Norðurland - 05.08.1905, Blaðsíða 2

Nl.
186
kendi vor þjóð nokkurrar kúgunar hjá Dön-
um, heldur áttu höfðingjar, skáld og far-
menn ávalt gott friðland hjá þeim; gekk
svo alla tíð fram að lókum 14. aldar er
Kalmarsambandið hófst. Fram að siðabót-
inni þverruðu, að því er sýnist, almenn eða
nytsöm viðskifti héðan; voru það helzt
konungsmenn og ungir klerkar, sem þá
leituðu suður um Eyrarsund. En með siða-
bótinni örfast samgöngurnar að góðum
mun, enda voru flest viðskifti þá stjórniegs
eðlis eða kirkju- og vísindaleg. Hefst og
þá hin eiginlega viðskiftasaga Iandanna.
En fóru þau viðskifti fram milli þjóðanna?
Nei, þau stöfuðu mest öll frá Danastjórn,
verzlunin sem annað. Þjóðin átti nálega
engan hlut í málunum. Á 17. öldinni snemma
hófst einokunin. Var þá skilningur manna
sá í Norður-Evrópu, að konungar, sem
bundnir voru af aðalsmannastéttinni, mættu
tolla skip og ráða verzlunarviðskiftum, við
nýlendur og skattlönd. Kom þeim það vel,
því að£með því eina móti, að þeir ykju
tekjur sínar, gátu þeir neytt valds síns til
nokkurs jafnréttis við hina ágengu baróna.
Þessu valdi héldu Danakonungar eða, frem-
ur, eftir að þeir urðu einvaldar og gekk svo
alla stund þangað til öll verzlun var gerð
frjáls, sem kallað var, undir lok 18 aldar
— með takmörkunum þeim, sem hjá oss
entust fram yfir miðja 19. öldina. Þrátt
fyrir þessi viðskifti, bænda við einokunar-
kaupmenn, okrara.og sjómenn, svo og stú-
denta og nokkurra embættismanna við
danska kennara og Hafnarbúa, lærðu lands-
menn vorir lítið að þekkja Dani í heildinni
eða land þeirra; til þess að það gæti orðið
höfðu mcnn of lítið saman að sælda, enda
hvað kaupskapinn snerti mest til að vekja
óvild og hleypidóma eins og tímum og
mentun manná í þá daga var háttað. Al-
þýðleg og almenn viðskifti milli landanna
komust aldrei á, vér stóðum og aldrei
undir stjórn hinnar dönsku þjóðar og vorir
beztu menn vissu það ávalt full vel. En
dönsk alþýða mun sjaldan hafa gert sér
þesskonar mál Ijóst, því alt stjórnarfar,
einkum eftir að einveldið hófst, kom bænd-
um eða alþýðunni hvergi nærri. Enda Iágu
Danir sem þjóð skoðaðir, undir miklu verra
oki, en íslendingar, oki, sem byrjaði snemma
á öldum undir ófriði klerka og aðalsherra
og alls ekki batnaði með siðabótinni, heldur
fór hríðvesnandi eftir þau tímaskifti. Kon-
ungar erfðu að vísu mikinn auð eftir páfa-
dóminn, en aðallinn magnaðist þeim mun
meira og batt hendur sinna eigin drottna
uns ríkið, um miðja 17. öld, var nær orðið
öðrum að bráð og misti stóra landshluta.
Þá kom einveldið, en enginn Kristján annar
til að frelsa rétt bændanna. Einmitt undir
einvöldu konungunum píndu höfðingjarnir
þá mest, þessir herrar, sem hinir uppruna-
legu þýzku Aldinborgarar fengu fiesta
sunnanað og gerðu að lendum mönnum.
Áþján danskra bænda á fyrri hluta 18.
aldar er alkunn; þá stóð í blóma »hóv-
eríið« eða skylduvinnan og »stafnsbandið«,
eða búfestan og þá er tréhesturinn al-
kunnur. Hvernig átti slík þjóð að þrælka
oss. I riti því, er eg samdi í fyrra, er
nokkuð sagt frá ánauð danskra bænda
og því, hvernig ræktun landsins, afurðum
og þjóðmenning þá var komið. Hví skyldum
vér segja, að Danir e.iia hin danska þjóð
hafi misboðið vorri þjóðr í oina Mefnu má
að vísu tala um allþýðingarmikil viðskifti
vorrar þjóðar við Dani, auk hinna stjórn-
legu; eg meina hin bóklegu. Þau hófust
þegar fyrir siðabót Lúthers og óðara eftir
að háskólinn í Kaupmannahöfn var settur
á 15. öld, þótt ýmsir Islendingar leituðu,
eins eftir það, náms og frama jöfnum
höndum suður á Þýzkaland, eins og títt
hafði verið frá 11. öld. En eftir að Krist-
ján 4. veitti íslenzkum stúdentum »Garð«
lögðust mjög lengri utanfarir niður — oft-
lega til lítils ábata mönnum og vísindum.
