Lögrétta - 04.11.1931, Síða 1

LOGRJETTA
XXVI. ár.
Reykjavík, miðvikudaginn 4. nóv. 1931.
Um víða verdid
Kreppan
og heiðarleiki viðskiftalífsins.
Álit André Maurois.
André Maurois er einhver
þektasti rithöfundur Frakka, sem
nú er uppi, einkum fyrir æfisögur
sínar. Hann hefur nýlega skrifað
í amerískt tímarit grein um við-
skiftasiðgæði, um nýtt og gamalt
siðgæði í verzlun og viðskiptuin.
Hann minnir fyrst á ummæli
eftir Henri Ford, þar sem hann
kemst svo að orði, að hin svo-
nefnda kreppa sje sprottin af
óheiðarleik. Fólk lætur vörur falla
í verði og það er óheiðarlegt. Fólk
kaupir verðfallna vöru í þeirri
von að verða ríkt á kostnað ein-
hvers annars. Það er líka óheiðar-
legt. Þetta segir Ford og þetta
vekur þá spurningu hvað sje heið-
arlegt og hvað ekki í viðskiftum
nútímans.
Við álítum það óheiðarlegt að
standa ekki við samninga eða lof-
orð, segir Maurois. En er heiðar-
leiki í viðskiftum einungis í því
fólginn að halda sjer við samn-
inga? Eru sumir samningar ekki
óheiðarlegir í sjálfu sjer? Stjórn-
málamaður fær vitneskju um það
fyrirfram, að bygging nýrrar
járnbrautarstöðvar muni auka
mjög verðmæti tiltekinnar land-
spildu. Hann kaupir spilduna, með
löglegum samningi og greiðir
fyrir hana fimtung verulegs verðs.
Er þetta heiðarlegt? Vissulega
ekki, vegna þess að báðir samn-
ingaaðiljarnir stóðu ekki jafnt að
vígi, af því að stjórnmálamaður-
inn hafði upplýsingar, sem selj-
andinn hafði ekki.
En tökum við einlægt tillit til
þessara jöfnu aðstöðu í viðskift-
um? Jeg er sjerfræðingur í því
að þekkja málverk. Smákaupmað-
ur í Florens vill fá 2000 lírur fyr-
ir mynd. Jeg veit það efalaust
að myndin er eftir Velasques og
er að minsta kosti miljón líra
virði. Jeg segi ekkert en kaupi
myndina fyrir 2000 lírur. Er þetta
heiðarlegt ?
Jeg er námufræðingur. Jeg hef
örugga aðferð til þess að finna
það hvar málmar leynast í jörðu.
Jeg finn það að málmæð er í land-
areign jarðar einnar. Jeg þegi, en
kaupi jörðina. Er þetta heiðar-
legt?
Já, segja flestir kaupsýslumenn,
vegna þess að þjer er launað fyr-
ir verk þetta og þekkingu.
Önnur vörn er einnig færð fram
fyrir kaupandann, sem græðir á
kostnað seljandans.sú, að seljandi
hafi ekki sjálfur greitt fyrir vör-
una verð, sem miðað sje við það
sanna gildi hennar. Ef listasali
selur Velasques fyrir 2000 lírur
hefur hann sennilega keypt hann
fyrir 1500. Bóndinn sem selur
jörðina án þess að taka tillit til
málmanna hefur ekki heldur
keypt málmana af því enginn vissi
um þá. Seljandinn tapar því engu.
Þessi rökfærsla friðar kaupandann
en er hún heilbrigð. Mjer virðist
svo sem einhver bíði tjón af þess-
um viðskiftum.En það er ekki selj-
andinn. Það er þjóðfjelagið. Mcð
því að kaupa Velasques málverk
ódýrt eignast maðurinn auð, sem
gerir honum það mögulegt að láta
aðra menn vinna fyrir sig. Hann
öðlast allskonar þægindi fyrir
ekki neitt, því að hann hagnaðist
ekki á framleiðslu eða starfi.
Þjóðfjelagið tapar því á þessu.
En hversvegna lætur þjóðfjelagið
þetta afskiftalaust, þetta mismun-
andi mat á viðskiftaheiðarleika.
