Norðri - 23.03.1906, Blaðsíða 1

I, 12. .
Akureyri, föstudaginn 23. marz.
1906.
Villu-kenningarnar nýjustu.
III. Landsstjóri með ábyrgð.
(Dr. Birck.)
Landsstjóri ábyrgðarlaus.
(Ben. S\reinsson.)
Innlimun Sjálfsstjórn.
Það var um eitt skeið nú í vetur,
að mikið veður var úr því gjört í ýms-
um blöðum hér, hve frjálslyndir að
ýmsir danskir þfngmenn vildu vera við
oss, og Dr. Birck, sá er freklegast hélt
fram innlimunarkenningunni dönsku,
talinn þar fremstui allra frelsisboðenda
oss til handa. Pað var með berum
orðum sagt, að oss væri boðið meira
sjálfstæði, rýmri sjálfstjóm, en stjórnin
eða alþingi hefði haft einurð eða upp-
burði til að fara fram á.
Eftir því sem þessi blöð skýrðu frá,
voru aðalatriðin í þessari «sjálfstjórn«
þessi :
Yfir ísland skyldi settur «landsstjóri»,
og tæki hann sér ráðherra, er hefðu
stjórnarstörf öll á hendi. Ráðherrarnir
áttu að bera hina stjórnskipulegu ábyrgð
fyrir alþingi (og landsstjóra?), en sjálfur
átti landsstjórinn að vera dbyrgöarlaus
gagnvart alþingi, en bera dbyrgð (full-
komna ráðherraábyrgð), gagnvart kon-
ungi og hinu danska ríkisráði sjálfsagt,
jafnvel gagnvart ríkisþinginu líka, að því
er í orðunum virtist liggja hjá blöðum
þeim, er fluttu þennan boðskap.
Allir heilvita menn, sem í alvöru
vilja hugsa um málið, hljóta að sjá, að
slíkt fyrirkomulag á æðstu stjórn lands-
ins væri fullkomin glötun fyrir alla okk-
ar sérstöðu, allt okkar sjálfstæði.
Æðsti maðurinn, landsstjórinn, sem
skipar ráðherrana og í framkvæmdinni
hefirmest vald yfir allri löggjöf og lands-
stjórn, hann á útlent stjórnarvald, eða
jafnvel fulltrúaþing að geta dregið fyrir
dóm, ef hann ekki hagar sér eftir þess
vild, en þótt hann fótum troði hags-
muni, lög og réttindi þeirrar þjóðar, sem
hann er yfir settur, þá á hennar full-
trúaþing engan kost á að bera hönd
fyrir höfuð sér. Hvoru megin mundi
þessi maður standa í deilumálunum eða
á baráttu-tímum: Dana, sem geta dæmt
hann og hegnt honum ef hann ekki
hlýðir þeim, eða íslands, sem ekkert
hefir yfir honum að segja, en hann alt
ybr því?
^etta er mikið verra, en það fyrir-
omulag. sem vér nu höfum. Sérstaða
andsins er viðurkend og í öllum mál-
um, sem ekki fara út fyrir svið íslands-
málanna, höfum vér sjálfstæða stjórn,
fullkomið lögjafarvald og fulltrúaþing
þjóðarinnar hefir alt vald yfir æðsta
stjórnandanum, en hans yfirmaður, kon-
ungurinn, ei ábyrgðarlaus á allar hliðar.
Jeg nefni þessi atriði - hina ytri hlið
til samanburðar við landstjórahug-
myndina hjá Dr. Birck, eins og hún
virðist hafa komið fram. jvj|
með því segja að hið núverandi stjórn-
arfyrirkomulag sé gallalaust. Qallarnir
á því liggja ekki í þessum atriðum.
*Fjallkonan» hefir nýlega bent á annan
aðalgallann: Aðstöðu ráðherrans gagn-
vart þingflokkunum, sem gjöri það að
verkum, að hætt sé við flokks-harðstjórn
og ráðherra-einveldi, af því enginn er
hér á landi, eins og konungurinn í
Danmörku, yfir flokkana hafinn, sem
hlutlaust getur haldið á voginni í hörð-
um flokkadeilum. Retta er rétt, og
þetta sáu menn fyrir, en ummæli blaðs-
ins að öðru leyti um þetta efni ætla eg
ekki að «undirskrifa».
En það verð eg að segja, að held-
ur kýs eg íslenzkt ráðherraeinveldi — sá
mundi aldrei gamall í sessi — en danska
landstjórakúgun, sem maður engin tök
hefði til að velta af sér.
Rað fyrirkomulag væri verra en hið
núverandi ástand væri, jafnvel þó að sú
kenning væri rétt (sem í hornklofum
sagt er fótlaus fjarstæða) að okkar ráð-
herra gæti sætt kæru frá dönsku full-
trúaþingi. Ábyrgð hans fyrir alþingi er
þó allajafnan vafalaus, en hana á þessi
«Gouvernör« Bircks að vera laus við.
