Norðurland - 01.08.1903, Síða 3

179
NI.
Bækur.
Gísli Súrsson. Sjónleikur; einnig
nokkur kvæði. Höfundur Bcatrice
Helen Barmby. Maithías Jochums-
son íslenzkaði. Akureyri. 1902. (12j
+ 99 bls. Kostar 1 krónu.
Leikrit þetta er eftir enska stúlku, sem
dó 1899, en þegar hún samdi það, var hún
tæplega hálfþrítug. Sjálf kendi hún sér ís-
lenzku, og varð vel að sér í íslenzkum
fræðum fornum. Þegar þess er gætt, hve
ung stúlkan var, þegar hún orti sjónar-
leikinn, má telja, að henni hafi tekizt
furðuvel, en ekki verður séð, að hann sé
neitt afbragðsrit, og langt er frá því, að
hann komist til jafns við leikrit mestu
leikritasnillinga, sem nú eru uppi, t. d.
Henriks Ibsens, enda er fárra meðfæri eða
einskis að jafnast við hann. Það eru og
eflaust ýkjur, sem sagt er í innganginum,
að sjaldan eða aldrei hafi listaverk verið
fært í nýjan listabúning jafnvel og »Gísli«,
því að altítt er, að snildarleikrit eru soðin
upp úr snildarlegum skáldsögum, en ef
hér er átt við fornsögur vorar, eins og
mig grunar, þá þarf ekki langt að leita
til þess að finna miklu meira Iistaverk
orkt út úr íslenzkri sögu, og á eg hér við
Grettisljóð eftir þýðanda leikrits þessa.
Aftur hafa fáir bætt sig á því að yrkja
leikrit eftir íslendingasögum, hvorki út-
lendir menn né innlendir, og ber það til,
að fornsögur vorar eru svo dramatiskar
(liggja svo vel við sýningarlistinni) yfir-
leitt, að erfitt er að bæta. Ibsen hefir
aldrei orkt eftir nokkurri Islendingasögu,
og kemur hann því ekki til greina hér,
en satt er það, að hann hefir haft stuðn-
ing af íslendingasögum i tveimur leikrit-
um sínum að minsta kosti. Þar sem ekki
er mjög hátt risið á samskonar leikritum
og Gísli Súrson er, þá má segja með
sanni, að hann beri af flestum eða öllum
svipuðum leikritum. Kostir sjónarleiksins'
eru þeir, að lyndiseinkunnum manna í
sögunni er vel haldið, og að iítið er vikið
út frá henni, þó að slíkt sé reyndar altítt
og leyfilegt, ef betur má fara. Enn er vel
farið með sálarstríð Gísla út úr vígi Þor-
gríms, en það er mergurinn málsins. Til
ókosta má telja, að á einstaka stað heldur
Gísli of löng eintöl, því það má ekki eiga
sér stað í vönduðum leikritum, sem orkt
eru um þessar mundir. I annan stað er
drepið alt of víða á kossa, því að þótt
getið sé um það víða í sögunum, að menn
hafi minzt hvor við annan, þá Iiggur kossa-
flens og kossahjal svo fjarri hugsunarhætti
fslendinga í fornöld, að lítið ætti að bera
á slíku þar, sem forn-íslendingum er lýst.
Jungfrú Barmby orkti Ieikrit sitt í ljóð-
um, en síra Matthías hefir breytt því í
óbundið mál. Hann heldur sér svo nærri
fornmálinu, sem auðið var, og hefir hon-
um viðast tekizt mæta vel, eins og hans
var von og vísa, því að nú kann víst eng-
inn maður að beita fornmálinu jafnvel og
síra Matthías. Þó eru meinlokur í ritinu
á einstaka stað, en þær koma frekar fram
i einstökum orðum en orðaskipan. Eg vil
sérstaklega minnast á tvö orð, sem eg tel
alveg ófær, og það því fremur, sem óvönd-
uð orð og merkingarröng hneixla þeim
mun meir, sem þau koma fyrir í vandaðra
máli. Bls. 25 stendur: »Hann (Þorgrímur)
dúðar spjótið* í staðinn fyrir: »hann dýr
(dúir) spjótið*. Að dúða þýðir að hylja,
einkum marghylja, t. d. að dúða sig í
kulda, og getur sú merking alls ekki kom-
izt hér að, en að dýja þýðir að hrista, og
mun vera átt við það hér. Á seinustu síð-
unni stcndur: »Og hýrara nú þú hlæðir«.
