Norðurland - 03.10.1903, Blaðsíða 1

NORÐURLAND.
Ritstjóri: Einar Hjörleifsson.
Akureyri, 3. október 1903.
III. ár.
2. blað.
Bækur.
Aldamót.
m.
(Síðasti kafli.)
Frá ritstjóra Aldamóta, prófessor
Friðr. J. Bergmann, fáum vér í þetta
sinn 3 ritgjörðir auk fjölda ritdóma.
Fyrsta ritgjörðin heitir: »Hverjar
kröfur aetti þjóð vor að gjöra til
skálda sinna?«
Kröfur síra F. J. B. eru mjög
strangar. Hann heimtar af skáldunum,
að þau séu stórskáld og riti stórar
bækur. Og af því að höf. hefir athug-
að það, að þeir eru ekki svo afar-
margir I öllum heiminum á hverri öld,
sem er það gefið að vera stórskáld,
og þá eiginlega ekki við þeim að bii-
ast feikimörgum með þessum 70—80
þúsundum, sem þennan hólma byggja,
þá verður niðurstaðan hjá höf., að alt
of margir yrki hér á landi.
Margt af því, sem höf. tekur fram,
er ágætlega sagt, eins og honum er
títt. Hann mótmælir prýðisvel leirburð-
arstaglinu og holtaþokuvælinu, sem
urgar meira í eyrunum á Vestur-Is-
lendingum en öðrum manneskjum á
þessari jörð. Og mjög skilmerkilega
tekur hann það fram, er honum virð-
ist vera aðalatriðið: Að skáldin hafi
eitthvað það að segja, er öðrum ligg-
ur lífið á að vita, en aðrir hafa þagað
um. Að þeir eigi að vera spámenn
þjóðar sinnar og gera framfarahug-
myndirnar ljósar og skýrar og öllum
skiljanlegar. Að skáldskapurinn verði
að einhverju leyti að geta kent mönn-
um þá vandasömu list að lifa o. s. frv.
Vitaskuld væri það dýrmætt fyrir
þjóð vora að eignast skáld, sem yrði
við öllum kröfum síra F. J. B. En
annar gallinn á þeim kröfum er sá,
að þó að einhver maður yrði við þeim
öllum, þá er alls ekki sjálfsagt, að
hanti vœri neitt skáld. Og hinn gall-
inn er sá, að þó að skáld verði við
mjög fáum þeirra, getur samt verið
yndi að honum í bókmentunum.
Mér dettur í hug eitthvert fegursta
kvæðið eftir Longfellow. Dagurinn er
liðinn, og skáldið finnur koma yfir sig
dapurleikatilfinning, sem sál hans get-
ur ekki veitt mótspyrnu, dapurleik
og þrá, sem ekkert á skylt við kvöl,
og líkist sorginni að eins á sama hátt,
sem mistrið líkist regninu, eða eins
og skáldið kemst að orði:
A feeling of sadness and longing,
that is not akin to pain,
and resembles sorrow ouly
as the mist resembles the rain.
Hvað vill nú skáldið láta lesa sér,
þegar svona er ástatt fyrir honum?
Hann vill ekki láta lesa sér stórskáld-
in; hann vill ekki heyra í fjarska berg-
málið af þrammi þeirra um göng tím-
ans. Hann vill ekki láta þeirra vold-
ugu hugsanir minna sig á endalaust
strit og baráttu lífsins. Því að hann
vill hvílast. Hann vill láta lesa sér
ljóð eftir eitthvert smáskáldið, sem
lét söngvana streyma út úr hjarta
sér, eins og skúrir streyma niður úr.
sumarskýjunum, eða tár út úr augun-
um — eitthvert skáld, sem heyrði í
sál sinni leikin dásamleg lög á löng-
um erfiðisdögum og andvökunóttum.
Read from some humbler poet,
whose songs gushed from his heart,
as showers from the clouds of summer,
or tears from the eyelids start.
Who, through long days of labour,
and nights devoid of ease,
still heard in his soul the music
of wonderful melodies.
Það er mikilsvert, að oss sé sagt
það, »sem oss liggur lífið á að vita« ;
að vér fáum »spámenn«; að oss sé
kend »sú vandasama list að lifa«; að
það sé *■ heilbrigt«, sem oss er boðið
— þó að nokkurir örðugleikar mundu
verða á að finna réttu dómarana um
það, hvað heilbrigt sé —; að skáld-
skapurinn »veki« þjóðina; að skáld-
skapurinn hafi »ákveðið markmið«; að
skáldskapurinn »leggi rækt við skiln-
ing fólksins«; að skáldin »standi á
kristindómsins grundvelli«. En þegar
um skáldskap er að tefla, verður samt
hitt aðalatriðið, að skáldið hafi heyrt
»músíkkina dásamlegu« (»the music
of wonderful melodies«) í sál sinni
og sé gæddur þeirri undragáfu að
láta aðra heyra hana líka.