En annað bar við um sömu mundir, sem
Garðstyrkurinn hófst og tók að kyrsetja
Islendinga í Kaupmannahöfn. Það var
hin vaknandi eftirtekt á vorum fornu bók-
mentum; var það sá viðburður, sem táknar
endurfæðing vors þjóðernis. Tóku hinir
vitrustu og beztu Danir báðum höndum
á móti hinum miklu gersemum, fornbók-
um vorum; er nóg að nefna Ola gamla
Worm og Friðrik konung hinn 3. Frá
þeim tíma tóku danskir höfðingjar og
fræðimenn að virða land vort og þess
hagi miklu meira en áður og æ síðan
hafa leiðandi menn Dana viðurkent á
margan hátt í verki sem orði, að þeir og
öll Norðurlönd ættu feðrum vorum afar-
veglegan arf að þakka. Að vísu drógust
frumbækur vorar út úr Iandinu uns Danir
skoðuðu þær eins eða fremur sína eign
en Islands, — íslendingur varð og til að
mynda með þeim danska stofnun; en alt
var betra en að ritin hyrfu úr sögunni,
margt af þeim var nálega komið í fulla
eyðileggingu, þegar Árni lagði lífið í söl-
urnar til að safna þeim og frelsa á einn
stað, þar sem hann hugði þeim helzt vera
borgið. Hinsvegar hljótum vér að viður-
kenna, að Danir, bæði stjórn og þjóð, hafa
lagt ógrynni fjár fram, til kostnaðar og
útbreiðslu þessara bókmenta.
\
£oftskeytafréttir
til 28. f. m.
19/7 kl. 1140 síðd.
Fregnað er frá Tokio, að japanskur her
hafi gengið á land fyrir norðan Vladivo-
stock (í Síbiríu).
Skemdir á sokknum herskipum í Port
Arthur eru miklu minni en við var búist.
Bayan, Peresviet og Retvisan verða bráð-
um haffær til Japans.
Fimtíu menn dóu af hita í New York
I gær. Hitamælirinn komst upp í 100 stig
(Fahrenheit, = 37 Celsius).
James Phelp Stokes, nafnkendur miljóna-
mæringur í New York, kvæntist í gær í
Noreton í Connecitut ungfrú Rósu Pastor,
sem vann að vindlagerð í einu fátækasta
hverfinu í New York þangað til fyrir 2 ár-
um. Hið lítilmótlega vinafólk brúðurinnar
var í brúðkaupinu innan um auðugusta stór-
menni frá New York. Hjónin nýgiftu leggja
á stað til Englands á morgun með White-
Star-gufuskipinu Cedric.
Zemstwo-samkoma hófst í gær í Moskva,
í aðseturshöll Dolgorowkoffs fursta.
20/7 kl. 11,30 síðd.
Lítil eftirspurn eftir saltfiski. Verð á
stórum saltfiski 66 til 70 kr.
Eftirspurn eftir ísl. ull. Umboðsmaður
Zöllners í K.höfn hefir selt 1200 balla til
Fíladelfíu fyrir 207 aur. kílógr. (=104 a. pd.)
21/7 kl. 11,40
Hitinn í Ameríku hefir komist í hæsta
stig á miðvikudaginn, en þrumuveður dró
úr hitanum,
Neðri málstofan (í Lnndúnum) hefir sam-
þykt frumvarpið um að banna útlendingum
landsvist.
Lögreglan brauzt inn á (Zemstwo)-þing-
ið í Moskwa og skipaði því að hafa sig á
brott. Þegar því var neitað, ritaði hún
hjá sér nöfn fulltrúanna. Þingið úrskurð-
aði að frumvarp Bulygins (innanríkisráð-
gjafa) um þjóðþing væri gersamlega ónógt,
en ályktaði þó að taka þátt í því, með
því, áformi, að fá frekari tilslakanir.
Varalandsstjórinn á Finnlandi var særð-
ur með sprengikúlu, er hann var að fara
burt úr stjórnarráðinu. Sá sem sprengi-
kúlunni kastaði, fekk forðað sér
Witte er lagður á stað frá Pétursborg
á leið til Parísar, en þaðan ætlar hann til
Washington (á friðarfundinn, væntanlega).
