Norðri - 19.08.1909, Page 2

130
NORÐRI.
NR. 33
það get eg aldrei fyrirgefið þeim, að
þeir skuli berjast fyrir því með oddi
°g eSg« o. s. frv. — Þessa speki
hafði eg nú bæði heyrt, og lesið í
blöðum ykkar áður, mér til undrunar.
Rú álasar ekki nefndinni, þótt hún í
umboði þjóðarinnar samþykti það, sem
þú sjálfur telur skaðræði, afsal réttinda,
«innlimun», uppgjöf löngu aflaðra og
trygðra réttinda, afturför og þjóðarsví-
virðingu! Hvaðan kemur þér myndug-
leikir og réttur til þess, að »fyrirgefa
slíkt, að boða nefndarmönnum þessa
syndalausn í nafni þjóðarinnar? Eða er
það siðferðiskenning þín, að rétt sé að
svíkja sinn umbjóðanda, taka fyrir hans
hönd hvaða svívirðingu, sem vera skal,
ef annað fæst ekki strax? Eða viltu
gera alla nefndarmennina þeim mun
heimskari en þig, að þeir hafi ekki
skilið, hvað þeir voru að gera, svo vit-
lausa, að þeir geti ekki borið ábyrgð
orða sinna og verka? En af því þú ert
nú svo mildur og göfuglyndur við
þessa mannræfla, þá er furðulegt. að þú
skulir ekki geta fyrirgefið þeirn hitt, að
þeir vilja standa við gerða samninga
og framfylgja þeim; að þú skulir neita
þeim um rétt til þess, að gera grein
fyrir, hvernig þeir hafa farið með um-
boð sitt. Eða ætlastu til, að nefndar-
menn hegðuðu sér eins og Björn, að
þeir eti alt ofan í sig við annan samn-
ingsaðila, sem hinum var heitið? —
En hafi nú nefndarmenn engan rétt til
þess, að,flytja sitt erindi, sínar «skoðan-
anir», og gera grein fyrir sínum verkum
og umboði, hvaða rétt hefir þá þú og
blaðamennirnir, til þess, að troða ykkar
»skoðun« upp á þjóðina? Aldrei höfð-
uð þið tekið við neinu umboði, er ykk-
ur væri skylt að að skila af ykkur, með
rökum. Hver á að fyrirgeía ykkur, að
þið »berjist með oddi og egg» fyrir
ykkar skoðunum? Hvar er mælikvarð-
inn, er sýni, að ykkar »skoðanir« sé rétt-
ari og ré*thærri en allar aðrar? Hvað
gefur mönnum yfir höfuð rétt til þess,
aðflytja almenningi »skoðanir» sínar, tel-
ja menn á þær? Eg vænti það séu ekki
góð og gild rök, rétiar ályktanir, sam-
rœmi, mögulegleiki? — Geturðu nú
ómögulega séð, hvað staðgóð þessi rök-
semdafærsla þín er, eða skammastu þín
ekki, að bera annað eins og þetta á
borð fyrir menn með öllu viti?
Og viðlíka staðgóð er röksemdafærsla
sú öll, sem þú vefur utan um slagorð
ykkar, t. d. «fullveldi«, «innlimun o. s.
frv., en um það er árangurslaust að deila
við ykkur, fyrri en þið hafið lært að
gera gleggri greinarmun á falsrökum og
réttum rökum, óg það því fremur, sem
þið spyrnist við af alefli, og haldið
heljartökum skilningslauss ótta og tor-
trygni í 400 ára gömul réttarfarshug-
tök, gangið jafnvel svo langt, að af-
neita öllum «demókratiskum« mannrétt-
inda og náttúruréttinda hugmyndum nú-
tímans, en flækið ykkur í gömlum ein-
veldishugmyndum. Og svo þykist þið
vera æskan í landinu, verðir þjóðarinn-
ar, og boðendur nýrra tíma, einmitt
er þið hangið fastast íeldgömlum »jur-
isteríi«, og berjist í raun og veru fyrir
hinu forneskjulegasta afturhaldi.