Eg segi fyrir mig, að hvenær sem
eg verð slíks manns var, finst mér,
við eigum að fagna og vera glaðir,
því að brúðguminn sé þá hjá okkur,
hvað sem öllum »kröfum« líður um
það, hvernig skáldin »eigi« að vera.
Eg get með engu móti á það fall-
ist, að vér séum vaxnir upp úr smá-
kvæðunum, eins og síra F. J. B. virð-
ist ætla. Eg hefi meira grætt á þeim
mörgum en á löngum bókum. Eg hefi
meira yndi af fögru erindi, hvort sem
það er eftir Hallgr. Pétursson eða
Bjarna Thorarensen eða Jónas Hall-
grímsson eða Pál Ólafsson eða Matth-
ías Jochumsson eða Hannes Hafstein
eða Þorstein Erlingsson eða hvern
sem er, en á mörgum löngum skáld-
ritum.
Og eg held ekki, að auðhlaupið sé
að því að setja fram kröfur, sem eigi
við öll skáld. Neikvæðar kröfur get-
um vér vitaskuld sett fram, svo sem
þá, að skáldin eigi ekki að hafa ljót-
an munnsöfnuð. En á þeim er lítið
að græða. Jákvæðar kröfur naumast.
Eg get ekki sagt fyrirfram, hvernig
fjallið eigi að vera, til þess eg hafi
yndi af því, eða hvammurinn, eða
blómið, eða frostrósin á gluggan-
um. Og eg get ekki sagt það held-
ur um skáldin. Sé það skáldskap-
ur, sem oss er boðið, þá verður það
áreiðanlega til yndis fyrir margan
mann, og þá jafnframt til gagns —
vitanlega til þeim mun djúpsettara
yndis og þeim mun víðtækara gagns,
sem hugsanirnar eru mikilfenglegri
og lengra eftir þeim seilst inn I mann-
eðlið. En vér höfnum ekki yndinu
fyrir þá sök, að um annað yndi, sem
ekki er á boðstólum, gæti verið meira
vert.
í raun og veru virðist mér miklu
frjórra umhugsunarefni, hverjar kröf-
ur þjóð vor ætti að gera til sjálfrar
sín, ef hún vill eignast stórskáld. Hver
sem verulega íhugar, hve miklum
örðugleikum það er bundið að vera
þó ekki sé nema smáskáld á þessu
landi, hann sér, að það er fjarstæða
að gera sér vonir um að fá stórskáld-
ið. En stundum ber fjarstæðan við.
Og vegurinn til að fá þá fjarstæðu í
framkvæmd er áreiðanlega ekki sá
að amast við smáskáldunum. Hæstu
tindar veraldarinnar standa ekki upp
úr jafnsléttu. Fyrir neðan skáldskap-
artindinn verður að vera margbreyti-
legt hugsanalíf með ótal lágfellum og
háfjöllum vitsmuna og tilfinninga.
Og vér erum ekki einu sinni á
jafnsléttu með þjóðlíf vort, heldur
niðri í djúpri kvos. Þökkum hamingj-
unni fyrir hvert fellið, sem upp úr
henni gægist, þó að það sé ekki
nema lítið smákvæði, og reynum að
fylla hana.
»Köllun nemandans« er önnur rit-
gjörðin eftir síra F. J. B. Það er ræða,
sem höf. hafði flutt á samkomu ís-
lenzkra námsmanna í Winnipeg. Og
hún er gullfalleg. Hún gefur manni
ljósa hugmynd um, hvers konar áhrif
það eru, sem fslenzkir námsmenn þar
vestra verða fyrir hjá þessum kennara
sínum. Óskandi væri, að allir íslenzk-
ir námsmenn yrðu fyrir slíkum áhrif-
um.