Ungur maður nokkur ætlaði að skjóta
Pobedonostzeff, er hann var að fara nið-
ur úr járnbrautarlestinni í Pétursborg, en
var höndiaður áður en hann skaut.
24. júlí kl. 1040 síðd.
Hraðskeyti frá New York segir að ame-
rískur fallbyssubátur hafi sprungið í loft
UPP °g farist fullir fimm tugir manna.
Fult þúsund verkamanna er iðjulaust í
Liverpool sakir verkfalls við skipakví þar.
Mr. Balfour brá sér í ferðalag á laugar-
daginn. f dag Iýsti hann yfir því í neðri
málsstofunni, að stjórnin mundi ekki leggja
niður völdin.
Þýzkalandskeisari hefir haldið skipi sínu
Hohenzollern frá Rússlandi til Svíþjóðar.
Þeir Rússakeisari hittust í Borgo á Finn-
landi og átu dögurð saman á skútunni
og er margs tilgetið hvað undir búi. Er
það grunur nranna, að keisarinn hafi óttast
uppreisn í St. Pétursborg og þá tekist sjó-
ferðina á hendur, enda var búist við róst-
um þar á laugardaginn; þá voru sex mán-
uðir liðnir frá blóð-sunnudeginum, 22. jan-
úar. — Uppþot nokkurt varð á fundi í
Kursaal við Gestroruz nálægt Pétursborg;
nokkrir ræðumenn kvöddu söngflokk til
þess að syngja útfararsálm; vakti það mik-
inn ótta og voru hermenn sendir til þess
að eyða uppþotinu.
Nokkurar þúsundir ribbalda-skríls hafa
borgina Nishni Nowgorod með öllu á valdi
sínu. Veita þeir árásir og banatilræði
hverjum manni, sem sæmilega er búinn
og brjótast inn í hús með oddi og egg
til þess að fremja illvirki á mönnutn.
Stjórn Bandaríkjanna hefir ákveðið að
störfum við Panamaskurðinn skuli haldið
áfram fyrst um sinn undir umsjón her-
stjórnar.
Miss Monroe, dóttir hins alkunna banka-
stjóra, yndisleg stúlka, fyrirfór sér við South
Michigan, af því að hún fékk eigi að gift-
ast enskum aðalsmanni, með því að kveikja
í fötum sínum, er hún hafði bleytt þau í
olíu. Fólk hennar sá eldstöpul, en vissi
ekki, af hverju hann stafaði.
28/7 kl. 940 síðd.
Eftir að Mr. Balfour (forsætisráð-
gjafi Breta) hafði tilkynt, að stjórnin
ætlaði ekki að fara frá völdum, bað
hann neðri málstofuna um trúnaðar-
traustsatkvæði og var það veitt án
reglulegrar atkvæðagreiðslu.
Norðurfarargufuskigið Roosevelt, sem
Peray er fyrir, er lagt á stað frá Sidney
í Cape Berton í norðurskautsferð.
Elding sló niður í ellefu oliuþrær í
Houston í Texas með 24 milj. tunn-
um í af steinolíu. Tólf manns týndu
þar h'fi og eldsvoðatjón varð ákaflega
mikið.
Hermálaráðgjafi Bandaríkjanna, Mr.
Taft, og miss Alice Roosevelt (dóttir
forsetans) voru boðin í veizlu hjá keis-
aranum í Tokio (Japan), og var þeim
eftir veizluna ekið um skemtigarð keis-
arans sjálfs, en þar hefir enginn út-
lendingur fengið að koma fyr.
Fulltrúi Rússastjórnar, Witte, lagði
á stað frá Cherbourg á s/s Kaiser
Wilhelm vestur um haf.
Japanar sækja þúsundum saman
stöðvar Rússa við Tumenelfi og veitir
betur.
Landstjórinn í Odessa hefir gefið út
auglýsing um, að Gyðingar hafi valdið
óeirðunum og samblæstrinum í Odessa.
Mælt er, að í friðarskilmálum Jap-
ana sé meðal annars 200 milj. pd.
sterl. skaðabótakrafa (sama sem 3,600
milj. kr.), og að Valdivostock skuli
vera hlutlaus höfn, en heita þar 1' móti
að víggirða ekki Port Artur.
Mannflutningar til Bandaríkjanna hafa
aldrei verið eins miklir og árið sem
endaði 30. júní; þeir námu 1,027,421
manns.
