Norðri - 09.09.1909, Blaðsíða 2

142
NORÐRL
NR. 36
Símfréttir til Norðra.
Peary komst til norðurheim-
skautsins 6. apríl í vetur og er
nú kominn aftur til Newfound-
lands.
Peary er amerískur og mun vera
mörgum kunnur hér á landi af ransókn-
arferðum sínum um Orænlandsóbygðir.
Cook er nú kominn til Danmerkur
ásamt mönnum sínum. Pangað kom
hann frá Grænlandi með skipinu «Hans
Egede.» Sagt er að þeir félagar hafi
ratað í hrakninga og miklar mann-
'raunir.
Fangavisíin á Rússlandi.
—«»—
Paðan ganga enn þá hryggilegri sög-
ur en fyr,þrátt fyrir alt utnbótakákið,
sem þar fer fram síðan ófarirnar miklu
við Japana. Pannig skýra ensk blöð
frá ósköpunum: «Ríkisfangelsin á Rúss-
landi teljast bygð vera til að rúma hundr-
að þúsundir manna, og ekki meira,
en 1. febr. síðastl. vetur sátu í þeim
nálega hálfu fleiri, eða 180 þús. manna.
í sumum alt að því fjórföld ta,la fram
yfir markið. Rúmbælin eru afarléleg og
fæðið oftast hungurforði;gluggai negld-
ir aftur, enda fangarnir sumstaðar óð-
ara skotnir, ef þeir sjást standa nærri
gluggum.
Fyrirspurn var gerð nýlega á Dumu-
þinginu af fulltrúum sósíaldemókrata
(eða jafnaðarmanna), og skýrsla þeirra
um meðferð fangana tekin gild. En
sögurnar flestar komu frá fyrri þing-
mönnum, sem síðan teljast sakamenn
og eru í þrælkun. Síðan setti Dum-
an nefnd til að leita fullra sannana, og
síðan var stjórniuni sent álit þingsins.
Pykja allar h'kur til að sogurnar muni
sannar vera. Fangavistinni í Moskóvu
er t. d. lýst á þennan hátt: «FangeIsið
þar geymir nú 1300 fanga og er helm-
ingur þeirra dæmdur sekur fyrir stjórn-
málafskifti. Hvert herbergi er 12skref
á lengd, en 5 á breidd og ætlað 25
föngum. Einar 15 mínútur fá þeir að
anda að sér útilofti. Afhundraði hver-
ju eru 65 veikir af skyrbjúgi. Peir eru
með öðrum og allir í hlekkjum, og eru
oftlega barðir af gæslumönnum. Sá
sem búið er að berja er lokaður inni
í myrkri. Fyrv, þingmenn þargátu um
einn mann, er Chertetsoff hét. Hann
hafði verið hýddur með svipum 7 daga
í röð, misti þá vitið og dó á þriðja
degi eftir, A heilbrigðisfundi í Mosk-
óvu 2. mars var lesin skýrsla, er sagði,
að í nefndu fangelsi hefðu 70 menn
lagst í taugaveiki frá 15. til 20. febrú-
ar næst á undan.
En þessi skýrsla er ekki hin versta.
Verst er hið grimma og guðlausa bar-
smíði á fólki af öllum stéttum og þær
miðalda-pindingar, sem varla er fært að
lýsa. Sjálfsmorð eru afartíð, eins milli
pilta og stúlkna á fermingaraldri, og
enn fleirí sitja forgefins um færi. Síð-
astl. 4 ár hefur herdómur dæmt og lát-
ið af lífi taka á þriðja þúsund manna,
það er, án dóms og laga, því þei voru
ekki hermenn. 74 þúsundir karla og
kvenna hjara nú í útlegð í hinni hel-
köldu Norður-Síberíu, sern aldrei nutu
löglegs varnarþings eða réttarprófs!
