Norðurland - 14.03.1903, Page 1

NORÐURLAND.
Ritstjóri: Einar Hjörleifsson.
25. blað.
Akureyri, 14. marz 1903.
II. ár.
2únaðurinn á j\Corðurlandi.
Eftir Sigurð Sigurðsson.
V.
No rður-P i ngeyja rsýs la.
Þegar kemur norður yfir Reykjar-
heiði, blasir við manni Kelduhverfið
og Axarfjörðurinn. Það er fagurt hér-
að yfir að líta, og víða er þar all-
björgulegt. Búskapur í Kelduhverfi
er fremur góður, túnin vel hirt og
flest girt gripheldum girðingum, með
grindarhliðum á heimreiðum. Engjar
eru par blautar, en grasgefnar. Á
vatnabæjunum, sem kallaðir eru, Vík-
ingavatni og bæjunum par í kring,
er heyskapurinn erfiður. Menn standa
þar niðri í vatni í mitti og hendur
við sláttinn. Heyið er látið reka til
lands, ef vindur er; annars er pví
ýtt á flekum pangað, sem hægt er
að koma pví á purt. í Kelduhverfi
er búnaðarfélag. Þar hefir einnig
verið stofnaður ábyrgðarsjóður fyrir
kýr. Það eru konur sveitarinnar, er
sjóðinn hafa myndað á pann hátt,
að leggja til hans árlega nokkur
pund af smjöri, eða andvirði pess.
í Axarfirðinum eru nokkurar engja-
jarðir; par á meðal Skógar og Ær-
lækjarsel. Engi pað, sem þessum jörð-
um fylgir, nefnist Lónengi, og dregur
naí.n af pví, að sjór fellur inn á það
að vetrinum. Þegar líður undir slátt-
inn, ergerður skurðurgegnum sjávar-
katnpinn, og sjónunt eða vatninu
hleypt af. Þetta engi bregst aldrei..
Björn Sigurðsson í Ærlækjarseli slær
það ávalt með sláttuvél, sem hann
keypti fyrir nokkurum árum.
Tún eru víða all-góð í Axarfirð-
inum, en af peim, sem eg sá, bar
þó túnið í Sandfellshaga langt af
Æðrum. Hreppstjóri Björn Jónsson
.hefir bætt það mikið, sléttað og girt,
(Buda er það í alla staði vel hirt og
■spyg&fcir ágætlega.
Inn'i í Axarfirðinum er hið ein-
kennilega og nafnkenda Ásbyrgi. Þor-
valdur Thoroddsen hefir lýst pví í
jAndvara 11. árg. 1884, og 22. árg.
T897, og vil eg því eigi tefja tím-
ann með Jþví, að minnast frekar á
pað.
Fyr á tímum hefir Axarfjörður
verið grösug sveit og engjarík. En
graslendið í innanverðum firðinum
hefir eyðst af hlaupum úr Jökulsá
og sandi. Af þessum hlaupum eru
einna ljósastar sagnir um hlaupið,
sem kom 1717. Eyddist pá nrjög
Æygðin í Axarfirði og Kelduhverfi.
iSeinna, 1736, kom og annað hlaup
©g olli miklum skaða. Frá bæjun-
u u) í Kelduhverfi, sem eyddust í þess-
um blaupum, var heyskapur sóttur
niður j Petta mikla engi' sem nú
er sandi ^Pið' °8 síást enn götu'
slóðarnir n,;% greinilega. - Milli
Axarfjarðarnúp.'s Snartastaðarnups
liggur Núpasveitin, ^ blasir hún mot
austri. Á Daðastöó>m * Nhpasveit
mætti gera nokkurar' £r<BÍabætur,
með því að þurka og veita vatni
á, án stórvægilegs kostnaðar. Sama
er að segja um engjarnar á Núpi,
enda liggja engjar jarðanna saman.
Báðar eru jarðirnar þjóðeign.
Á Melrakkasléttunni eru 14 jarðir,
og flestar þeirra eða allar hafa meiri
ög minni hlunnindi. Þar er eggvarp
og dúntekja á 10 jörðum, er nemur
hér um bil 500 pd. til jafnaðar á
ári. Með hlunnindum má einnig
telja reka, fjörubeit, silungsveiði og
s. frv. Selveiði var par áður mikil,
en henni hefir verið spilt af Færey-
ingum og öðrum útlendum fiski-
mönnum, svo nú er hún mjög til
þurðar gengin. Mótak er þar víða
gott, og sauðganga ágæt. Féð er
þar einnig vænt, svipað því, sem
það er á Hólsfjöllum og Jökuldal.
jón íngimundsson á Brekku, myndar-
og dugnaðarmaður, sagði mér, að
sauðirnír hjá honum, 3 — 4 vetra,
skærust tíl jafnaðar með 70 — 75 pd.
falli, og 16-18 pd. tveggja mörv-
anna. Þeir vænstu hafa skorist með
80-83 pd. falli og 25-27 pd. af
mör. Nýlega fargíði Jón hrút 3 vetra,
er gerði 90 pd. kjöt. Lifandi vigt á
sauðum er þar 150 — 160 pd., og
þyngstir hafa þeir orðið 175 pd.