Rafmagnshraðlest rakst á aðra járn-
brautarlest, sem hélt kyrru fyrir nærri
Liverpool, á Lancashire- og York-
shire-brautinni. Þar létu tuttugu menn
lífið og margir meiddust.
Mr. Phelp Stokes, miljónamæringur
frá Ameríku, og kona hans, sem hét
áður Rósa Pastor og vann að vindla-
gerð, eru komin af hafi til Liverpool
og lögð á stað í langt bifreiðarferða-
lag um Bretland hið mikla og megin-
land álfunnar.
Vaxandi neyð er í Pétursborg, vegna
verkfallanna, og ástandið út um land
að versna.
\
Oflenf kvikfé.
Nefnd í n. d. leggur til að lög um
bann gegn innflutningi á útlendu kvik-
fé séu ítrekuð og bætt við banni gegn
því að flytja inn svín og geitur. Þó
má landsstjórnin veita undanþágu með
ráði dýralæknis.
Mútubrigzlin.
I báðum deildum alþingis hefir svo-
hljóðandi fyrirspurn verið beint til ráð-
herrans.
»Á stjórnin nokkurn hlut í því, eða er það
með hennar vitund og vilja, að í blaði henn-
ar iReykjavík", sem hefir að rilsjóra einn
af hinum kouungkjörnu þingmöunum, hefir
nýlega staðið aðdróttun til allmargra þing-
manna o.fl. um mútur í hraðskeytamálinu ?«
Vonandi lætur ráðherrann ekki hjá
líða, að svara fyrirspurninni fljótt og
greinilega.
Aflabrögð.
Siglufjarðarpóstur, sem kom að vest-
an 2. þ. m. segir bezta fiskafla á Siglu-
firði, Olafsfirði og Svarfaðardal.
Á Siglufirði voru 8—17 kr. hlutir
og hafði jafnvel á einn bát fengist 21
kr. hlutir.
Lungnabólga
áköf hefir gengið um alt þetta hér-
að í vor og sumar og muna víst fáir
aðra eins lungnabólgutíð. Alstaðar hefir
nokkuð dáið úr henni en fullkomnar
skýrslur um það er ekki hægt að gefa
og sízt að svo stöddu. I Svarfaðardal
hefir veikin orðið skæð og er sagt að
dáið hafi þar síðan í vor um 30 manns,
flest úr lungnabólgu.
í síðasfa hretinu
kom svo mikill snjór á Siglufjarð-
arskarði, að menn urðu að bera klyfjar
af hestum, er farið var yfir það rétt á
eftir.
Slátturinn.
Óþurkasamt hefir verið síðan slátt-
ur byrjaði, svo enn eru töður úti því
nær alstaðar. Góðan þurk gerði I. og
2. þ. m. og munu menn þá víða hafa
náð upp miklu af töðunni, en aðfara-
nótt 3. þ. m. kom áköf rigning, svo
hætt er við að sæti hafi víða dregið.
Inni í Eyjafirði var útlit fyrir að töð-
ur yrðu vel f meðallagi, ef þær hefðu
ekki hrakist, en út með sjónum mun
grasspretta ekki hafa verið í meðal-
lagi.
Færsla þingfímans.
I efri deild fiytja 5 þingm. frumvarp um
að þingtíminn sé fluttur, vilja láta það hefj-
ast 15. febr.
Ólafur Guðmundsson
héraðslæknir í Rangárvallasýslu hefir
sótt um lausn frá embætti, vegna heilsu-
brests.
/tmtmannshúsið.
Ibúðarhús Páls Briems heitins amt-
manns hefir Guðlögur sýslumaður Guð-
mundsson keypt ásamt lóð þeirri er
því fylgir.
Slysfarir.
Á Bakkafirði druknuðu 13. f. m. 2 Fær-
eyingar. Voru í róðri og höfðu mjög hlað-
ið bátinn. Vindur var á austan, þéttings-
hvass og sigldu þeir til lands, en alt í einu
hvarf báturinn og hefir ekkert sést til hans
síðan.
atin 1. p. m. tapaðist stórt
karlmannsvasaúr í horn-
kassa, festarlaust, annað-
hvort á leiðinni úr gróðr-
arstöðinni og rétt út fyrir
kirkjuna, eða á svonefndri Krók-
eyri fyrir framan Akureyri.
Finnandi geri svo vel að skila
pví gegn fundarlaunum til
Friðriks Klemenssonar,
Aðalstræti 49.