Norðurland - 26.08.1905, Blaðsíða 2

Nl.
Hraðskeyfamálið á þingi.
Nefndarálif meiri hlufans.
Nefndarálit meiri hlutans í hraðskeyta-
málinu er vafalaust versta þingskjalið, sem
nokkuru sinni hefir frá alþingi komið. Það
er fult af mótsögnum, blekkingum og vit-
Ieysum. Og hugsunarhátturinn, sem þar
kemur fram, er beint stórhættulegur fyrir
réttindi þjóðar vorrar.
Landsréttindin.
Það er ótrúlegt, en satt er það samt,
að meiri hlutinn í þessu máli fer að halda
því fram, að vér höfum ekki leyfi til að
semja um hraðskeytasamband fyrir ísland,
án þess að Danir allra-mildilegast veiti
oss þau réttindi. Vafalaust kemur það
hverju mannsbarni í landinu á óvart að
nokkur íslenzkur maður skuli hafa orðið
til þess að flytja aðra eins kenningu.
Vér eigum ekki, af því að vér erum
sambandsþjóð Dana, að hafa frelsi til þess
að semja um það við útlent félag að senda
oss hraðskeyti gegnum loftið. Eigi að eins
er því haldið fram, að rétt sé að taka þetta
frelsi af oss með samningnum við Ritsíma-
félagið norræna. Nú er því líka haldið
fram — af íslenzkum mönnum, meiri hluta
fjölmennrar alþingisnefndar — að þennan
rétt höfum vér ekki. Þann rétt hafi engir
aðrir en Danir yfir íslandi og íslenzkri
þjóð.
Getur hjá því farið, að blóðið í íslenzk-
um íslendingum hitni við aðra eins kenn-
ingu? Eða eigum vér að trúa því, að fs-
lendirgar séu alment orðnir svo danskir,
að þeir renni öðru eins og þessu niður
með góðri lyst?
Eins og nærri má geta, eru röksemdirnar
fyrir þessari kenningu jafn-fráleitar eins og
kenningin sjálf. Meiri hlutinn jafnar sjálfur
hraðskeytasambandinu við póstgöngur milli
landa. Enginn hlutur er vissari og áreið-
anlegri en það, að jafnvel Danir telja oss
hafa fylsta rétt til að haga póstgöngum
vorum eftir því, sem vér sjálfir viljum.
Vér höfum sjálfir gert út skip til póstflutn-
inga, án þess að spyrja Dani að því. Og
ekkert einasta orð hefir heyrst frá Dönum
í þá átt, að vér höfum þar farið feti lengra
en vér höfðum fylsta rétt til.
Og þar sem reynsla og viðurkenning frá
Dana hálfu er fengin fyrir því, að vér
höfum skýlausan rétt til þess að koma
sjálfir á póstferðum, hvers vegna ættum
vér þá ekki að hafa rétt til að koma sjálf-
ir á hraðskeytasendingum?
Önnur lokleysa meiri hlutans í rökfærsl-
unni er sú, að hér sé að tefla um samning
við önnur ríki, sem vér getum ekki gert.
Hér er alls ekki um neitt slíkt að tefla.
Hér er, eftir tillögu minni hlutans, að tefla
um samning við Marconifélagið, sem þegar
hefir einkarétt ti! hraðskeytasendinga frá
Skotlandi, eins og eitt af fylgiskjölum
meiri hlutans sjálfs ber með sér.
Svona er áfergan mikil eftir því, að fæla
þingið með grýlumjfrá því að láta að kröf-
um þjóðarinnar í málinu. Meiri hlutinn
hirðir ekkert um, þó að hann verði að
athlægi fyrir vitleysur, sem hvert barnið
getur rekið ofan í hann. Og hann hirðir
ekki heldur neitt um það, þó að hann fari
með þvætting, sem er stórhættulegur fyrir
frelsi landsins. Hitt eitt skiftir máli fyrir
honum að geta raðað upp sem flesturo
grýlum rétt í svipinn.
Og til hvers?