Rað sem eg hefi haldið fram i deilu
okkar um sambandsmálið, og held enn
fram, er í stuttu máli þetta: Sagan eða
viðburðanna rás hefir um mörg hundr-
uð ára, að tilverknaði sjálfra vor og
annara, verið að mynda margvísleg sam-
bönd miili vor og Dana og þoka þeim
í það ástand, sem nú eru þau í, gegn-
um hægfara þroskunarstig beggja þjóð-
anna, eftir þeim stjórnarfarsreglum og
skoðunum, sem ríkt hafa á hverjum
tíma. Þetta samband vort við Dani
hefir að ýmsu leyti verið óheppilegt að
fyrirkomulagi, eftir vorum skllningi, og
á ýmsum tímum beiniínis staðið oss
fyrir þrifum. En á hinn bóginn
hefir það þó verið heppilegt að því
leyti, að í þessu sambandi við Dani
hefir þjóðerni vort verið óhultara en
það að iíkindum hefði verið í sam-
bandi við nokkura aðra þjóð í heimi,
ef það er nú skoðað sem vinningur. —
Vilji nú hlutaðeigendur breyta þessu
sambandi, þá sýnist mér sjálfsagt að
taka það til meðferðar f því ástandi,
sem það nú er, eins og sagan, og dauð-
ur kynslóðir, sem ekki verður lengur
deilt við, hafa lagt til hæfis fyrir oss
sem nú lifum, og laga það eftir nú-
tímans réttarmeðvitund, og náttúrlegum
mannrétti, í samræmi við það menn-
ingarstig, sem hlutaðeigendur nú eru
á, og eðlileg, byltingalaus framþróun
leyfir, með fullu tilliti til þess, og skiln-
ingi á því, hver takmörk menning og
efnalegir möguleikar setja og eðlileg
framþróun leyfir. A þessum grundvelli
vann nú sambandsiaganefndin verk sitt.
Hún bygði alt á náttúrlegum rétti, en
ekkert á fornlagalegum rétti, enn
síður á fornri, útdauðri réttarmeðvitund.
Hún kunni sér hóf, kunni að takmarka
sig, skildi, að hún var ekki að byggja
neitt «absolut» eða eilíft, heldur að
stíga eðlilegt framþróunar og framsókn-
arstig í hinum eilífa og óendanlega
stiga breytinganna, vinna það verk, sem
ein kynslóð getur unnið, án þess að
trufla eðlilega þroskun, og egna fram
afturkast. En þessi skilningur á því
lögmáli, sem mannlegar athafnir verða
að hlýða, hefir verkað á þjóðina eins
og rauður litur á naut; hún skilur ekki
og vill ekki skilja þetta; skilur ekki
hvað náttúrurétturinn er dýrmætari en
lagaréttur. Hún hefir starað sig blinda
á fornaldarhugmyndirnar. Blóðhefndin
og einstæðingseðlið (individualismus) sit
ur enn í meðvitund hennar og blóði.
Ressvegna grefur hún upp gömul réttar-
skjöl frá einveldisöldum, og vill fá
hefndir og bætur fyrir verk kynslóða,
sem dauðar hafa legið í 400 ár, hjá
nútímans kynslóð, þessvegna hræðist
hún og hatar öll sambönd og sam-
vinnu. En einmitt það sýnir lítilmensk-
una og trúleysið á eigin krafta, trúleys-
ið á náttúrlega þroskun vors eigin þjóð-
lífs. Bak við alt ykkar júrídíska mold-
viðri glórir alt af í trúleysið, vantraust-
ið á sjálfum okkur til að verða
að manni á náttúrlegan og eðlilegan
hátt, því ekkert annað getur hjálpað
manninum til þess að afneita sínum
náttúrurétti, og þvætta sig í júrídískum
flækjum og lagakrókum. F*ið þorið
ekki að treysta á þann kraft, sem í oss
býr sem þjóð. — Petta er það, sem
okkur skilur, því eg treysti á sigur þess
rétta, treystir á framþróun og fullkomn-
un þjóðlífs vors á náttúrlegum grund-
velli, eg vil lifa og starfa í nútíð og
framtíð og láta hina dauðu vera dauða.
Rað sem ekki getur lifað og þróast á
náttúrlegum rétti sínum, getur ekki lif-
að, og á ekki að iifa, og því verður
ekki bjargað frá náttúrlegum dauða með
lagabókstöfum og réttargangi. Danir
hafa sagt við oss og sagt það í
einlægni: Þið eigið mikinn dýrgrip í
ykkar náttúrlega rétti. Hann viðurkenn-
um við, og viljum hjálpa ykkur til að
að hagnýta hann, og þroskast á þeim
grundvelli, í samvinnu við okkur. Hin-
um júrídíska rétti breytuin við svo smá-
saman og eðlilega þar eftir, eins og
reynsla og þroski beggja þjóðanna
kennir okkur. Látum þá dauðu grafa
sína dauðu og eyðum ekki dýrmætum
tíma til þess, að sakast um orðinn
hlut, eða þræta um júrídísk hugtök.