Einna vænst er féð á Leirhöfn og á
:Snartastöðum. - í Grjótnesi fórst ær
,um sumarmál 1901. Þegar hún var
gerð til, kom það í ljós, að hún var
aneð tveim lömbum, og kjötið af
henni var 50 pd. Hún varð ekki
hordauða, ærin sú.
Heyskapur er lítill á Sléttunni;
lítið annað en túnin til að slá. En
íéð er þar einnig létt á. Síðastliðinn
veior var sauðunum á Brekku gefið
að eins einu sinni. Þá gengu og úti
40 lömb frá Leirhöfn, er ekki lærðu
itið. — Kýrnar eru fáar, þetta 1—2
i bæ, en þær mjólka heldur vel.
Vegir eru illir yfirferðar á Slétt-
unni, einhverjir þeir lökustu, sem
eg hefi farið um. Á Sléttunni er vind-
mylla hér um bil á hverjum bæ,
og svo er það víðar um Norður-
Þingeyjarsýslu. Bæjarhús eru víða
lagleg, og á Brekku er reisulegt
timburhús, mjög vandað að frágangi.
Yfir höfuð má svo að orði kveða,
að á Melrakkasléttu sé mjög lífvæn-
legt, og sama má segja um flestar
sveitir Norður-Þingeyjarsýslu. Þó
landið sýnist sumstaðar snögt og
hrjóstugt, þá er það þeim mun
kjarnbetra, og grösin undirstöðu-
góð. Það má segja um þessa sýslu,
og sérstaklega Sléttuna, sem stund-
um er haft að orðtaki, að »mörg
sé þar matarholan".
Þistilfjörðurinn er lagleg sveit, en
flestir eru þar fátækir og skuldugir.
Túnræktinni mun þar stórum ábóta-
vant, og lítið er unnið að jarðabót-
um. Fénaðurinn fár, 1—2 kýr á bæ,
en gerir gott gagn, því landkostir
mega þar heita góðir. Mér var sagt,
að í sveitinni væri um 200 leiguær,
og leigan 10 — 12 kr. eftir ána um
árið. Þetta sýnir fénaðarfæðina og
fátæktina. — Flestir bændur í Þistil-
firðinum sækja nauðsynjar sínar á
Þórshöfn, og eru þar bundnir á
skuldaklafa og hafa veðsett verzlun-
inni, sem er eign Örum & Wulffs,
allar sínar eigur. Þessi verzlun er
nafnkend fyrir einokun, og mun
naumast ofsögum af því sagt. Marg-
ar vörutegundir eru þar ’Þ dýrari
en þær eru í Reykjavík, t. d. grjón,
hveiti, ljáblöð og fleira, og á sum-
um er alt að helmings verðmunur.
Ekkert búnaðarfélag er í sveitinni,
og svo sagði mér Árni Davíðsson
á Gunnarsstöðum, einn bezti bónd-
inn í hreppnum, að lítil von væri
um að fá því komið á fót sökum
fátæktar og framtaksleysis. En nokk-
urir menn þar eru í búnaðarfélagi
Þórshafnar, er Snæbjörn Arnljótsson
veitir forstöðu.
Kirkjuvegur er langur frá mörg-
um bæjum í Þistilfirði. Frá Ormars-
lóni t. d. er 4 tíma reið til kirkj-
unnar að Svalbarði, og frá sumum’
bæjum 2 — 3 tíma reið. Þó er kirkja
þar ekki að öllum jafnaði ver sótt
en víða annarstaðar, þar sem skemmra
er að fara, eftir því, sem síra Páll
Hjaltalín, sem þar er prestur, sagði
mér.
Á Langanesinu er búskapur betri
en í Þistilfirði, og meira um jarða-
bætur. Reki er þar á flestum jörð-
um meiri og ininni, og æðarvarp á
3 eöa 4. Flestir bændur eru þar
bjargálnamenn og líðun fólks yfir
höfuð all-góð.