Til þess að unt verði að gera þjóð vorri
ómetanlegt tjón. Til þess að takast megi
að demba á þjóð vora afarkostnaði að ó-
þörfu. Til þess að unt verði að láta hana
fá sem allra óáreiðanlegast hraðskeyta-
samband. Til þess að oss skuli ekki verða
198
með nokkuru móti undankomu auðið frá
því ófrelsi utn aldur og œfi að girt verði
fyrir loftskeytasamband við þetta land, svo
framarlega sem útlendu stórgróðafélagi
þóknast að fara svo með oss.
Því að meiri hluti nefndarinnar skilur
ritsímasamninginn alræmda á þann veg —
sjálfsagt rétt og sjálfsagt eftir skýringu
ráðherrans — að svo framarlega sem Rit-
símafélagið vill halda áfram að reka sæ-
símann að 20 árum liðnum án fjárframlags
frá íslandi, j>á eigi það heimting á að
loítskeytin séu bönnuð áfram.
Á þennan hátt er séð fyrir hagsmunum
og sæmd og réttindum þessarar þjóðar á
alþingi 1905.
Mikill má fögnuðurinn vera út af »heima-
stjórninni« I
Kostnaðuriun.
Önnur grýlan, sem stjórnarmenn í nefnd-
inni eru að ógna oss með, er sú að ef vér
þiggjum loftskeyli, þá komi ekki til nokk-
urra mála að Danir leggi nokkurn eyri til
hraðskeytasambands við ísland.
Þeim er auðsjáanlega einstaklega tamt
að ógna oss með Dönum. Um Dani hugsa
þeir, sinkt og heilagt, dag og nótt. Þetta
muni nú Dönum ekki Iíka við oss. Þessu
eigi Danir að ráða. Þarna muni nú ekki
Danir vilja vera með okkur. Ef ærlegir,
frjáislyndir Danir hefðu hugmynd um þenn-
an hugsunarhátt íslenzkra stjórnarmanna,
þá getur ekki hjá því farið að þeir fengju
hvert uppsölukastið eftir annað.
Hverja sönnun færa svo stjórnarmenn í
nefndinni fyrir því, að Danir mundu vera
ófáanlegir til að taka þátt í kostnaðinum
við loftskeytasamband?
Enga. Alls ekki nokkurt orð í sannana-
átt.
Færa þeir þá engar likur fyrir því?
Ekki heldur. Alls engar líkur. Ekkert
orð í þá átt.
Þeir vita það bara af speki sinni, sinni
djúpsettu þekkingu á vilja Dana. Þeir þykj-
ast víst vera þeim svo samgrónir andlega,
að þeir fari nærri um annað eins.
En eru þá í raun og veru nokkurar lík-
ur til þesa að Danir mundu neita oss um
að taka þátt í þessum kostnaði ?
AIls engar. Því fer svo fjarri, að það verður
að telja með öllu óhugsandi.
Marconi-félagið er búið að sýna það og
sanna, að það getur fyrirstöðulaust komið
skeytum mílli Poldhu og Reykjavíkur. Ef-
inn um það, að takast megi að koma
skeytum milli Hjaltlands og Færeyja og
Færeyja og Islands er því gersamlega
rokinn burt úr hugum allra skynsamra
manna. Félagið býðst til að koma á og
halda uppi hraðskeytasambandi fyrir svo
vægt verð, að Dani og íslendinga munar
ekkert um það í samlögum; en allar Iíkur
til að það verði gróðavegur, þegar frá líð-
ur. Félagið býður tryggingu fyrir því, að
alt skuli ganga vel. Stjórnarmenn í nefnd-
inni neita því reyndar, að það hafi boðið
tryggingu, en tilboð um það stendur í
einu fylgiskjalinu, sem þeir hafa sjálfir
látið prenta. Það er eitt af mörgum sýn-
ishornum upp á vandvirkni þeirra eða
samvizkusemi. Frá félagsins hálfu er ekk-
ert til fyrirstöðu.