Skýrslu, sem þetta er útdráttur úr,
létu nokkrir enskir menn presta og
endu prestum til að að lesa í kirk-
jum, yfir söfnuðum sínum, í því skyni,
að trúrækið fólk biðjist fyrir, að »guðs
andi m *gi mýkja hjörtu hlnna rússneskti
kvalara, en friða hjörtu hinna, sem svo
hryggilega eru kvaldir og kúgaðir.«
Furstinn landflæmdi, ágætismaðurinn
Krapotkin, hefur og samið flugrit um
málið og sent víðsvegar.
M. /.
Nýjar bækur.
Jóhann Q. Sigurðsson:
Kvæði og sögur.
Kostnaðarmaður Sigurður
Kristjánsson.
Höfundur þessarar bókar var aðeins
24 ára gamall, er hann lést, og getur
því enginn með réttu búist við að finna
hér fullþroskað stórskáid, með sérkenni-
legum og glöggum einkennum. Til þess
var æfiferill þessa unga skálds alt of
stuttur og lífsreynsla hans of einhliða.
En engum sem les bókina með athygli
getur blandast hugur um, að þessi mað-
ur hefir verið fæddur skáld, að minsta
kosti í þeirri merkingu, sem vér Islend-
ingar höfum notað það orð um langt
skeið. Honum hefur vérið létt um að
stuðla hugsanir sínará lipru og látlausu,
góðu, íslenzku máli, og hann hefir séð
margt og heyrt, sem aðeins skáldaæðar
geta flutt frá auga og eyra til heilans í
glöggri og skýrri mynd.
Höfundurinn var heilsulítiII alla æfi og
síðustu árin gekk hann með banvænan
sjúkdóm, lungnatæringu, sem honum
smám saman varð Ijóst að mundi bráð-
lega draga sig til dauða. Pað var því
ekki að úndra, þótt á flest öllum kvæð-
unum sé þunglyndisblær.
Hann segir sjálfur:
«Pú baðst mig að syngja ekki
sorgblandin Ijóð,
en segja eittbvað gott ef eg. kynni.
Æ, leiztu ekki, vinur! hið lifrauða blóð,
sem lak undan treyjunni minni.
En í raun og veru er hann ekki óá-
nægður með lífið og mennina. Engin
veruleg beyskja finst nokkursstaðar í rit-
um hans. Hann virðist þvert á móti
hafa unnað lífinu, eins og eðlilegt er
um ungan mann á hans aldri. Harm
langaði til þess að njóta þess, lifa og
starfa, glaður og heilbrigður, eins og
jafnaldrar hans og félagsbræður. Eti
hann vissi eða minsta kosti grunaði, að
þess mundi eigi kostur. Lífið og frain-
tíðin fékk honum ekki áhyggja heldur
hitt að fá ekki að lifa. En allar hans
bænir og óskir í þá átt voru árangurs-
lausar.
Hann heilsar vorinu þannig:
«Eg veit þú ert komin vorsól,
vertu ekki’ að fela þig.
Gægstu nú inn um gluggann;
í guðsbænum kystu mig.
Peir eru svo fáir aðrh*,
sem una sér hjá mér,
Já, vertu nú hlý og viðkvæm,
þú veizt ekki hvernig fer.
Pví það er annað að óska
að eiga sér líf og vor,
en hitt að geta gengið
glaður og heill sín spor.
Hér koma nokkur heilræði, er hann
hefir kallað «Hálfkveðnar vísur«.
«Reyndu að sjá hvernig sökin liggur,
og vertu þér sjálfum trúr og tryggur.
Kyntu þér alt, sem kynst þú getur;
með árunum lærist þér alt af betur.
Varastu að fegra, fága og gylla;
það getur komið sér afarilla.
Hertu þig ef þú harðnað getur;
haust kemur fytst en sfðan vetur.
Hindraðu ei það sem hugann seiðir,
en reyndu að kenna honum réttar leiðir.
Ljúga að öðrum er Ijótur vani,
en Ijúga að sjálfum sér hvers manns bani.
