Norðri - 05.01.1906, Blaðsíða 2

NR. 1
NORÐRI.
2
NORÐRI
Gefinn út af hlutafélagi.
Ritstjóri: Jón Stefánsson.
Skrifstofa Hafnarstrœti 3.
Prentsmiðja B. Jónssonar.
skrár, að þær gagna lítið; oss finst rétt
að gjöra í næstu blöðum grein fyrir
stefnu vorri í ,hverju máli sérstaklega.
— Vér viljum á þeim grundvelli, sem
að framan er markaður og með þeim
hætti, sem vér höfum tekið fram, vinna
að sérhverju því, er miðar til að bæta
ha^ lands og lýðs, þekking hans, sjálf-
stæði og efnahag. —
Vér óskum öllum gleðilegs árs.
Nýársdag 1906.
Ouðl. Guðmundsson.
Smá-pistlar
eftír
Þorgils.
I.
Ljóðalaun og skáldastyrkur.
Pær, eru ekki svo fáar né veikar
raddirnar, sem koma um þessar mundir
frá brjósti þjóðar vorrar um ljóðalaun
og skáldastyrk.
Menn muna raunasögur Sigurðar
Breiðfjörðs, Bólu-Hjálmars og ótal
margra annara skálda vorra, sem hafa
átt við lík kjör að búa.
En því er betur, að jnú getur hver
hraustur og heill æskumaður aflað sér
undirstöðu mentunarinnar ef hann er
reglumaður, iðinn og viljagóður við
námið, hefir lært að lesa og nema svo
að gagni_ verðj. hað er ekki eins loku
skotið fyrir anddyri fræðslu og ment-
unar og var um daga hinna eldri nú-
lifandi manna, að eg ekki tali um eldri
tíma.
Og það er ótrúlega mikið, sem starfs-
maður getur síðan aukið mannvit sitt
með. lestri góðra bóka, næmri athugun
á lífsleiðinni og glöggri sjón á náttúru-
fegurð og því lífi sem lifir á landi þessu.
Árvakur og öflugur skálda andi getur
náð þroska og sérkennileik þótt Íík-
aminn starfi nokkuð að stritvinnu og
ekki sé auður fjár fyrir höndum.
Og skólalærður maður með góð efni,
er ekki svo viss með það, að sigla
fyrir andnes framkvæmdaleysis, né forð-
ast blindsker fánýtra skemtana.
Peir verða nýtustu menn, sem strax
í æsku hafa lært að vinna ótrauðlega
og listina þá, að fara með skynsemi og
sparnaði með féð.
Mér er ekki að skapi fjárbænir efna-
lega sjálfstæðra manna, en auðvitað er að
rétta ölíum hjálparhönd, sem örbyrgðin
hreppir að.
Fyrst er maðurinn; óháður, öruggur
og kappsamur til lífsbaráttunnar — svo
er fagnaðarefni og gott og blessað að
hann sé skáld.
Hann gat orkt í bezta lagi, Arnór
jarlaskáld, og tjargað skip sitt sjálfur
þegar þess þurfti.
ísland er varla harðleiknara við þá,
sem reyna krafta sína við ritsmíðarnar
en mentalöndin hérna skamt frá. Það
eru víst ekki fá dæmi þess, að skáld
sem standa á líku þroskastigi og Gestur
Pálsson hafa átt við sult og nekt og
kulda að búa, alt þangað til þeir höfðu
getið sér frægð og virðing manna. Pá
er líka auðséð, að nokkrir fara forgörð-
um _ þeir veikari, óhraustari til þess
að þola líkams pindingarnar. Sumum
er þröngvað á harðhnakk volaðs og
þrots. Aðrir lenda meðal stólbrúða
skriffinsku og nokkrir á þrífætling þeim
er auðs og valdamenn sletta þeim á.
Eg harma forlög þ'eirra manna, sem
svo fer ógæfulega fyrir; mér verður sárt
í skapi til mannanna, sem nota sér þannig
neyð náunga sinna og einnig til þeirra
sem láta leggja sig í læðing; eg get
ekki að því gert mér gremst við þá þó
þeir séu skáld. Peir kunna auðvitað
ekki stritvinnu til að bjargast og hafa
vitlausa hleypidóma gegn henni. Pað
er þjóðarmein.
Svo ætti það ekki að vera með ,ís-
lenzku skáldin, en því miður er sú
krafan að verða of rík hjá þeim —
sumum, nokkrum — ctðeins skálb; skáldið
fyrst og svo að tjarga skipið ef enginn
verkkarlinn fæst til þess. t
Rithöfunda launin eru hverful hér á
Iandi og nauðalítil eins og við er að
búast hjá svo fámennri þjóð. Pau reyn-
ast líka stopul meðal mentaþjóðanna,
því farast svo margir úr þeirri lestinni.
Afburðamenn og gæfunnar eftirlœtisbörn
fá frœgð og ofa fé, en ánægja lífskjar-
anna vex þó ekki við þessi gæði, sem
þeir hafa höndum tekið. Líkurnár eru
til, að þau skáldin njóti bezt íþróttar
sinnar og það horfum við smælingjarnir
löngum á.
