Norðri - 11.11.1909, Page 2

178
NORÐRI
NR. 45
að skifta sýslunni einhversstaðar fyrir
utan Akureyri og þá heb.t um Arnar-
neshrepp, en efamál getur verið hvar
sé skynsamlegast að hafa merkin. Einn-
ig getúr komið til álita, hvort ekki væri
skynsamlegast að leggja jafnframt Sval-
barðsstrandar og Orýtubakkahreppa und-
ir annanhvorn hluta Eyjafjarðarsýslu.
Retta mál er sannarlega þess vert að
það sé alvarlega og nákvæmlega athug-
að. Greinum um þetta efni mun «Norðri«
fúslega veita rúm, eftir því sem frekast
verður unt.
Kíghóstinn
er að ganga hér við Eyjafjörð, og er
faiinn að stinga sér niður hér og hvar
f bænum. Hóstans varð fyrst vart í
þessu héraði í Júlímánuði í sumar. Rá
veiktust nokkrir af honum á Hjalteyri
og bæjum þar í grend, en það er fyrst
í þessari umhleypinga og kveftíð, að hann
er farinn að sækja í sig veðrið og breið-
ast út að nokkru ráði. Viðbúið er, að
hann tíni upp mörg heimili og því
miður má búast við, að hann kunni
að koma hart niður á ýmsum börnum,
og sérstaklsga þeim, sem eitthvað eru
veik fyrir á undan. Pó verð eg að
geta þess, að mér hefir virst hann vera
með vægara móti á þeim börnum, sem
eg hefi hingað til séð.
Nokkrir fullorðnir menn og konur
hafa fengið kíghóstann og hafa orðið
til þess fremur öðrum að flytja hann
meðal fólks.
Það er líkt með kíghóstann og
mislingana, að yfirleitt fá menn hann
aðeins einusinni á æfinni, og eru upp
frá því ómóttækilegir fyrir hann og
ennfremur er það líkt með báðum, að
mjög h'til hætta er á því, að sá sem
einu sinni hefir haft veikina, geti flutt
hana með sér og sýkt aðra.
Það er því nokkurn veginn hægt fyr-
ir sveitabæi og afskekt heimili að varast
kíghóstann.
Verulegum sóttvörnum gegn veikinni
hefir ekki verið beitt, bæði vegna þess
að ekki er lagaheimiid til þess og í
öðru lagi vegna þess, að veikin er svo
langvinn, að ekki er gerlegt að sótt-
kvía fólk, máske í fleiri mánuði.
Svo er talið, að undirbúningstími kíg-
hóstans sé frá 3 — 6 dagar, en sagt er,
að hjá ungbörnum komi hann stundum
fram án nokkurs undirbúnings í líkam-
anum.
Fyrstu sjúkdómseinkennin eru vana-
lega kvefeinkenni og nokkur hiti. Kvef-
ið helzt í viku eða rúmlega það og er
ekki hægt að greina það frá öðru kvefi;
en að þessum tíma liðnum byrjar sjálf-
ur kíghóstinn, en hann getur varað 3 —
4 mánuði.
Hóstakviðurnar eru mjög mismun-
andi ákafar. Sumir taka ekkert út
með þeim. Aðrir hafa þær langar, svo
þeir blána og tútna í framan, standa
á öndinni meðan á þeim stendur og
soga svo að sér andann með miklum
hvin.
Mjög er misjafnt hvað kviðurnar
koma oft — stundum aðeins 10 sinn-
um á sólarhring: stundum 50 sinnum
eða oftar, svo hver kviðan rekur aðra,
svo svefninn verður svo sem enginn
á nóttinni.
Ekki hefir enn tekist að finna þá
bakteríu sem orsakar kíghóstann, en á
því þykjast menn ekki í vafa, að ein-
hver baktería sé sökudólgurinn. Annað
hvort sé hún svo smávaxin að vorar
smásjár geti ekki stækkað hana nógu
mikið, eða vanaleg litarefni geta ekki
litað hana svo glögt að hún sjáist. —
Sóttnæmið er einkum bundið við slím
úr nefi og munni sjúklinganna. Halda
rnenn, að bakterían vaxi í koki og barka
og framleiði þar Iíkan þrota og vant er
að sé samfara kvefi.