F*etta er sú göfugmannlegasta stjórnar-
bót, sem nokkurri þjóð hefir nokkru
sinni verið boðin, og hún var boðin
oss af velviljuðum konungi, er fengið
hafði í fylgi með sér nokkra sannment-
aða menn úr þingi og stjórn Dana, með
stuðningi og hjálp göfugs þjóðhöfðingja
er vér sjálfir höfðum eignast, en auð-
vitað í trássi við alla danska þröngsýni
og »juristerí», eins og hefir sýnt sig.
Oss var boðið þetta í því trausti, að í
æðum okkar rynni enn aðalsblóð, en
ekki þrælsblóð, þrungið tortrygni,
hatri og vesalmensku. Og hverju höfum
svarað? |á, hverju hefir flokkur ykkar
svarað fyrir þjóðarinnar hönd? Eg öf-
unda ykkur ekki af þeim reikningsskap,
er þið verðið að standa sögunni fyrir
það svar, er flokkur ykkar hefir gefið.
Eg veit vel. að þú telur þetta bréf
niitt nýjan vott um flokksofstæki og
blindi mína, því það það þarf meira
til en eitt sendibréf, að rétta við rót-
gróna hleypidóma. F*að þarf því miður
til þess langa, dýra og beiska reynslu,
og hún er þegar nú byrjuð að blanda
sínum beisku lyfjum í bikar þjóðar vorr-
ar. Og þó þessi reynsla sé ekkert utan-
aðkomandi vald, sambandslaust við okk-
ur sjálfa, heldur stranglógísk afleiðing
af verkum sjálfra vor, þá efast eg ekki
um, að þú, og samhyggjendur' þínir,
skellið allri skuldinni á aðra, mótstöðu-
menn sína, Dani, nefndarmemnina eða,
ef ekki vill betur til, á óskiljanleg dul-
aröfl; því sýnilegt er, að sú kynslóð,
sem nú ræður í landi voru, þroskast
ekki, og vill ekki þroskast til þeirrar
sjálfsábyrgðar, sem er skilyrði fyrir réttu
sjálfdæmi. En til allar hamingju safn-
ast hún brátt til feðra sinna, gullald-
arfeðranna, og verður «saga blott«, að
vísu raunasaga um dýrkeypta reynslu.
Og næstu kynslóðir vona eg að verði
búnar að læra svo mikið af hinni dýru
reynslu, að þær fái afplánað þær synd-
ir, sem þessi vor undarlega kynslóð
drýgir gegn sjálfri sér, heilbrigðri skyn-
semi og hlutarins eðli. Og með þeirri
von og ósk ætla eg að kveðja þig að
sinni.
Saga Bakkusar
á F’ýzkalandi er eftirtektarverð — segir
eitt af ensku kirkjublöðunum; gengur
þar í landi engu betur en á Englandi
að kveða niður völd hins gamla vín-
guðs. Árið 1846 voru þarílandi 1426
bindindisfélög með million félaga. En
öll sú hófsemishreyfing lognaðist út af.
Ný rögg kviknaði í þessu velferðamáli
um 1880, og hefir sú hreyfing haldist
síðan meir og minna. Nú eru á Þýska-
landi prentuð 30 hófsemisblöð, og er
ekki ýkjamikið, því að svo telst til, að
ekki séu »fastir» bindindismenn fleiri
þar í landi, en sem svari einum þús-
undasta af allri þjóðinni. Er sú hlut-
fallstala mjög svipuð þeirri, sem nú
gildir á Englandi. Ennþá standa stú-
dentaflokkarnir við háskólana fremstir
til varnar Bakkusi, þótt nokkur nemenda-
félög hafi stofnuð verið til varnar bind-
indi. Bjórdrykkjan eykst ávalt ár frá ári
og hefir svo framfarið nokkra tugi ára.