Nú þurfa Danir að koma Færeyjum í
hraðskeytasamband við heiminn. Til þess
að fá því til vegar komið og jafnframt til
þess að greiða fyrir íslendingum í málinu,
hafa Danir um nokkur ár boðið fram ríf-
lega fjárhæð til Ritsímafélagsins norræna.
Hvers vegna ættu þeir þá að vera ófáan-
Iegir til þess að taka þátt í öruggara og
ódýrara hraðskeytasambandi ?
Hvað segja Danir sjálfir um þetta?
Blöð þeirra gefa ekki með einu orði 1'
skyn — ekki nokkurt þeirra, svo oss sé
kunnugt — að þeir vilji skerast úr leik,
ef vér reynumzt ófáanlegir til þess að sæta
kjörum Ritsímafélagsins. Þar á móti segja
þau hispurslaust, eins og skynsömum og
frjálsum og frjálslyndum mönnum sæmir,
að það sé sjálfsagt að sitja við þann eld-
inn sem bezt brennur, og að nú sé skylda
Dana að vísa öllum smásálarskap á bug,
til þess að ráðið verði fram úr málinu á
sem hagfeldastan hátt.
En svo er ekki þar með búið. Vér höf-
um ekki að eins orð dönsku blaðanna fyrir
því, að engin sérstök mótspyrna er í Dan-
mörku gegn ioftskeytaaambandi. Danska
stjórnin var um 2 ár að semja um loft-
skeyti til íslands. Og meðan ráðherra ís-
Iands var jafnframt danskur ráðherra og
búsettur í Kaupmannahöfn, var tvívegis
af stjórninni farið fram á það við alþingi
að mega semja við loftskeytafélög og
jafnframt boðið tillagið frá Dana hálfu, al-
veg eins til þeirra samninga eins og til
samninga við Ritsímafélagið.
Og svo er verið að telja oss trú um, að
Danir séu með öllu ófáanlegir til að leggja
nokkuð til loftskeyta, þó að ágæt tilboð
fáist og fullnægjandi trygging sé í boði
frá hálfu merkasta loftskeytafélags heims-
ins! Slíkur vaðall er ósvífni, bæði gegn
íslendingum og Dönum.
En þó að Danir brygðust — sem kem-
ur alls ekki til mála — þá værum vér alls
ekkert upp á þá komnir. Það er alveg á-
reiðanlegt, að Norðmenn mundu taka því
með þökkum að mega leggja fé til hrað-
skeytasambands við Island, ef endastöð
yrði reist í Noregi. En mundu Danir láta
slíka afmán af sér spyrjast að reynast ó-
fáanlegir til að koma Færeyjum í sam-
bandið og Iáta oss eiga að öllu leyti við
Norðmenn um styrk til fyrirtækisins? Þetta
er svo fráleit hugsun og barnaleg, að mað-
ur veit ekki, hvað á að hugsa um alþing-
ismenn, sem halda slíku fram. Tala þeir
alt á móti betri vitund? Eða eru menn-
irnir svona einfaidir?
Það er ógrynni af atriðum í nefndaráliti
meiri hlutans, sem rita mætti um, og rita
þyrfti um. En hér er ekki rúm til þess að
sinni.
Vér höfum hér tekið fram þau atriðin,
sem oss virðast mestu máli skifta. Og
vér vonum, að það, sem hér er bent á,
gefi lesendum nokkura hugmynd um, af
hverjum toga nefndarálit meiri hlutans sé
spunnið. (Fjallk.).
Blaðið Reykjavík
sem sjálft hefir kallað sig »málgagn
sannsöglinnar* (ritstjórinn er Jón Ól-
afsson, hinn konungkjörni alþingismað-
ur), sagði frá því 12. þ. m. að síra
Magnús Andrésson hefði ekki getað
greitt atkvæði við 2. umræðu fjárlag-
anna og ritsímatillagsins vegna las-
leika og fullyrti jafnframt að meiri hlut-
inn hefði óefað mist atkvæði við fjar-
veru hans.
