrópu og Ameríku og
hinn mikli munur þess hafði á
hjónin, sem eru talsvert ólík.
Flestar aðrar sögur hans fjalla
um einhver einkenni á amerísku
lífi og annmarka á amerískri
menningu. Babbitt lýsir því t. d.
hvemig- verslunarlífið „business“-
klúbbarnir, og einhæfni lífsins
þurkar buxtu einstaklingsein-
kenni mannanna og persónuleika.
„Elmer Gantry“ lýsir í harðri á-
deilu áhrifum og spillingu ýmsra
þeirra leiðtoga þjóðlífsins, sem
að áliti Lewis nota mótmælenda-
kirkjurnar fyrir skálkaskjól og
hefur mikið verið um þá sögu
deilt. Kraftur Lewis er mestur í
ádeilunni og það svo, að hún ber
I stundum list hans ofurliði. En
bestu sögur hans, einkum Bab-
bitt, eru í senn kröftugar þjóð-
lífs- og pei-sónulýsingar og ádeil-
ur cg ágæt listaverk, í tölu bestu
og sjerkennilegustu sagna í
söguskáldskap þessarar aldar.
Fi’á Sovjet-Rússlandi.
Um sama leyti sem hjer um bil
allar Evrópuþjóðir stynja undir
oki atvinnuleysisins hafa Rúss-
ar viljað sýna það, að öðruvísi
standi á hjá þeim. Vei'kamála-
ráðið gaf sem sje út fyrirskipun
um það 11. október s. 1., að af-
nerna skyldi alla atvinnuleysis-
styrki i Sovjet-Rússlandi. í til-
skipunni segir, að þetta sje gert
vegna hins geisilega skorts á
vinnukrafti í öllum greinum at-
| 48. tbl.
vinnulífsins. Fólk það, sem at-
vinnulaust var þegar tilskipunin
gekk í gildi, átti að senda tafar-
laust í vinnu, þar sem þess var
helst þöi'f og greiða engum at-
vinnuleysisstyrk nema þeim er
gæti sýnt læknisvottorð um það,
að hann væri verklaus af heilsu-
leysi. Á fjárlögum er hætt að
veita fje til atvinnuleysingja. —
Frá Rússlandi er annars erfitt
að fá áreiðanlegar fregnir. 1 ýms-
um ei’lendum blöðum er nú mikið
um það talað, að sundmng inn-
an flokksins fari enn í vöxt og
andstaðan gegn Stalin vaxi, en
sarnt hafi hann sífelt yfirhönd-
ina. Sagt er að hann hafi látið
taka Bucharin fastan, en hann
hefur frá upphafi verið einhver
mikilsmetnasti maður kommun-
istaflokksins og einhver helsti
rithöfundur hans. Rykov á líka að
vera sendur í útlegð.
Heimspeki þróunarinnar.
Vísindi og lífsskoðun
og Lloyd Morgan.
Þróunarkenningin, sem um síð-
ustu aldamót varð einráð í heim-
speki og náttúrufræði Evrópu, í
þeirri mynd sem Darwin kendi
hana, hefur á síðustu árum verið
x-ædd mikið og rannsökuð í Þýska-
landi og ekki síst í Englandi.
Árangurinn hefur orðið sá, að
kenningin hefur tekið ýmsum
breytingum og nýjar skoðanir
og ný sjónarmið hafa komið
fram. Þetta hefur orðið til þess,
að sumir hafa haldið því fram að
þi'óunarkenningin sjálf væri orðin
úrelt eða afsönnuð og einkum hafa
ýmsir gamlir andstæðingar kenn-
| ingarinnar haldið því fi'am og
sumir kirkjumenn, sem talið hafa
þróunina ósamrýmanlega keim-
ingum heilagi'ar ritningar um
sköpunina. Þessu er þó mótmælt
af flestum eða öllum fræðimönn-
um, sem við þessi efni fást og
af mörg.um kirkjumönnum. Þeir
segja þvert á móti, að eftir því
sem rannsóknum miði meira
áfram sannist þróunin sjálf æ bet-
ur, eða það að ein tegund eða
eitt stig lífsins hafi orðið til af
öðru, þó að vísindin viti hins-
vegar lítið eða ekkert um það,
hversvegna eða hvemig þetta hafi
oi'ðið eða verði í insta eðli sínu
og komi txníin því eftir sem áður
helst til greina þegar maðurinn
geri sjer í hugarlund hinstu rök
tilverunnar. Þetta hefur aftur orð-
ið til þess víða, að talsvert di'eg-
ur saman með náttúruvísindunum
og heimspelvi annarsvegar og
kristinni trú hinsvegar. Margir
kirkjumenn taka skoðanir nátt-
úruvísindanna upp í kenningar
sínar og leitast við að sýna fram
á það, að ekkert ósamræmi sje
milli trúar og vísinda um skilning
á sköpun og þróun og ýmsir