Trésmiður einn í Noregi, minnir mig
að heiti Rasmus Löland, hann hefir til
skams tíma verið snauður af fé og er
líklega fátœkur ennþá, hann bjargast við
smíðar sínar og ritar sögur í tómstund-
um sínum. í mínum augum er hann
betur staddur en sá námsmaður, sem
ekkert verk kann og getur ekki þrifist
nema sem skáld eða rithöfundur; hepn-
ast ekki og hverfur í ruslaskrínu mann-
félagsins. Löland heldur í horfið, hann
er ekki á hafi úti á áralausum bát;
hann hefir erði tvö að róa með.
Satt er það, þjóðin gat veitt Gesti
Pálssyni fé til þess að semja sögur.
Hún hefði staðið jafnrétt fyrir því.
Líklegt er að Gesti hefði orðið það
fé til auðnu og frama; þjóðinni sómi
að ávöxtunum, metnaðarauki og leið-
beining að sögunum.
En getgátur verður um sumt af þessu
að hafa, og mun eg góðs eins geta
eftir sögum þeim að dæma, sem eg
hefi séð eftir hann.
Eg gat þess áður að land vort væri
mannfátt, og er það engin ný umsögn;
hitt er heldur engin ný saga, þótt eg
nefni það, að skáldin eru mörg; flest
eiga þau við þröngan hag að búa; það
yrði ekki smáræðis fé, sem þyrfti að
veita þeim, til þess að þeim munaði
nokkuð um, og jafnréttinu væri ekki
haggað.
Gröndal og Steingrímur hafa engu
minni rétt til bragarlaunanna en hinir,
sem hafa fengið þau. Eftir því sem
enn verður séð af skáldskap Guðmund-
ar Magnússonar, og eftir þeim fjárstyrk
að dæma, sem hann hefir fengið, þá
virðist mér svo, að þeir mundu vera ná-
lægt 40, er um slíka bitlinga gætu kept,
nokkrir til launa, aðrir til þroskunar-
styrks og sumir til hvortveggja. Pess-
um mönnum yrði torvelt að hnekkjafrá,
væri samræmis og jafnaðar gætt vand-
lega. í þeirri matsnefnd yrði vandi að
vera, og ekki kæmi mér það undarlega
fyrir eyru, þótt sú nefnd, þætti órétt-
lát og blind á báðum augum.
Pær mundu raddirnar heyrast, héðan
og handan úr landinu,
Porsteinn Erlingsson erheilsulítill mað-
ur og heíir verið svo í mörg ár; það
er eðlilegt þótt hann sé fátækur, og eg
ætlast ekki til stritvinnu af honum, svo
harðlyndur er eg ekki né óvæginn í
stritvinnukröfum mínum, hann er eitt
bezta skáld þjóðarinnar; honum átti að
veita bragarlaun og skáldstyrk. Eitthvað
þykirhonum þó særandi við þennan styrk,
egheii fyrir skömmu séð erindi eftir hann,
sem bendir til þess.
Eg hefi löngum öfundað skáldin fyr-
ir braglist sína og íþrótt; óskað mér
þeirrar eldlegu gáfu, og þó kýs eg held-
ur að vera röskur sláttumaður og hlut-
gengur til bændavinnunnar, en það, að
vera skáld, sem nauðaði um styrk eða
fengi vini mína til þess. Heldur vileg
aka skarni á hóla og hirða gripi, en
þjást af bitlingakveisu.
Pað er ólíkt betra að vera vinnufær
en sjúkur.
Petta er talað til þeirra skálda, sem
hafa óskerta líkamskrafta, hvorki elli né
óhreysti amar að.
Mannúðarskyldan virðist mér sú, að
styðja fátæka og efnilega unglinga á
veg þroska og sjálfstæðis. Pað eiga
kunnugir menn að gera, sveitafélög, sýslu-
félög, fjórðungar landsins og stundum
þjóðin öll: hér þarf þó varlega að fara;
umfram alt má ekki deyfa sjálfstraustið,
né vekja ölmusueðlið; þá þarf og að
gæta hins, að sjálfstraustinu sé ekki
beint til sjálfsbyrgingsháttar og þótta-
fullrar heimtufrekju.
Gjafir og bitlingar, lofspár og draum-
landabitlingar eru viðsjárverðar fyrir ó-
þroskaða unglinga, veikgeðja og sveim-
huga menn.
Skozki bóndinn, góðfræga skáldið
hann Robert Burns hann var mestur
og beztur heima í sveitinni sinni, skraut
stórborganna, lofið og munaðurinn þar
glapti honum sýn, leiddi á villustigu.
Heima vaknaði aftur upprunaeðlið, þó
varð hann aldrei jafngóður af þessari
ferð sinni, sem átti að vera sigurför
skáldsins.
Eg hefi ekki séð mikið eftir þetta
heimsfrægaskáld, nokkrar þýðingar, ljóm-
andi failegar samt, og fegurst og holl-
ast finst mér þó kvæðið
«Pví skal ei bera höfuð hátt?«
Lof og fagurgali, nóg fé og hól, það
sté Burns um of til höfuðsins; svo get-
ur farið fyrir fleirum.