Þess er ekki getið, hverju eða hvað verið
var að hlaða. Eflaust á að standa »hlæir«
af að hlæja. Slíkar skaðræðisvillur mega
alls ekki eiga sér stað í íslenzku máli og
sízt hjá síra Matthíasi »snillingnum snjalla«.
Kvæðin eru lagleg, en ekkert afbragð.
Vel er bókin úr garði gerð frá prentar-
ans hendi, en þó hefir slæðst inn í hana
házkaleg prentvilla. Bls. 34 vantar per-
sónunafnið: Þorgrímur efst á síðunni, og
getur valdið misskilningi.
Ó. D.
V/
't'
Árni Garborg: Týndi faðir-
inn Árni Jóharnsson þýddi.
Seyðisfirði. Davfð Östlund. 1902.
106 bls
Þegar eg sá Davíð Östlund í fyrsta
sinni, þá kom hann mér óvænt fyrir. Eg
hafði helzt hugsað mér þennan trúaða
mann, sem býst við því, að Kristur detti
niður úr skýjunum þá og þegar, og brýtur
sér leið í ókunnu landi til þess að
„prédika boðskapinn sálunum, sem
að sátu þar myrkrunum í“.
Þennan mann hafði eg hugsað mér himin-
leitan og óskarplegan, líkan slíkum sér-
kreddumönnum, sem eg hafði áður séð.
Raunin varð önnur, því frammi fyrir mér
stóð vel vaxinn, skarplegur, gáfulegur og
einarður maður, og að öllu hinn vantrúar-
legasti. Að tala við hann var ánægjulegt.
Mál sitt varði hann með alvöru, góðri greind
og allmiklum fróðleik. í sjálfu sér hefði
eg átt að fara nærri um þetta, því enginn
annar en ötull maður og greindur hefði
svo fljótt numið íslenzka tungu og starfað
svo margt og mikið, sem Östlund hafði
gert.
Mest alt starf Östlunds hér á landi hefir
lotið að því að vekja áhuga fyrir kristin-
dóm og kristilegri breytni og að sjálfsögðu
einkum í þá átt, sem hans trúarflokkur
fylgir. í þessu augnamiði hefir hann haldið
ótal ræður víðsvegar, gefið út heilt tíma-
rit og margar bækur og nú fyrir skömmu
hefir hann gefið út bók þá, sem nefnd er
hér að framan, og má heita, að henni sé
útbýtt gefins (Fylgir ókeypis »Frækornum«),
þótt útgefandinn sé naumlega efnaðri en
margir aðrir, sem aldrei verja eyrisvirði
fyrir sannfæringu sína. Það, að Islendingar
kyntust alment bók þessari, hefir í hans
augum skift svo miklu máli, að til þessa
hefir hann viljað gefa nokkur hundruð
krónur úr sínum vasa, og eru þeir fáir,
sem sýna svo mikinn áhuga fyrir andlegum
málum vorum, þótt alíslenzkir séu.
Það er því aldrei nema sjálfsögð skylda,
þótt minst væri á bókina, enda er hún þess
verð, og það miklu fremur en sögurusl
það, sem mörg blöð flytja. Höfundur henn-
ar er eitt af helztu skáldum Norðmanna,
maður, sem hefir reynt flest í trúarlegum
efnum, veiið strangtrúaður. vantrúaður,
andatrúarmaður, og hver veit hvað. Fyrir
þá, sem telja heimsku eina að hugsa um
gátu lífsins og heimsins, og aldrei hafa
þekt alvarlegar efasemdir, má það vera
fróðlegt að lesa, hvað þessi reyndi maður
segir.
Frá efni bókarinnar er ekki auðið að
skýra, svo að hjá því verði komist að Iesa
hana sjálfa. Hún er sundurlausar hugleið-
ingar og skáldleg snilliyrði, enda er svo
sagt, að hún sé týnd upp úr dagbók.
Samanhengisleysið gerir hana torskildari,
og flestum alþýðumanni mun ekki veita
af að lesa hana tvisvar.
Bókin segir frá tveim bræðrum, og er
hvorugur á þann hátt, sem fólk er flest.