Kíghóstinn er mjög næmur. Komi
barn í herbergi þar sem kíghóstasjúkl-
ingur hefir hóstað, jafnvel þó nokkuð
sé liðið frá því — þá getur það verið
nægilegt til að sýkja barnið.
Öllum börnum innan 10 ára aldurs
er hætt við að sýkjast og einkum þeim
sem eru á milli 2 og 6 ára. Frá 10
ára aldri og upp eftir minkar sótthættan.
Börnum í lélegum húsakynnum og
sem eiga við ilt að búa, er miklu hætt-
ara við sýkingu, en þeim, sem njóta
góðs í rúmgóðum, lofthieinum íbúðum,
og veikin verður yfirleitt langtum hættu-
legri þar sem þröngbýlt er, óþrifalegt
og ilt lopt.
Kighóstinn sjálfur er ekki hættulegur
hraustum börnum, en séu þau að ein-
hverju leyti veil fyrir, er hann slæmur
gestur, sem eykur og margfaldar þá lin-
un, sem fyrir er. Sérstaklega hefir hann
fengið ilt orð á sig fy-ir það, hvað
hann oft og tíðum hefir kirtlaveiki
og berklaveiki á hælum sér.
Pað sem þó oftast veldur dauðanum
úr kíghósta, er lunguabólga, sem oft
vill koma, þegar hóstakviðurnar eru
með mesta móti.
Á Þýzkalandi, þar sem haldnar eru
nákvæmar sjúkdóma- og dánarskýrslur,
hefir talist svo til, að af börnum á 1.
ári deyi 25°/o af kíghósta og afleiðing-
um hans, af börnumfrá 1 — 5 ára, 5°/o
en börnum frá 6—15 ára aðeins rúml.
1 o/o.
Því miður hefir enn ekki tekist að
finna einhlít meðul við veikinni. Með
ýmsum hóstadeyfandi lyfjum má gera
kviðurnar sjaldnari og minna sárar og
með því draga úr þeirri hættu, sem yf-
ir lungunum vofir, En ekkert er sjúk-
lingnum hollara en hreint loft til að
anda að sér, og aldrei tná gleyma því,
að hreint loft er hollara, þó kalt sé,
en upphitað óhreint. Þessvegna er ráð-
legt að hafa glugga í hálfa gátt í her-
berginu eða næstu stofu — aðeins gæta
þess, að ekki sé súgur að vitum sjúk-
linganna.
Steingr. Ma.tthiasson.
Gullbruðkaup.
Hinn 13. þ. mán. er gullbrúðkaups-
dagur hinna þjóðkunnu, háöldruðu
hjóna
Páls Pálssonar Melsteðs og frú Þóru
Melsteð (dóttur Gríms sál. Jónssonar
amtmanns). Verður hann þá 97 ára, en
hún 86,j
Hér skal ætlað færari mönnum að
geta æfiatriða þeirra og starfsemda fyr-
ir land og lýð, þá hálfa öld, sem þau
hafa saman lifað; en um leið og þetta
blað sendir brúðhjónunum hjartanlega
heillaósk, skal það tekið fram, að eng-
um öðrum hjónum munu fleiri heimili
þessa lands, konur sem karlar, senda
þann dag jafn hugheilar heiðurs og
þakkar kveðjur, sem hjónunum Melsteð!
Dr. Helgi Péturss
hefir enn látið prenta allmikla grein
í »Zeitschrift der Gesellschaf* fúr Erd-
kúnde« í Berlín. 1908. Fyrirsögn grein.
er: »Einige Hauptzúge der Geologie und
Morphologie íslands.« Myndir og lands-
uppdráttur fylgir. Eg er ekki svo sér-
fróður, að geta dæmt um þessa eða aðrar
fræðiritgerðir hins gáfaða og duglega
vísindamanns; en, eins og kunnugt er,
fylgir hann fast fram frábreyttum skoð-
unum um fsaldar áhrif og menjar lands
vors, svo og um myndun og lögun
(Morphólogi) yfirborðs ymsra héraða.