Pað eru fleiri félitlir efnismenn í
landinu en skáldin. Pað þarf að styðja
fleiri en þau til þroska og þjóðnauð-
synlegra verka.
Og það þarf að gæta þess vel, að
styrkþiggjendurnir séu líklegir til frama
og framkvæmda.
Allir sem styrks njóta af alþjóðar-
fé, hafa einnig færst mikið verk í fang.
Á herðum þeirra hvílir mikil skyldu-
byrði. - -
Útbú Landsbankans
hér í bænum hefir nú skift um bústað
og flutt sig í hús útbússtjóra Júlíusar
Sigurðssonar Hafnarstræti 107. sem hann
lét stækka nærfelt um helming nú í haust.
Hefir útbúið þar mjög gott húsrúm, af-
greiðslustofu bjarta og rúmgóða, bið-
herhergi og skrifstofu. Efri hluti götu-
dyrahurðarinnar er úr þykku gleri og
stendur þar nafn útbúsins.
Fréttapistlar.
Sauðárkr. 1. des. 1905.
Eg vil svo gjarnan verða við þeim
tilmælum, að senda hinu nýja norðlenzka
blaði nokkra fréttamola vestan yfir fjall-
garðinn, um leið og eg óska að það
nái göfugum tilgangi sínum.
I fáum dráttum vil eg þá við ára-
mótin minnast nokkurra hinna helztu
viðburða, sem fram hafa farið hér í
firðinum á liðna árinu.
Það er víst, að tíðarfar er eitt það,
er hvað mesta þýðingu hefir fyrir dag-
líf og hag manna, því er það og oftast
fyrst til frétta talið.
Sumarið þótti erfitt og einkum urðu
margir illa undir með töður sínar, og
fengu þær hraktar og sumstaðar tals-
vert skemdar, en útheyskapurinn mun
hafa gengið í meðallagi, eða fast að
því. Haustið og það sem af er vetrar
hefir bætt upp sumarið, því heysparn-
aður er það mikill, að til síðustu daga
var víða ekki farið að hára fullorðnu fé;
um hestana er ekki að tala, þeir fá hér
tæpast hey, fyr en svo mjög slær í
harðbakkana, að dauðinn stendur fyrir
dyrum horaðra hrossanna. Pað er nú
ein af skuggahliðum landbúnaðarins í
þessu héraði, hvernig farið er með úti-
gangs-hrossin.
En landbúnaðurinn hérna hefir þó sína
björtu hlið, og má á margt benda sem
henni tilheyrir, og sem til framfara horfir
í honum. Tel eg þar til stofnun rjóma-
búsins við Gijúfurá; það var reist á
síðastliðnu sumri og gjörði þar mjög
myndarlega byrjun starfsemi sinnar; mun
það samlagssmjörbú hafa fengið 0,85
netto fyrir smjörpundið, að frádregnum
innanlandskostnaði. Rjómabúið á Páfa-
stöðum hélt og áfram starfi sfnu, en
færði ekki út kvíar, enda í ráðgjörð, að
stofna stærra rjómabú við Reynistaðará
eða þar í nánd. Vantar nú illa akbraut
í Skagafjarðarsýslu — það er fortíðar-
synd — og skrifast skuggahliðarmegin.
Mjög er vaxandi áhugi á grasrækt —
og það eigi hvað sízt á Sauðárkrók —
sem mun vera að breytast í landbún-
aðar-þorp. Gróðrarstöð hefir stofnuð
verið á Sauðárkrók. —
Skagfirðingar eru þakklátir þingi og
stjórn, fyrir að skólinn hélzt kyr á Hól-
um, enda hafði sú ráðstÖfun við svo
öflug rök að styðjast, að eigi gat öðru-
vísi farið, en fór. Skólinn er prýðilega
sóttur og svo mun framvegis verða
meðan hinn vinsæli og nýti skólastjóri
sem þar er nú, situr þar á kennara-
stóli. t
Pá er nú verzlunin ekki þýðingar-
lítill þáttur í daglífinu. Þar er alt ágætt
að segja, nálega allar Iandbúnaðar af-
urðir hafa staðið í óvanalega háu verði.
Til hagnaðar má það telja að kaup-
maður C. Knudsen keypti í umboði
gærur fyrir ca. 15,000 kr. í »púra«
peningum; það var góður skildingur
inn í sýsluna. Bændur hljóta að hafa
gjört góða lækkun á skuldum sínum, og
þó als ekki alment fækkað fé til ásetn-
ingar. Skagafjörður er ágæt sveit til
sauðfjárræktar, — nokkur en eigi nógur
almennur áhugi á að bæta sauðfjárkyn,
er vaknaður. Munu nú jafn-fallegastar
sauðkindur finnast á Sauðárkrók, enda
óvanalega hátt verð þar á fé, þar seld-
ust t. d. á síðasta vori ær frá 20 — 30
kr. hver, ein jafnvel 35 kr. að vísu var
það á uppboði. Seld hafa og verið
þaðan gimbralömb fyrir 20 kr. hvert.
Petta er sýnilega fyrir þá sök, að hægra
I