Sá maður, er slíkt kveður um tvítugt,
er enginn meðalmaður, hvorki að liugs-
un né orðfæri, heldur höfði hærri en
flestir eru á þessum aldri.
Ljóðum bókarinnar líkur með þess-
um hendingum;!
»Eg elskaði lífið og Ijósið og ylinn,
nú liggur það grafið í djúpa hylinn.
Og vonirnar mínar, sem voru fleygar,
sumar dánar en sumar feigar.
Pessi sýnishorn af Ijóðum hans eru
valin talsvert af handa hófi, Á öðrum
stað hér í blaðinu er lítið sýnishorn
af ritum hans í óbundnu máli. — Eng-
ati skyldri undra, þótt honum hafi svið-
ið sárt að vanta gull. Tæringarveikum
mönnum er það oftast lífsskilyrði að
hafa það til umráða og afnota. Að
minsta kosti heldur það voninni um
bata lengur uppi en nokkuð annað, að
geta leitað sér þeirrar lækningar, er mest
trú er á, að að gagni komi. —
Benedikt Bjarnason kennari á Húsa-
vík hefir búið bókina undir prentun og
ritað mjög ítarlegan formála fyrir henni
eða öllu heldur æfisögu höfundarins. Er
hvorutveggja vel af hendi leyst, þótt
eigi séum vér honum nákvæmle'ga sam-
dóma í öllum atriðum, hvað lýsingu hans
á höfundinum snertir.
Enga Ijóðavini mun iðra þess að
kaupa þéssa bók og lesa hana. Og
margir ungir hugsjónamenn og tilfinn-
ingamenn, munu þar finna margt af
því, sem býr í þeirra eigin brjóstum á
því skeiði.
Merkilegur spádómur.
Vilhjálmur 1. Prússakonungur heiinsótti
einusinni greifafrú nokkra, sem var alkunn
fyrir forspár sínar. Konungur spurði hana,
hvort sér mundi auðnast að verða keisari yf-
ir Pýzkalandi.
»Já« svaraði greifafrúin.
«Hvenær?» spurði konungur.
Munið eftir stjórnarbyltingunni 1848. Pér
munið, ,að hún sefaðistárið eftir, 1849. Takið
nú fyrst töluna 1849, takið hana svo aftur,
en þá í þversummu, og leggið tölurnar þann-
ig saman:
1849
1
8
4
9
1871
íÁrið 1871 mun yðar hátign verða keis-
ari yfir Þýzkalandi.«
»Og hve lengi mun eg halda áfram að
vera keisari?*
»Til dauðadags*
»Hvenær dey eg?«
,>Pað getur yðar hátign sjálf reiknað út
á sama liátt."
1871
1
8
7
1
1888
»Mun þýska ríkið standa framvegis?»
Nei ? —
»Hve langt mun líða þaugað til ?»
»Það getur yðar hátign einnig reiknað
út á sama hátt:
1888
1
8
8
8
' 1913
Kotiung setti hljóðan, og leitaði hann
aldrei frarnar frétta um þetta mál. —
Tveir fyrstu spádómarnir eru nú eins og
kuniiugt er þegar konmír fram; nú er að-
eins ósagt hvort sá síðasti rætist líka. Ensk
blöð hafa nýlega prentað þetta, sem að fram-
an sagt, til þess að hughreysta þá landa
sína, sem kvíða afleiðingum þess, ef Eng-
•endingum og Þjóðverjum lendi saman í
ófriði, eins og allir búast við. —
Tíðindamánuður.
Svo kallar Mr. Stead ágústm. og tel
ur svo upp í réttri röð nýmælin, Fyrst
nefnir hann Blériots flug yfir Kanal
inn á 45 mín. Pað er um 4 rnílur.
Kallar Stead þá för fremur flan en fremd,
því að um hríð fataðist honum flugið
góðan spöl og sá sitt óvænna, enda stóð
snarpur vinduná hlið drekanum, þó tókst
glæfraförin giftusamlega. Blériot er hinn
mesti ofurhugi í skapi, enda sannur
Fransmaður. Annar, er Lathamheitir,gerði
sötnu tilraun tvisvar með annari flugvél,
en strandaði bæði skiftin og var bjarg-
að, en þó er það ætlan inanna, að hans
vél muni reynast drjúgari að lokurn.