Annar hefir víða flækst og farið, eins og
skáldið, en hefir glatað trú sinni á guð,
og við það eða jafnframt því, hefir hann
tapað sálarfriði sínum og öllu hugsunar-
jafnvægi. Harmatölur hans og hugleiðingar
eru mikill hluti bókarinnar, og lýsa þær
ágætlega sálarástandi þess manns, sem er
eins og reyr af vindi skekinn og hrekst
fullur víls og volæðis á efans ólgusjó,
þess manns, sem nótt og nýtan dag hugs-
ar að eins um sitt sjúka sálarástand og
heilabrot, svo ráðþrota, að hann finnur
ekkert þarfara að gera en að velja graf-
reit handa sér í kirkjugarðshorninu og
bíða þess, að dauðinn frelsi hann frá eymd-
inni.
Þó fer að lokum að smágreiðast úr öll-
um þessum vandræðum. Hann kynnist á
ný öldruðum bróður sínum, sem gefið hefir
fátækum allar eigur sinar en gjörst sjálfur
einsetumaður, og gengur undir nafninu
Kvarnarhúsheiðar-Páll. Þessi Páll vekur á
ný hjá honum trúna á hið góða, frekar
með breytni sinni en kenningu, og er þó
auðfundið, að skáldið leggur Páli í munn
þær skoðanir á lífinu, sem hann hyggur
þyngstar á metunum.
En hverjar eru svo þessar skoðanir Páls,
sem Östlund hefir lagt svo mikið kapp á
að fræða íslendinga um?
Kristindómur, kristindómur, en þó frjáls-
lyndur. Fátt eitt skal nefnt á nafn.
Öll áherzla er lögð á breytnina og það
hugarfar, sem hún er sprottin af. »Meist-
arinn kom ekki með kenningu, sem þú
þarft að trúa heldur lög, sem þú þarft að,
lifa eftir. Hann kendi oss ekki heims-
speki, heldur þá list að lifa. Hin rétta trú
fæðir af sér hatur og morð, hið rétta líf
eflir guðsríki.*
Það að trúa á guð, er ekki einu sinni
talið nauðsynlegt. »Elskir þú bróður þinn,
sem þú sér, þá elskar þú guð, sem þú ekki
sér. Og smátt og smátt opnast augu þín,
þú verður skygn, og sér guð. En að elska
náungann, er að hjálpa náunganum.«
Trúin á annað líf er svo veik, að hún
er að eins talin von. »Alt sem sagt er um
annað líf er dulspeki og draumsjónir, sem
vér ekki getum gert oss nokkura ákveðna
hugmynd um.«
Um hegningu þeirra sem ilt aðhafast
er sagt:
»Eldurinn er ævarandi en úrhrakið (o:
hinir illu menn) varla.«
Af þessu litla, sem hér er talið, má sjá,
að kenning bókarinnar fer lítt í rétttiúaða
átt, þótt i kristilegum anda sé, enda er
biblían hvergi á nafn nefnd.
Aðalinntak kenningarinnar er þá þetta:
Elskaðu náunga þinn, en umfram alt, þá
breyttu vel við hann. Hvorttveggja eru
gamlar reglur, kristilegar, en þó eldri en
kristindómurinn.
Hvað hið fyrra snertir, þá er það miklu
hægar sagt en gert. Þrátt fvrir allar pré-
dikanir um það að elska náungann og
blessa þá, sem manni bölva gegnum ald-
anna raðir, þá sést enn enginn vottur
fyrir því, að það verði framkværat, og með
fullum rétti má efast um, að nokkur mað-
ur hafi nokkuru sinni gert það yfir lengri
hluta æfinnar. Að minsta kosti er slíkt
fjarri börnum og unglingum. Ef þetta elsk-
unnar boðorð er einnig látið ná til óvina
vorra, eins og Kristur ákvað, gerir það ráð
fyrir þvi, að það séu sumir en ekki allir,
sem eftir því breyta. Annars væri um
enga óvini að tala. En á meðan þannig er
ástatt, kemur boðorðið í bága við hyggi-
lega forsjálni og vit fyrir sjálfum sér. Oft
myndi verða líkt ástatt, eins og ef músinni
væri boðið að elska kött’nn. Hún myndi
þá fljótlega gleyma kló hans og tönnum
og verða honum að bráð. Á pappírnum
er þetta fagurt boðorð, en í daglega lífinu
er það ekki ólíkt því, sem manni væri
sagt, að ríða á klárnum sínum upp í
tunglið I *
Hvað breytnina við náungann snertir,
sem svo mikil áherzla er lögð á, þá eru
nákvæmlega sömu reglur gefnar og Kristur
kendi: Gefðu eigur þinar fátækum, og
hjálpa þú öllum tafarlaust, sem þú finnur
hjálparþurfa. Hvort ætlast er til þess, að
menn leggist alment út eins og þessi
Kvarnarhúsheiðar-Páll, er ekki tekið fram.