Sjóróðrar eru stundaðir víða á
Langanesi, og aflasí oft dável. Frá
Þórshöfn gengu í surnar 13 bátar,
er gerðir voru út af ýmsum mönn-
um þar á staðnum.
Flestir af þeim, er eg átti tal við
í þessari sýslu, voru þolanlega á-
nægðir með lífið, og hugðu ekki á
brottför. Lítið eitt bólaði þó á Amer-
íkuhug í lökustu sveitunum, en eigi
get eg þó sagt, að verulega kvæði
að því. Eg efast einnig um, að
Norður-Þingeyingar skifti um til
batnaðar, þó þeir flyttu þaðan. í
Ameríku fljúga ekki steiktar gæsir
upp í munninn á mönnum fyrir-
hafnarlaust, fremur en í Þingeyjar-
sýslu, og alstaðar er eitthvað að.
Það sem bændur í þessari sýslu
þurfa sérstaklega að leggja stund á,
er túnræktin. Fram að þessu hefir
verið lítið hugsað um jarðabætur
eða túnbætur, sízt alment. Það eru
að eins einstakir menn, er gert hafa
nokkuð verulegt í því efni. Meðal
þeirra má nefna: Daníel Jónsson
Eiði, Vilhjálm Guðmundsson Ytri-
Brekku, Björn Jónsson hreppstjóra
Sandfellshaga, Jón Ingimundsson
Brekku, bræðurna Jón og Svein
Einarssyni á Raufarhöfn, feðgana
síra Arnljót Ólafsson og Snæbjörn
og fleiri.
V
• •
Ollum þeim, sem hafa sýnt
okkur hluttekning við frá-
fall okkar ástkæru móður
og tengdamóður og öllum
þeim, sem heiðruðu útför hennar
með návist sinni, vottum við okkar
innilegasta þakktæti.
Akureyri, 13. marz 1903.
Halldór Gunnlögsson.
Margrét Gunnlögsdóttir.
Gunnl. Oddsen.
yjirlit
yfir heilbnfði oj /æknisstörf
í Jlkureyrarlæknishéraði 1902.
Arið 1902 hefir verið æði kvillasamt
hér í héraðinu. Þannig hafa leitað til
mín 1205 sjúkl., sem eg hefi bókfært,
en auk þess 222 til Steingríms læknis
Matthíassonar, svo alls hefir sjúklinga-
talan verið 1427, og er það nokkuru
meira en venjulegt er.
Eigi að síður hafa tæplega fleiri dáið
en vanalega. Mér hefir talist til að
eigi hafi fleiri dáið en um 15 af
hverju 1000 íbúa, og er það eigi meira
en góðu hófi gegnir, því eigi sjaldan
deyja helmingi fleiri, einkum þegar
landfarsóttir láta í meira lagi til sín
taka.
Því miður eru engar skýrslur um
banamein manna hér á landi og mundi
þó margt mega læra af þeim. Þær
hlytu að sýna skýrt, hvar skórinn eink-
um kreppir að og af hverju mest hætta
stafar, en ljós þekking á því er grund-
vallarskilyrði fyrir því að reynt sé að
bæta úr göllunum og varast verstu
hættuna. Prestar héraðsins hafa góð-
fúslega látið mér í té yfirlit yfir dána
í héraðinu þetta ár og dauðaorsakir,
að svo miklu leyti, sem þeim var kunn-
ugt og eg þá eigi vissi um þær. Al-
mennustu dauðaorsakir eru þessar:
Ur kvefsótt og kvef-lungnabólgu dóu 16
» almennri lungnabólgu....... — 15
» tæringu.................... — 9
» krabbameinum............... — 6
Það er þannig lungnabólgan, sem
yfir alt annað gnæfir þetta ár, enda
hafa 72 sjúkl. með kvefsótt leitað
læknis en 52 með lungnabólgu, og
hafa þó sennilega nokkurir lungna-
bólgusjúklingar látið vera að leita
læknis.
Lan dfarsó ttir.
Á kvefsóttum hefir óvenjulega mikið
borið þetta ár. Þær byrjuðu hér I bæn-
um og grendinni snemma vorsins og
hafa síðan haldið áfram til ársloka.
Þyngst hefir þessi faraldur lagst á
börn, en fjöldi fullorðinna einnig sýkst.
Mörg börn fengu meiri eða minni sog-
hósta líkt og í kíghósta, en af því
veikin hagaði sér víðast mjög ólíkt
reglulegum kíghósta, þá hugði eg lengi,
að um illkynjað kvef væri að ræða og
annað eigi. Síðar hefi eg með því að
bera mig saman við aðra lækna og
sjá fleiri sjúklinga hallast að þeirri