Á árunum 1879 til 1900 hafði drykkju:
della, eða áfengissýki, vaxið frá 1 í 3500
til 1 í 1203 af allri þjóðinni, og nautn
hverseinasta manns að tölu vaxið um 10
potta. Árið 1905 höfðu 1800 þús. manna
atvinnu við framleiðslu áfengra drykkja.
Er það meiri fjöldi, (segir blaðið), en
þeirra, sem stunda verzlun, vinna við
her og flota, eru við fréttaþræði, eða
við vefnað, námustörf eða kenslu. »Ó-
fyrirsynju efla Þjóðverjar óvígan her
sinn og skipagerðir, ef áfengið heldur
áfram að veikja vöðva þeirra og afl-
sinar.«
M. J.
Dr. Adler
hinn vinsælasti Gyðingaprestur (rabbí)
á Englandi var herraður í sumar. Mælt-
ist það mjög vel fyrir, þótt nýlunda
þætti. Um dr. Adler og góðgerðabrask
hans ganga ýmsar sögur. Hann er manna
slungnastur að ná í fé og gefa hvern
eyri þurfendum, og í annan stað er
hann allra manna hnytnastur í tilsvörum.
Einu sinni var hann í boði með Rots-
child lávarði ríka. Mæltist dr. Adler
til einhverrar h;álpar, en hinn ríki tók
því heldur fálega og mælti: «F*ér eruð
sannnefndur betlara-höfðingi.» «Nei«
svaraði dr Adler, »eg er ekki nema
betlari höfðingja. Hann sat og eitt
sinn við sama borð og Manning kar-
dínali og var svínsfleski meðal annara
krása á borðinu: «Lostætt fleski, rabbf
góður, mælti Manning. «Ekki vænti eg
að eg megi rétta yður sneið? Eða hve
nær skyldi mér veitast sú ánægja?«
»Varla fyr en þér bjóðið mér í brúð-
kaupið yðar, herra kardinali, svaraði dr.
Adler.
(Gyðingar eta ekki svínakjöt, og kath-
ólskir klerkar kvongast ekki — eins og
kunnugt er.)
Stóröldungar
Englands og Ameríku frá 19. öldinni,
eru nú óðum að líða undir lok. Fyrir
fáum vikum var sagt, að í Bandaríkjun-
um væru tveir »Grand old men», eða
sfóröldungar, eftir. F'að voru þeir E 1 iot
forseti Harward-háskólans, en hinn var
dr. E. E. Hale, kapalín öldungaþings-
ins í Washington. Báðir voru þeir félag-
ar únítarakirkjunnar, hins göfugasta trú-
arflokks þar í landi; og báðir hafa
þeir verið hinir ágætustu frömuðir frels-
is, sjálfstæðis, mannelsku og allrar sið-
menningar. I s. I. mánuði andaðist dr.
Hale, og er einmælt, að varla hafi nokk-
ur kennimaður orðið meira harmdauði
nálega öllum trúarflokkum í hinum víðu
og voldugu Bandaríkjum, Um ástsæld
hans, frjálslyndi og spaugsyrði ganga
margar sögur, því um dr. Hale mátti
segja, eins og Sæmundur í Odda sagði
um Gizur Hallson: «Hann var Hrókr
alls fagnaðar hvargi er hann var staddr.«
100 ára minning Darwins
var haldin í Cambrigde á Englandi nú
í sumar. Mætti þar mikill hópur ágætra
vísindamanna. Við Cambridge eru kend-
ir tveir hinna heimsfrægustu manna,
þeirra er bornir hafa verið á Englandi.
Var annar Darwin en hinn ísak Newton
(njúton). Um þá mælir Osborne próf.
frá New York: «Newton opinberaði oss
nýjan himinn, en Darwin nýja jörð“.
(Newton skýrði þyngdarlögmálið, sem
koin viti í stjörnufræðina; en D. kendi
fyrstur um »uppruna tegundanna«, í bók-
inni «Origin of Species«, sem kom á
prent 1859.
M. J.
Stökur.
Reyra landið ráðin Loka;
rækt er anda frétta-leit.
Yfirband af öskupoka
óviljandi þjóðin sleit.
Margan bindur hörðum hlekknum
hatri blinduð Mammons ást.
Glæst að fyndist gull í sekknum
góð í skyndi vonin brást.
llla svikið ísland þreyir, —
ýmsra hvikar sannfæring.
Dökka bliku augað eygir:
öskuryk og sjónhverfing.
Hallur á Heiði