Þessi kenning er strangkristileg en mjög
varúðarverð, ef ekki algerlega röng, sök-
um þess að hún leiðir til algerðrar fátækt-
ar (pauperisme) og kemur í bága við alla
siðmenning vorra daga. Að kristindómur-
inn hefir getað þrifist samfara siðmenn-
ingunni liggur einkum í því, að hann hefir
sífelt svikið þessa kenningu sína og þjón-
að með ánægju guði og-Mammoni, hvað svo
sem sagt hefir verið á prédikunarstólnum.
Eg er ekki að Iá hinum kristnu þessa
breytni, því hún var efalaust óhjákvæmi-
leg, en í mínum augum eru þau boðorð
röng, sem að eins eru til þess að brjóta
þau.
Höfundur bókarinnar hefir og glögt séð,
hve fáir myndu fylgja slíkum kenningum:
»Að eins þeir, sem erviða, og eru mæddir,
og vanþrífast í heiminum.« Þetta er að
vísu nokkuð lítið, en þó er sá hópur
stærri en fiestir halda, og eflaust skilur
hann bók þessa betur en þeir, sem glaðir
eru og ánægðir.
Hve fjandsamlegur hugsunarhátturinn er
allri siðmenniugu, sést bezt á ummælun-
um um þá, sem ekki vanþrífast f heimin-
um, mennina, sem stjórna löndum og lýð-
um, og leysa af hendi öll hin marghátt-
uðu störf lífsins og menningarinnar. Um
þá er þetta sagt:
»Þeim er jörðin hulduheimur. Þeir lifa
hér á músum og froskum, verða feitir, og
safna sorpi og smásteinum, og halda, að
það sé gull. Hér binda þeir sér blóm-
sveiga úr visnu laufi, og skera sér stafi
úr íúnum við, glamra á garnastrengi og
dansa og syngja:
„Höndlað er stærsta hnoss,
heimurinn lýtur oss.“
Þetta er djúpkristilegt og djúpfjand-
samlegt allri vestrænni siðmenningu.
Bók þessi á eigi að síður útbreiðslu
skilið, og útgefandinn þakkir fyrir hana,
Hún er víða ágætlega skrifuð og efnisrík-
ari en heill árgangur af kirkjulegu tíma-
riti. Þýðingin er mjög snotur.
O. H.
%
Gagnfræðaskólinn á Akureyri.
Stjórnin lagði til í frumvarpi sínu
um gagnfræðaskólaun, að heimavistir
yrðu þar engar, eins og þegar hefir
verið getið um í Norðurlandi. Fimm
manna nefnd var kosin í málið í neðri
deild, og ræður hún til þess, að 60—
70 heimavistir verði í skólanum. Einn
nefndarmaðurinn skrifar þó undir með
fyrirvara. Ráð er gert fyrir, að skóla-
byggingin kosti 70,000 kr. að ofnum
með töldum (ekki miðstöðvarhitun).
Nefndarálitið fer fram á, að 2 séu
kennarar, eins og áður var, hitt tíma-
kensla.
Úfrýming fjárkláðans.
Nú er svo komið, að von er til
þess, að fjárkláðinn, »landsins forni
fjandi«, verði bráðum kveðinn niður
til fullnustu. Myklestad gamli hefir ekki
verið aðgerðarlaus, og sem betur fer,
hefir þingið gefið orðum hans þann
gaum, er skyldi. Honum hefir verið
* Þó raá geta þess, að boðorð þetta erj líit tekið
bókstaflega í þessari bók, því á einum stað er
sagt: »Að elska náungann er að hjálpa náungan-
um". — Því að taka þá svo stórt til orða?