Dr. Helgi hefur þegar birt í jarðfræð-
istíinaritum ýmsra landa ekki færri en
15 ritgerðir auk þess, er hann hefur
prenta látið hér heima. Það er ekki lít-
ið starf af jafn ungum fræðimanni.
M. J.
Sfmfréttir til Norðra.
Frá útlöndum.
Heyrst hefir að stjórnarskifti
séu í vændum í Noregi og fari
ráðaneyti Gunnars Knudsens frá
en Lövland myndi nýtt ráðaneyti.
Orsök til stjórnarskiftanna er sagt
að sé fossamálið.
Þingkosningar eru nýafstaðnar
í Noregi og hafa hægri inenn
fengið meiri hluta.
Fregnir þessar koma víst flestum á
óvart, en því miður eru þær svo ógreini-
legar, að varla er hægt að átta sig á
þeim. Það eitt er víst, að það er fossa-
málið, sem stjórnarskiftunum veldur. Síð-
ustu árin hefir sú stefna verið ríkjandi
í Noregi að takmarka sem mest sölu
á fossum og umráð einstaklinganna yf-
ir þeim, en eigi sést það á fregnunum,
hvort það er sú stefna sem stjórnin fell-
ur á, eða það er hún sem hin nýja
stjórn ætlar að fylga fram.
Lövland, sá er sagt er að mtini mynda
nýtt ráðaneyti, er einn af mestu stjórn-
skörurigum Norðmanna og hefir verið
ráðherra í nokkur ár. Hann var her-
málaráðherra í ráðaneyti Michelsens,
hinu fyrsta eftir sambandsslitin, en eigi
munum vér hverju ráðherraeinbættinu
hann gegnir nú.
Úrslit kosninganna koma mönnum
eigi sfður á óvart, því nú höfðu kon-
ur í fyrsta skifti kosningarrétt og kjör-
gengi þar í landi. Hafa vinstrimenn að
líkindum eigi búist við, að þessi yrði
árangurinn, er þeir veittu konum þessi
réttindi.
Fjárlagadeilan á Englandi.
Efri málstofan ætlar að fella
fjárlagafrumvarpið.
Þessi fregn bendir á, að nú muni
loks skríða til skarar með stjórninni
og efri málstofunni, því Asquith for-
sætisráðherra ‘nefir látið í veðri vaka,
að ef efri málstofan felldi fjárlagafrum-
varpið mundi hann rjúfa þingið og efna
til nýrra kosninga ; er talið víst að þær
kosningar muni ganga stjórninni í vil
og ef svo fer, muni það vera fyrirætl-
un Asquiths að ráða niðurlögum efri
málstofunnar, annaðhvort með því að
nema úr gildi synjunarvaldhennar eða
fá konung til að dubba upp svo marga
nýa lávarða, að stjórnin hafi meirihluta
þar. —
Frá Reykjavík.
Hermann Jónasson hefir fengið lausn
frá ráðmannsstarfinu við Lauganesspít-
ala frá 1. apríl sökum heilsubrests, —
Ráðherra hefir látið segja upp öllum
þeim lánum úr viðlagasjóði, sem verið
hafa afborgunarlaus. Mun tilgangurinn
með þeirri ráðstöfun vera sá að breyta
þeim í afborgunarlán.
Þjófnaður hefir verið framinn hvað
eftir annað í Reykjavík nú nýlega. —
Maðurinn einn stal talsverðu af nýjum
bókum og lét selja þær við uppboð.
Nokkrir unglingspiltur stálu 800 kr.
í peningum af skrifstofu sameinaða gufu-
skipafélagsins. Þeir urðu brátt uppvís-
ir að þjófnaðinum og náðust pening-
arnir, að undanteknurn 40 krónum, er
þeir voru bdnir að eyða.—
Thorefélagið ætler að höfða mál gegn
«Lögréttu» út af smágrein, sem nýlega
stóð í blaðinu, með yfirskriftinni »Thore-
félagssamniiigurjnn» Ummæli þau sem
málsókninni valda, eru á þá leið, «að
Tulinius væri það mátulegt, að kaupmenn
tækju sig saman um að flytja ekkert
með skipum hans.»
