Norðurland - 15.08.1903, Side 1

NORÐURLAND.
Ritstjóri: Einar Hjörleifsson.
Akureyri, 15. ágúst 1903.
47. blað.
Jjárlaganejndarálitið.
Ágrip það, sem prentað er hér í
blaðinu af áliti fjárlaganefndarinnar,
er ótvíræð bending um það, hvern-
ig hugsunarháttur þessarar þjóðar
er að breytast. Nefndarálitið er svo
ákveðið framfaraskjal, að engum
manni hefði komið til hugar að
bjóða þingi og þjóð það fyrir ör-
fáum árum.
Ef einhver hefði fyrir svo sem
4 — 5 árum komið upp með það að
veita einu framfarafélagi hér á Norð-
urlandi 16,000 kr. á einu fjárhags-
tímabili — svo vér að eins tilfærum
eitt dæmi — þá hefðu menn ekki
gert annað en hlæja að honum. Nú
er þetta lagt til af allri fjárlaga-
nefnd neðri deildar, fulltrúum fram-
faramanna og íhaldsmanna.
Einmitt þetta, að önnur eins nefnd
og fjárlaganefnd neðri deildar verður
sammála um hin afar-mikilsverðu og
kostnaðarsömu framfaramál, sem nú
eru uppi á teningnum hjá þinginu,
sýnir áþreifanlega, hvernig nú er á-
statt með oss. í nefndinni eru full-
trúar Framsóknarflokksins: Stefán
Stefánsson, Þórhallur Bjarnarson og
Jóhannes Jóhannesson, þrír af á-
kveðnustu framfaramönnum þjóðar-
innar. Þar eru líka fulltrúar fram-
faramanna í Heimastjórnarflokkinum:
Pétur Jónsson og Árni Jónsson,
menn, sem Nl. hefir aldrei véfengt
að vildu koma þjóðinni út á fram-
farabrautina. Og þar eru loks full-
trúar íhaldsmanna í Heimastjórnar-
flokkinum: Tryggvi Gunnarsson og
Hermann Jónasson.
Allir þessir menn verða sammála
um stórmál þjóðarinnar. Allir þessir
menn taka höndum saman um það,
að sýna sig sem kappsamasta og á-
kafasta framsóknarmenn.
Með öðrum orðum: íhaldshugur-
inn hér á landi er sem stendur
eins og mús undir fjalaketti. Hann
er svo aðþrengdur frá öllum hlið-
um, að hann þorir ekki með nokk-
uru lifandi móti að stinga upp höfð-
inu. Framfaraöldurnar rísa svo hátt
á alla vega, að honum liggur við
druknun.
En það, sem einkum þjakar hon-
um um þessar mundir, er valdafíkn
íhaldsmannanna. Þeir vilja hafa valdið
áfram. Þeir vilja hafa launin, eins
og afdráttarlaust hefir verið uppi
látið hér á Norðurlandi. En sem
stendur er gersamlega óhugsandi
að ná þessum gæðum á annan hátt
en þann að sýna sig framfaramann
nú í bili. Þess vegna afneita þeir
um stundarsakir eðlisfari sínu og
fortíð sinni.
Oott er meðan svo gengur. En
því miður getum vér vitanlega enga
ályktun af því dregið um atferli
þeirra á ókomnum tímum, ef svo
slysalega skyldi til takast, að valda-
og launa-lörtgun þeirra yrði full-
nægt. v
Jramfarahugurinn
og
stjórnin.
Þungri martröð hlýtur að létta af
þinginu, hvenær sem því auðnast
að fá góða stjórn til samvinnu.
Jafnframt því sem framfaraviðleitnin
hefir aukist, hefir verk þingsins
stöðugt orðið örðugra viðfangs, mál-
in þarfnast rækilegri undirbúnings
og djúpsettari þekkingar. Nú er svo
komið, að verk þingsins eru í raun
og veru óvinnandi. Kalla má, að
farið sé fram hjá stjórninni með öll
framfaramál þjóðarinnar. Allir fara
beina leið til þingsins. Og beri
stjórnin við að hlutast fyrirfram til
um stórmál vor, eru afskiftin oft svo
fjarri vilja þings og þjóðar — svo
að vér ekki segjum heilbrigðri skyn-
semi — eins og reynd hefir nú síð-
ast orðið í kláðamálinu — að þingið
verður að vinna alt verkið af nýju.