Þetta kalla eg «að snúa öllu öfugt þó«
o. s. frv.
Það liggur fyrir utan efnið, að benda
á hinn aðal-gallann á hinu núverandi
stjórnarfyrirkomulagiogverðafróðir menn
að spá í þá eyðu fyrst um sinn. Hér
er rúm í þetta sinn takmarkað,
Landsstjóra-hugmyndin/eins og sjálfs-
stjórnar-mennirnir undir forustu Bene-
dikts sál. Sveinssonar börðust fyrir henni,
var alt önnur. Hann átti að vera á-
byrgðarlaus, sá landsstjóri, og yfir allar
flokka-deilur hafinn, ímynd konungs, að
öðru en því, að hann var skipaður
af konungi og konungur gat vikið hon-
um frá, Hann gat þó staðið Islands-
megin í ágreiningsmálum, án þess, að
vinna til dóms og hegningar frá danskri
hlið; það getur þessi nýmóðins lands-
stjóri ekki.
Að bera þetta saman við landsstjóra
Canada-sambandsins nær engri átt.. Eg
sé það hvergi í stjórnarskrá sambands-
ins, að hann beri ábyrgð, sem ráðherra,
hvorki gagnvart;Englandskonungi, «Privy
Council« (ríkisráðinu) né heldur að parla-
mentið hafi nokkurn tíma kært þann
mann. Hitt er annað, að lög sem hann
hefir staðfest, getur konungur á lög-
ákveðnum fresti, numið úr gildi, og hann
getur, í stað þess að staðfesta lög eða
neita þeim þegar, skotið lögunum undir
ályktun konungs. Konungur skipar hann
og víkur honum frá. Petta fyrirkomu-
lag vakti fyrir «miðluninni« 1889, en
féll þá íslendingum illa í geð, og er
þó ólíku meira sjálfstæði í því falið, en
falist getur í «Gouvernörnum« nýja.
Af öllum þeim «kenningum«, sem
bornar hafa verið á borð fyrir þjóð-
ina hin síðari ár er þessi «landsstjóra»-
kenning ein hin fjarstæðasta og háska-
legasta. — Má vera, að henni sé, eins
og svo mörgu nú á þessum flokks-
ærsla tímum, slegið fram.
«til að æra alþingi«
«og að. hræra í þjóðinni«
en nái slíkar skoðanir, eins og þær,.
sem haldið er að þjóðinni um þessi
efni nú hin síðustu ár, nokkrum rótum,
þá er lagt inn á háskalega glapstigu.
«Landvörn« samsinnirinnlimunarkenn-
ingum Dana, telur þeirra skoðun rétta
— skoðun sem allir íslendingar hafa
barizt á móti um nærfelt 60 ár og Jón
Sigurðsson eldri þar allra manna fyrst
og bezt, — og telur okkur auk þess nú
hafa slept öllum ráðum yfir okkar mál-
um. — Dönum, svo ófróðir sem þeir
eru um Islandsmál, er ekki láandi þó
að þeir trúi þessum kenningum, en
ramm-falskar eru þær í hvers manns
augum, sem þekkir okkar sögulega og
lagalega grundvöll í því máli. — Ríkis-
ráðsákvæðið hefir í þd stefnu alls enga
þýðingu.
En það er stór furða, að íslending-
ar skuli láta blekkjast af slíku.
Hvað meina þessir menn?
Ef þeir trúa sinni eigin kenningu, þá
sé eg ekki, að þeirra pólitiska starfsemi
hafi neitt heilbrigt markmið. — Sé
allur réttargrundvöllur fárinn. eins og
þeir segja, hvað ætla þeir þá að «verja«?
Eg sé það ekki.
En þessar villukenningar geta rutt
braut í huga þjóðarinnarfyrir ýmsum ó-
hollum hugmyndum um réttarstöðu
landsins; þegar svo þar við bætast æs-
ingar og úlfúðarandi, sem blindar dóm-
greind fjölda manna, þá er sízt fyrir
það að sverja, að ekki sé mögulegt að
telja þjóðinni trú um, að hin háska-
legustu kúgunarráð stefni henni til frels-
isauka.
Petta er varhugaverð braut og getur
orðið til ófarnaðar, sé eigi staðar numið
í tíma.
G. G.
Flokkakapp og „bændafundur".
Grein úr sveitablaði.
Nú eru alþingistíðindin okkar komin
á hringferð sína um landið, þó hægt
gangi með útsending og yfirreið. Bú-
endur hafa því nóg að lesa margar
kvöldvökur, en ef til vill fer svo fyrir
sumurn, að þeim verður ekki þegar
svefnsamt eftir lesturinn.