Laura kom í gærkvöld frá útlöndum.
Vesta fór í gærkvöldi til útlanda.
Kækir ýmsra ritsnillinga.
(Úr ensku blaði.)
Bossuet, hinnfranski, frægi erkibisk-
up, ritaði prédikanir sínar ætíð á hnján-
um, Krysostomos (gullmunnur), biskjp
í Miklagarði, hafði ávalt mynd Þáls post-
ula fyrir framan sig, hvað sem hann
las eða ritaði.
Þeir Bacon, kanslarinn lærði, og skáld-
ið Milton gerðu ávalt bæn sína áður
en þeir rituðu eða ortu. Skáldið Pape
söng ávatt eða æpti hátt stundarkorn,
til þess að vekja sig eða hita, áður en
hann settist við kvæðagerð. Tassó
skáld ritaði sfn beztu kvæði milli æðis-
kasta sinna, því að hann var geðveikur
lengst af æfi sinni.
Rousseau, franski spekingurinn, rit-
aði alt á morgnana; Le Sage um há-
degið, en Byroná næturnar. Aristo-
teles vann hverja stund meðan hann
vakti. Demosthenes mælskumaður
gekk með stein í munni á meðan hann
var að laga og skerpa málfæri sitt, því
að hann var blestur og ærið málstirð-
ur í fyrstu. Lúther hafði ávalt hund
sinn liggjandi við fætur sér meðan hann
ritaði; kross úr fílabeini stóð á borði
hans, en sorpmyndir af páfanum hengu
á hverju þili á vinnustofu hans. Lúther
blés á hljóðpípu sí og æ, er hann þráði
frið og hvíld, var þreyttur eða þá æst-
ur í skapi, því við margt stórt var að
stríða, en maðurinn geðríkur mjög.
»Ekkert friðar mig eins og flautan mín,»
var hans orðtak, og «við ekkert er and-
skotanum eins illa.«
Kalvín las og ritaði í rúmi sínu;
varð það að þeim ávana, að í hvert
sinn er vandamál bar honum að hönd-
um, gekk hann óðara til sængur til að
hugsa og rita. Kalvín var og geðstór
maður, en stiltari en Lúther, enda lang-
ræknari og meiri undirhyggjumaður;
var Lúther miklu skarpari og tilþrifa-
meiri, en fult svo hygginn og lærður
var Kalvín. Latína hans þykir jafn snild-
arleg sem Melanchthons. En andríkis-
maður var Lúther miklu mestur — segir
Hagenbach.
Richelieu skemti sér í frístundum
við ketti sína; átti heila hjörð af þeim.
Hann þótti annar mestur stjórnspeking-
ur á 17. öld — hinn var Axel Oxen-
stjerna hinn sænski. Richelieu svaf sjald-
an meira en þrjár stundir og var hinn
mesti starfshestur. Hann eyddi árlega
hálfri þriðju million kr.
Milton komst af með sáralítil laun,
borðaði lítið og drakk tómt vatn. Hann
kvaðst yrkja bezt að haustinu eða vetr-
inum til. En skáldið Alfrérí kvaðst al-
drei geta ort nema í staðviðri.
Hinn háfleygi Corneille varð oft-
lega að hætta í miðju kafi, og leita til
bróður síns, sem var ekki skáld, og
lána hjá honum orð, sem hann vantaði.
En stundum lá hann á bakið og las
koiiu sinni fyrir og. rann þá upp úr
honum. Svo var hann mistækur. Skáld-
ið Moliére leitaði ætíð ráða hjá ráðs-
konu sinni, sem var ólæs, þá er hann
var að semja gleðileika sína. Racine,
harmleikaskáldið, gat ekki ort nema
hann gengi um gólf og talaði upphátt
við sjálfan sig.« M. J.