Alt er óundirbúið, þegar á þing
kemur, og í mörgum efnum hlýtur
þingið að vera í standandi vand-
ræðum. Hugsum oss, þótt ekki sé
annað en allan þann grúa af fjár-
beiðnum, sem á fjárlaganefndina er
dembt. Það hlýtur að vera sönn þján-
ing fyrir samvizkusama menn aö
eiga að taka við þeim og ráða fram
úr þeim undirbúningslaust og rann-
sóknarlaust. Og engurn getur dulist,
að mál þjóðarinnar geta verið í
voða með slíku fyrirkomulagi.
Aðalverk góðrar stjórnar er, auk
framkvæmdarinnar á því, sem stjórn
°g þing hafa orðið ásátt um, að
hafa vakandi auga á, l^vað þjóðinni
megi til hagsmuna verða, gangast
fyrir framfaramálum hennar, rann-
saka þau og undirbúa og sannfæra
þing og þjóð um nytsemi þeirra.
Aðalverk þingsins er að styðja fram-
faraviðleitni stjórnarinnar, gefa stjórn-
inni góðar bendingar, samkvæmt
vilja þjóðarinnar, og gæta þess vand-
lega, að stjórnin vinni verk sitt vel
og samvizkusamlega og í samræmi
við þjóðarviljann.
Undir þeirri afarlélegu stjórn, sem
vér höfum haft að undanförnu, hefir
mest þetta verk lent á þinginu, sem
hér hefir verið bent á, að stjórnin
eigi að hafa með höndum.
Nú er von um, að bót verði á
þessu ráðin fyrir næsta þing. Þegar
öll stjórnin, að konungi undanskild-
um, verður komin til 'Reykjavíkur
og ráðgjafinn fer sjálfur að verða á
þinginu, getur ekki hjá því farið,
að samvinna þings og stjórnar breyt-
ist til batnaðar.
Eti afarmiklu máli skiftir það samt,
hve hepnir eða óhepnir vér verðum
með stjórn vora. Þessi ríki fram-
farahugur, sem nú er lifnaður með
þjóðinni, verður að fá samsvarandi
stjórn, ef hann á ekki að kafna, eða
að minsta kosti eiga mjög örðugt
uppdráttar.
Ekki væri það eingöngu bein í-
haldsstjórn, sem mundi gera oss
mein. Það er jafnvel mikið vafamál,
hvort hún væri jafnskaðvænleg fyrir
oss eins og stjórn, sem sigldi undir
framfarafána, en hefði hvorki áhuga
né þekkingu til að halda uppi fram-
faramerkinu, svo að fullu gagni kæmi.
Framfarahugur þjóðarinnar yrði á
verði gegn íhaldsstjórn. Slík stjórn
gæti með mótspyrnunni óbeinlínis
orðið til þess að efla trú þjóðarinnar
á framsóknina. Stjórn sem tæki fratn-
förunum vel í orði kveðnu en ynni
að þeim með hangandi hendi spilti
framfaramálunum með hirðuleysi og
vanþekking, væri að vorri ætlun tölu-
vert hættulegri. Af henni stæði trú
þjóðarinnar á framfarirnar verulegur
voði.
Það er þekkingin á framfaramál-
um þjóðarinnar og áhuginn á þeim,
kærleikurinn til þeirra, sem mest er
um vert, að því, er til stjórnarinnar
kemur. Og þar sem svo mikið er í
húfi, er það sönn furða, að ekki
skuli ætla að auðnast að fá framfara-
menn vora á þingi til þess að taka
höndum saman í því skyni að tryggja
þjóðinni þá stjórn, er samsvarar þeim
framsóknarhug, sem nú er svo auð-
sær á alþingi.
X
£ð/i/eg afturha/dsuiðleitni.
„Austri" flutti 18. júlí síðastl. með-
al annars eftirfarandi fregn af amts-
ráði Austnramtsins:
„Amsráðsmennirnir létu bóka, að
þeir, fyrir hönd amtsráðsins, vottuðu
amtmanni Páli Briem innilegasta
þakklæti fyrir þann framúrskarandi
áhuga og dugnað, sem hann hefir
sýnt í kláðatnálinu, og sem það
væri að þakka, að nú væri vissa
fengin fyrir því, að kláðanum verði
innan skamms algjörlega útrýmt í
Austuramtinu."