Þriðja ritgjörðin eftir sama höfund
er um »heimatrúboð«, fögur ritgjörð
og einkar gætilega samin. Höf. er
sýnilega ljóst að miklir annmarkar
séu á leikmannaprédikun, eins og hún
verður að jafnaði, þó að hann annars
haldi heimatrúboði fram, og hyggur
bezt að geta verið án hennar. Mest-
alt af því, sem höf. segir um það
efni, getur Nl. fallist á. En að hinu
leytjnu höldum vér því föstu, sem
drepið var á hér í blaðinu í fyrra, að
engin líkindi eru til þess í vorum
augum, að heimatrúboð hér á landi,
sem leikmenn fengjust við að meira
eða minna leyti og runnið væri und-
an rifjum heimatrúboðsins danska,
mundi verða oss til verulegrar bless-
unar. Auðvitað skal við það kannast,
að því mundu fylgja kostir: meiri
kristilegur áhugi og meiri siðferðisleg
alvara yrði í landinu. En því mundu
jafnframt fylgja svo megnir ókostir:
dómgirni, andlegur hroki, úlfúð og
ýmis konar vitleysa, að miklu réttara
er í vorum augum að leita annarra
ráða til þess að blása lífi í kristin-
dóminn hér á landi.
Að síðustu er fjöldi af rækilegum
ritdómum eftir ritstjórann.
Þrjú kvæði eru í bókinni eftir síra
Valdimar Briem. A kápunni er lofað
kvæði eftir sama skáld með fyrirsögn-
inni »Guð veit það«; en það kvæði
er hvergi í bókinni, hvernig sem á
því stendur.
Eg geri ráð fyrir, að einhverjum
kunni að þykja mér hafa orðið of
skrafdrjúgt um þennan árgang »Alda-
móta«, þar sem það efni hefir treinst
í 3 kafla. Afsökun hefi eg ekki aðra
en þá, sem tekin var fram í byrjun
þessara greina, að »Aldamót« leggja
svo mikil umhugsunarefni fyrir oss,
að mér finst ekki nema sæmilegt að
sýna, að eftir þeim sé tekið. Menn-
irnir vilja sýnilega koma á stað um-
ræðum um stórmerkileg mál, og það
er eitthvað fátæklegt af oss hér heima,
ef vér skorumst allir undan að taka
þátt í þeim umræðum. Höfundarnir
eru allir svo merkir menn, enda hafa
allir orðið þjóð sinni til svo mikils
gagns og sóma í annari heimsálfu, að
ekki má minna vera en vér viljum
eiga orðastað við þá um alt það, er
miklu varðar fyrir þjóð vora.
X
Jítjir geislar.
Það þóttu fyrir nokkurum árum býsn
mikil, að fundist hefðu eins konar ljós
eða geislar, sem skinu fullum fetum
gegn um líkama manna og ýmsa ó-
gagnsæja hluti. Fregnin um þessa svo
nefndu Röntgensgeisla flaug líka óð-
ara um heim allan og jafnvel íslenzku
blöðin skýrðu allítarlega frá þessari
uppgötvun. — Aftur hefi eg ekki séð
þau minnast á ýmsar nýjar uppgötv-
anir, sem fara í líka átt og eru engu
slður kynlegar. — Fólkinu til skemt-
unar skal eg segja frá því litla, sem
mér er kunnugt um þær.
Árið eftir að Röntgen íann geisla
þá, sem við hann eru kendir, fann
Niewenglowsky aðra tegund af geisl-
um, sem síðan eru nefndir Niewen-
glowskygeislar. Þeir geta eins og Rönt-
gensgeislarnir skinið í gegn um ógagn-
sæja hluti t. d. svartan pappír og hafa
áhrif á ljósmyndaplötur, en eru þó
annars eðlis. Yms efnasambönd, sem
eru þess eðlis að lýsa í myrkri, senda
þessa geisla út frá sér. Skífur á úr-
um, sem sjá má á í dimmu, eru mál-
aðar með slíkum efnum. — Ef efni
þessi eru lengi geymd í myrkri, án
þess ljósið skíni á þau, missa þau öll
sinn lýsandi kraft. Það er því sólar-*
ljósið, sem þau geyma og ummynda á
þennan hátt, en sjálf eru efnin alls
ekki lýsandi. Ekki er mér kunnugt
um, að þessir Niewenglowskygeislar
hafi fengið verulega praktiska þýðingu.
Nokkuru síðar fann frakkneskur vís-
indamaður, Becquerel að nafni, enn aðra
geislategund, sem síðan er -kend við
hann og kölluð Becquerelsgeislar. Þeir
eru að því leyti líkir Röntgens- og
Niewenglowskygeislum, að þeir skína
gegn um ýmsa ógagnsæja hluti og hafa
áhrif á ljósmyndaplötur, en eru þó að
ýmsu frábrugðnir. Næsta einkennilegt
er það við uppruna þessara geisla að
þeir stafa frá efnum, sem engum breyt-
ingum virðast iaka, þó þau án afláts