Blátt áfram af því að fram á sein-
ustu öld var þjóðfjelaginu engin
háetta búin af þessu. Þá skiftust
flestir á vörum, sem auðvelt var
að meta og þeir sem versluðu með
þær þektu sjálfir verðmæti
þeirra.
Þegar órjettlætið varð mögu-
legt, greip þjóðfjelagið í taumana
með því t. d. að ákveða tiltekna
málmeiningu. Málmeining og
mynteining er undir eftirliti og
misnotkun er hegnt. Ástæðan er
sú að þjóðfjelagsins vegna verða
menn að bera traust til þessarar
einingar. Alt það ,sem hnekkir
trausti almennings á þjóðfjelags-
legu rjettlæti, verður að dæmast
mjög hart vegna þess, að þjóð-
fjelag, sem ekki verndar slíkt Ör-
yggi er dauðadæmt.
Aðalatriðið í þessu er þvi það
að þjóðfjelagið hefur einlægt j
reynt að koma á jafnvægi eftir j
því sem auðið var milli viðskifta-
iðilanna. Núna á seinustu öld hef-
ur ný tegund af óheiðarleika orð-
ið möguleg með þróun hlutafje-
laga og dreyfingu hlutanna með-
al fólks, sem ekki þekkir eða hef-
ur vit á atvinnurekstrinum sjálft.
Verðbrjefasali segir ökumanni,
að ef hann kaupi hluti í banka í
Bern fyrir 40 dollara, geti hann
selt hlutina eftir eitt ár fyrir 60
dollara. — ökumaðurinn leggur
sparifje sitt í hlutabrjefakaupin.
Missiri seinna eru hlutabrjefin 4
dollara virði og hann er gjald-
þrota.
Leikurinn er oft mjög ójafn
milli kaupsýslumannsins og þeirra,
sem leggja fram hlutfjeð, Jafnvel
þótt hlutafjáreigandinn sie
greindarmaður getur hann lítið
aðhafst, þegar hann les um
fjárhag fjelagsins. Það getur ver-
ið að eitthvert fje sje falið. Oft er
það fyrirtæki heilbrigðara, sem
engan arð gefur heldur en hitt,
sem virðist stórgræða. Kaupsýsla
í þessu formi er ójafn bardagi
milli vel vígbúinna manna annars-
vegar og varnarlausra manna
hinsvegar.
En þótt ekki sje tekið tillit til
einstaklingssiðgæðisins, en málið
aðeins skoðað frá sjónarmiði
þjóðfjelagsins er það ógjömingur
fyrir þjóðfjelagið að þola slíkan
ófrið af því að hann eyðir trausti
því, sem ekkert þjóðfjelag getur
lifað án. Viðskiftaaðferðir, sem
voru tiltölulega ósaknæmar í ein-
stökum tilfellum og ekki hættu-
legar þjóðfjelaginu meðan nokkr-
ir einstakir stórspekulantar eða
braskarar beittu þeim hver við
annan verða yfirvofandi hætta
þegar traust almennings veltur á
þeim. Ef að almenningur missir
traustið á því að öruggt sje að
leggja sparifje sitt í banka eða
atvinnufyrirtæki getur þjóðskipu-
lag auðvaldsins ekki haldið
áfram.
Ef auðvaldsskipulagið á að
standast áfram verður almenning-
ur utan kaupsýslunnar að geta
reitt sig á hlutabrjef undirrituð
með nafni mikils auðmanns eða
kaupsýslumanns á sama hátt eins
og hann getur reitt sig á banka-
seðil gefinn út af þjóðbankanum.
Viðskiftasiðgæði getur því að-
eins verið heilbrigt, að jafnræði
sje með kaupanda og seljanda, þ.
e. a. s. ef allar upplýsingar, góð-
ar og illar, eru gerðar almenningi
kunnar á skýran og skilmerkileg-
an hátt. Sum fjelög gefa slíkar
upplýsingar um hag sinn með
vissu millibili. Þeim getur skjátl-
ast, en þau falla ekki undir ákæru
Fords fyrir óheiðaríeik.
Jeg er einnig viss um það, segir
Maurois, að með heiðarleika sín-
um vinna þessi fjelög að endur-
reisn viðskiftanna. Nú sem stend-
ur er hið mikla mein auðskipu-
lagsins ekki fólgið í skorti á pen-
ingum. Það er fólgið í því að þeir
sem eiga peninga bera ekki traust
til þeirra, sem þeir þurfa að
geyma það hjá eða lána það.