Pví verður ekki neitað með réttum
rökum, aðdún’nýja stjórn landsins og hið
endurreista alþingi hafi þegar sýnt það,
að þar er báðum aðilum ant um að
efla viðreisn þjóðarinnar, og stuðla að
aukinni menningu og framförum í mörg-
um greinum. Þetta kemur þegar glögg-
lega í ljós á síðasta þingi, eins og tíð-
indin þaðan sýna sjálf. En jafnhliða
þessu verður eigi hjá því komist, að
taka eftir þeim stóra skugga, sem þessu
fylg'L °g sem er svo fynrferðamikill,
bæði í þingræðum og dagblöðum. Pessi
skuggi er flokkakappið.
Pað er andvökuefni, þetta mikla kapp,
innan jjings og utan, fyrir hvern mann,
sem ekki er orðinn svo «smittaður» af
þessum flokka-«Feber >, að róleg dóm-
greind hans hafi tapað sjón á því,
hversu skaðlegt, hversu óheillavænlegt,
slíkt kapp er fyrir nienn og málefni.
Blöðin komust eigi yfir það í sum-
ar, að segja reglulega þingsögu, af því
að kappsmálin h'cimtuðu svo mikið rúm.
Heima í héruðum eru æsing;ar og við-
sjár með mönnum, þar sem áður var
friður og framsóknarhugur. Þessir tím-
ar minna því á hin gömlu orðin: Bræð-
ur munu berjask o. sv. frv.
Hér er og, sem fylgifiskur hið gamla
gremjuefni þegar svona stendur á, að
eigi er annað sjáanlegt, en báðir flokk-
ar séu svo æstir, að þeir hrekist frá því,
að leggja einfaldan og heppilegan skiln-
ing í sama atriðið. Þá verður afleið-
ingin auðvitað sú, að báðir hafa skað-
an, af því að þeir voru eigi nógu ró-
legir, til að færa atvikin sér og sínum
málstað í nyt.
Til þess að sýna lit á því, að um-
sagnir mínar séu ekki teknar úr lausu
lofti, skal eg benda á eitt málefni af
tnörgum, sem eg tel hafa fengið önnur
afdrif en verða mátti á báðar hliðar.
Pað er utan við hina eiginlegu þing-
SÖgu: nokkurs konar innskots þáttur í
þeim sorgarleik, sem árið sýnir á leik-
sviðinu.
Eg á hér við bœndafundinn í Reykja-
vík um síðasta þingtíma.
Hér skal þá fyrst litið á framkomu
Pjóðræðisflokksins; hann mun hafa átt
upptökin.
Ekki nenni jeg að smala saman
blöðunum mér til stuðnings, en eg
þykist hafa fengið aðaldrættina úr enn
áreiðanlegri átt, svo að kjarninn sé ekki
rangt málaður.
Látum það þá fyrst gott heita, að
nokkrir «leiðandi menn» hafi ýtt undir,
enda skorað á kjósendur, að fjölmenna
til Reykjavíkur í því skyni, að leitast
við að hafa áhrif á meðferð einhvers
máls á þinginu. Ekki er það að lasta
í sjálfu sér. Vel man jeg þá dagana,
að við töluðum um það fyrir löngu
síðan, inargir ungir menn, «að ríða
suður Sand» og reyna að hafa áhrif á
þingið. Hygg eg að í hópnum hafi
ætlað að vera einn eða tveir af þeim
sem nú sitja á þingi. Tel eg víst, að
ef við hefðum fengið áskorun í þessa
átt frá okkar kæru þingmönnum, mundi
hafa orðið alvara úr umtalinu, Á sama
hátt er jeg sannfærður um það, að
margur góður drengur hefur á bænda
fundinn farið, f sumar, fullöruggur með
það, að hann væri að framkvæma
réttmæta og nauðsynlega tilraun.
Petta er nú um hvatirnar að segja.
En framkoman þá?
Merkur maður úr hinum flokknum,
sem þá sat á þingi, hefir sagt mér,
að framkoma bændanna hafi verið «mjög
kurteys», og þessum manni trúi eg
ílestum betur.
Svo þegar á sjálfan hólminn .er komið,
fer allt öðruvísi en ætla mátti, fyrir
kapp og æsingar höfuðborgarbúa. I
stað þess að ræða þar mál sín í ró og
næði, og bjóða einhverjum úr mót-
flokknum á málþing, gjöra bændur eigi
svo, og hróp og köll Reykvíkinga «tóku
yfir», þá fer svo að kröfurnar ganga
úr hófi fram; það, sem hefði mátt vel
fara sem aðalatriði í tillögum fundar-
ins, varð einungis að vara-atriði. Og
svo lendir alt í molum og erindisleysu.
Petta hefðu leiðtogarnir átt að sjá og
vita; þeir hefðu átt að sjá, að hér var