Pesskonar flugvélar kallast monoplön-,
því þær mynda einn láréttan flöt, en
aðrir eru þríhliðaðir og margfalt stærri,
og heita triplön eða þriggja hliða drek-
ar. Bolvtoff heitir sá sem bráðum ætlar
að sigra Ermarsund (Kanalinn) á slíkum
dreka, er sá senn fullger og ber vél með
100 hesta afli. Enn eru tveir keppinaut-
arónefndir: Wrightí Ameríkuer unnið hef-
með sínu loftfari 6000 punda verðlaun
ríkisins með tveggja þingm.leiða ferð
á kiukkustund á landi. Og þá er hin
síðasta loftsigling Zeppelins greifa, 40
mílur á 12 tímum. »Sigurinn yfir loftinu
verður því kendur við árið 1909,« segir
Stead. Fundur lögfræðinga stendur
til nú þegar í haust í París, til þess að
semja ný samgöngulög landa á milli
með tilliti til loftfara. En einkutn verð-
ur eitthvað sögulegt — segir hinn
mikli friðarvinur — þegar þingið kem-
ur saman að ári í Haga (Haag) og
regin setjast á rökstóla til þess að ráða
úr, hvað gjöra skuli, þegar allir bryn-
drekarnir verða brotajárn og allir kast-
alar einskis nýtir. Má þá segja, að oft
velti lítil þúfa miklu hlassi, þegar loft-
fleyta, sem varlar kostar 1000. hluta af
verði bryndrekans, sendir honum
reiðarslag úr lofti ofan, er mylur hann
méli smærra. Mun stórveldunum fram af
því ráð að hreykja minna höttunum og
taka í alvöru að tala um samtök og
sættir. Allsherjar —tollskipulag verður og
innan skams óhjákvæmilegt, enda hafa
þesskonar misklíðir ávalt valdið mest-
um meinlokum í viðskiptum þjóða. Þetta,
avistíónin, sem kölluð er, það er aðal
nýmælið. Önnur hin helztu eru þessi.
1. Stjórnarbyltingin í Persíu. Hún þyk-
ir mestu máli skipta sökum þess, að
Mr. Steads gamla stapp um samkomu-
lag milli Rússa og Englendinga hefir
svo fest rætur, að báðar þjóðir urðu
samtaka um að hemja svo þá háska-
samlegu ókyrð, að hún breiddist hvergi
út, en ella hefðu lönd beggja þeirra
stórvelda óðara staðið í björtu báli,
enda liggur nú við uppreist í öllu
Indlandsveldi. Játvarður konungur, hinn
mikli stórveldasættir, fagnaði Nikulási
Rússakeisara, þegar hann heimsótti Eng-
land, úti á flota sínum með hinum mestu
virktum, en ráðið var Rússanum frá að
ganga á land, því að hvervetna eru
flugutnenn fyrir, sem ná vilja lífi hans,
enda fylgdu honum kona hansogbörn;
þorðu þau hvergi á land að ganga.
Á Trafalgartorginu í Lundúnum höfðu
Rússaféndur dregið upp biksvartan fána
með rússnesku ríkismerki og stóð fyrir
neðan það með dreyrrauðu letri: «Síð-
ustu fréttir frá helvíti.» En margt má
telja Rússastjórn til málsbóta, þrátt fyrir
alt og alt. Hún ásamt Englendingum er
það ægivald, sem mest og bezt heldur
skipulagi þjóðanna saman, sem ella færi
alt i uppnám, eins og nú liggur í öllu.
Og minna (segir dr. Stead) fárast al-
þýðan hjá oss um, þótt nýju Tyrkirnir
hengi sína sökudólga til hægri og vir.str1