Traust almennings verður ekki
endurreist nema með fullri hrein-
skilni og heiðarleik. Það verður að
skoða verðfall og kreppu sem
sprottin er af braski, sem glæp.
Þetta er eina leiðin til þess að
vekja aftur traust almennings á
skipulagningu og ekkert þjóðfje-
lag getur lifað án þessa trausts.
En auðvitað merkir þetta einn-
ig það, að almenningur verður að
hætta að hugsa sjer það, að hann
geti auðgast fljótlega á áhættu-
spili og braski. Það, sem miljónir
manna í Ameríku og Evrópu hafa
lært af kreppunni, sem nú stend-
ur, er það, að fljótfenginn auður
er óviss, og að eina sanna aðferð-
in til þess að græða peninga er
sú að vinna.
Þannig segir André Maurios um
kreppuna og heiðarleik viðskift-
anna.
Sameign eða auðvald.
Amerískur verkfræðingur
um ástandið í Rússlandi.
Margir Ameríkumenn starfa nú
í Rússlandi að framkvæmd ýmsra
þeirra fyrirtækja, sem stjórnin
lætur setja á stofn í sambandi við
fimm ára áætlunina. Meðal þeirra
fyrirtækja eru nokkur stór orku-
ver, því að Rússar leggja mikla
áherslu á það, að hagnýta vatns-
afl landsins og taldi Lenin að það
væri eitt mikilsverðasta atriðið í
atvinnulífi þjóðarinnar og endur-
reisn þess.
Eitthvert stærsta orkuverið er
í Dnieperfljóti og á þar að vera
800 þúsund hestafla stöð. Það er
amerískt rafvirkjunarfjelag, sem
veitir forstöðu byggingu stöðvar-
innar og hefur verkfræðingurinn
Hugh L. Cooper haft eftirlit með
verkinu austur þar. Hann kom ný-
lega heim til Ameríku og sagði
þá blöðunum ýmislegt frá veru
sinni í Rússlandi. M. a. er það
haft eftir honum í einu Boston-
blaðinu (Boston Post), að hann
hafi rætt um ástandið við marga
ráðandi menn í Rússlandi og sje
nú að verða í landinu mikil breyt-
ing. Sannleikurinn er sá, segir
hann, að kommúnismi er enginn
í landinu, Sovjet-stjórnarvöldin
starfa nú á grundvelli einskonar
ríkisauðvalds og horfur eru á því
að Rússar hverfi að skipulagi
einkaauðvaldsins, en þó ekki í
þeirri mynd, sem það hefur tíðk-
ast á Vesturlöndum, heldur þann-
ig að það verði takmarkað á ýms-
an hátt. Kommúnismi er að
minnsta kosti ekki og verður ekki
framkvæmdur í Rússlandi, segir
þfessi Ameríkumaður, hann hefur
reynst áframkvæmanlegur. En
gæði landsins eru mikil og áhug-
inn og dugnaðurinn mikill í því að
hagnýta þau og 'fimm ára áætl-
unin tekst sjálfsagt að miklu
leyti.
Úr öllum áttum.
Viðsjár hafa verið með katólsku
kirkjunni og stjórninni á Spáni
síðan lýðveldi var komið þar á og
ákveðinn aðskilnaður ríkis og
kirkju. Nú virðist þó horfa frem-
ur til sátta en áður. Segura kar-
dináli, yfirmaður kirkjunnar á
Spáni hefur nú sagt af sjer, eða
verið látinn segja af sjer og var
helst um það talað þegar síðast
frjettist, að Vidal Barraquer erki-
biskup í Tarragona yrði leiðtogi
kirkjunnar á Spáni. Það mun
ekki hafa komið fyrir nema tvis-
var nú um langt skeið, að slíkir
menn segi af sjer, í annað sinni í
Frakklandi 1927 er Villot kar-
dináli varð að segja af sjer vegna
fylgis við Action Francaise, sem
var í banni páfa og í hitt skiftið
er Huyer erkibiskup í Prag sagði
af sjer í ófriðarlokin, en það var
af því að hann hafði ekki vald á