Engum heilvita manni, sem nokk-
uð þekkir til þessa máls, bliandast
hugur uin það, að amtsráðsmenn
Austuramtsins hafa hér farið með
rétt mál. Það er eingöngu Páli Briem
að þakka, hans óþreytandi elju, að nú
verður væntanlega innan skamms séð
fyrir endan á þessum gamla fjanda
bændanna, fjárkláðanum.
En 12 dögum eftir er blaðið flytur
þessa fregn af amtsráðinu, flytur það
aðra af alþingi eftir fregnritara sín-
um í Reykjavík, sem auðsjáanlega
er mjög nákominn afturhaldsliðinu
á alþingi. Hún hljóðar svo:
„Fjárkláðamálið komið úr nefnd.
Ræður nefndin eindregið til að kláð-
anum verði útrýmt „systematiskt",
en ekki kákað lengur við hattn eftir
methodu P. Br."
Viðleitnin úr afturhaldsáttinni við
að niðra helztu framfaramönnum
þjóðarinnar er jafn-skopleg eins og
hún er eðlileg. Úr því að afturhalds-
seggirnir geta ekki stutt sig við
II. ár.
neitt, sem þeir hafa sjálfir gert, áð-
ur en þeir tóku þá stefnu að herma
alt eftir framfaramönnunum, þá var
ekki annað hendi nær en að reyna
að kasta rýrð á það, sem aðrir hafa
af hendi leyst. Hvernig ættu þeir
að öðrum kosti að ná í launin.
X
Jfærði skólinn
Líkamleg og and/eg óhollusta.
Ólagið í lærða skólanum í Reykja-
vík hefir sjaldan eða aldrei verið
verra en nú upp á síðkastið. Svo
ramt kvað að því við skólauppsögn
í vor, þar sem fjöldi var viðstaddur
af aðkomumönnum, að piltar neit-
uðu að syngja, þegar rektor nefndi
það við þá, eins og venja er til við
þá athöfn, og að þeir létu í ljósi
vanþóknunarmerki mitt í ræðunni,
sem rektor hélt yfir þeim.
„Stúdent" einn ritaði í „Fjallkon-
una" í síðasta mánuði um líkamlega
og andlega óhollustu í skólanum. Hann
kemst meðal annars svo að orði:
„Ef menn forvitnaði að komast
að raun um, hvernig kennari á ekki
að haga sér við lærisvein sinn og
lærisveinn ekki við kennara sinn, þá
ættu þeir hinir sömu að vera stöku
sinnum áhorfendur og áheyrendur
uppi í lærða skóla. Vitanlegt er það
um suma kennarana, að þeir eru einatt
ólagnir sem kennarar og annars, ef
til vill, lítt vaxnir sinni stöðu, enda
er svo langt í frá, að þeir komi sér
við piltana, svo langt í frá, að piltar
virði þá, eins og lærisveinn á að
virða kennara sinn, að þeir miklu
fremur lítilsvirða þá, þótt hörmulegt
sé til frásagnar, gera gys að þeim
upp í opið geðið á þeim — ef þeir
þá ekki hatast við þá undir niðri."
Við foreldra, sem senda vilja sonu
sína í lærða skólann, segir höf.:
„Hugsið yður rækilega um, áður
en þér sendið þá þangað; það eru
talsverðir agnúar á verunni þar, eins
og nú er ástatt. Það er allmikið
undir hælinn lagt, hvernig þeir verða,
er þeir koma til baka, bæði andlega
og líkamlega talað og tekið."
Hér er eitt af hinum mörgu og
mikilvægu verkefnum, sem hin vænt-
anlega stjórn vor á fyrir höndum.
Það er gersamlega óhafandi, að skól-
anum haldist uppi eftirleiðis að spilla
blómanum af æskulýð vorum. Ein-
hverra ráða verður að leita til þess
að fá því afstýrt, hvað sem það.
kostar og hverjir sem skakkafal
kunna við það að bíða.
X
íslandsbanki.
Stórkaupmaður A. Warburg er væntan-
legur til Reykjavíkur í þessurn mánuði til
þess að undirbúa stofnun bankans. Húsrúm
handa bankanum er fengið, og er ætlast til
að hann taki til starfa í næsta mánuði.