En svo liðu tveir dagar og þá held-
ur Magnús Andrésson ræðu móti rit-
símasamningnum og greiðir atkvæði
móti honum.
Einkennileg unun sýnist þeim mönn-
um og blöðum vera að ósannindunum,
sem geta unnið það til að spinna upp
lygasögur, sem þeim er fullkunnugt
um að reknar verða ofan í þau eftir
tvo daga.
Copland kaupmaður
hefir keypt verzlunarhús þeirra bræðra
Sturlu og Friðriks Jónssonar í Reykja-
vík fyrir 35 þús. kr.
Hafskipabryggjan
á Torfunefi hrunin.
Bæjarfélag Akureyrar hefir á þessu
sumri haft mikið starf með höndum, ver-
ið að byggja stóra hafskipabryggju.
Bryggjusmíði þetta var hið mesta nauð-
synjaverk, þvf þó bæjarfélagið hafi átt
bryggju í nokkur ár, fullnægði hún alls
ekki bryggjuþörfinni í bænum. Auk
þess hafði þessi bryggja, sem nú var
í smíðum, aðra þýðingu. Hún átti að
mynda aðra álmuna að skipakví þeirri
í Oddeyrarbót, sem lengi hefir verið
fyrirhuguð og sem vænta má að lands-
sjóður mundi styrkja til að byggja,
enda vissa fyrir því, fyrir löngu, að
fé var tii þess ætlað á fjárlagafrum-
varpi stjórnarinnar.
Bryggja þessi átti að vera fullar 40
álnir á lengd og 30 áfnir á breidd,
en fram af henni átti að vera 20 álna
langur og 75 álna breiður bryggjuhaus
(suðurálma hinnar væntanlegu skipa-
kvíar).
Á síðastliðnu sumri rannsakaði verk-
fræðingur Jón Þorláksson bryggjustæð-
ið og þótti honum sem engin vandkvæði
væru á því að byggja bryggjuna, og
benti á hvernig haganlegast væri að
gera hana. Hafnarnefnd bæjarins fól
þá, timburmeistara og hafngerðarmanni
O. W., Olsen nokkrum frá Taarbæk í
Danmörku, er hér var staddur í fyrra-
sumar, að gera teikningu af bryggjunni
og áætlun um hvað hún mundi kosta.
Þetta leiddi síðar til þess að Olsen
bauðst til að byggja bryggjuna eftir
þessari áætlun, eða því sem næst,
fyrir 17,200 kr.; átti hún að vera
aðallega bygð af staurum, er reknir
væru um tíu fet niður og festir sam-
an með járnboltum og plankaþili, en
uppfyllingu skyldi bærinn sjá um og
skyldi hún vera úr möl að ofanverðu
en úr grjóti að framanverðu. Áætlað
var að uppfylling þessi mundi kosta
um 15 þús. kr.
Olsen hefir unnið að þessu verki
síðan í júnímánuði og var því nú lokið
fyrir viku síðan. Síðastliðinn laugardag
afhenti hann hafnarnefnd bæjarins
bryggjuna og gat hún ekki betur
séð, en að verkið væri af hendi leyst
samkvæmt þeim samningum er við
hann höfðu verið gerðir. Átti Olsen
þá eftir að fá 5200 kr. af fé því, er
hann hafði átt að fá fyrir verk sitt,
og var búist við því að borga honum
það á næsta morgni.
Ymislegt þótti reyndar benda á það,
meðan verið var að byggja, að smíði
þetta mundi ekki vera traust, en hafnar-
nefndin treysti þó því, að ekki mundi
það verða að skaða, enda gat hún ekki
betur séð en að Olsen uppfylti öll þau
skilyrði er honum voru sett og þótti
þá viðurhlutamikið að skerast í málið,
enda mundi það efalaust hafa bakað
hafnarsjóði mikinn kostnað.
Auk timbursmíðisins var nú búið að
leggja 3—4000 kr. í vinnu við upp-
fyllinguna.
Þegar hér var komið málinu vökn-
uðu menn upp við þau illu tíðindi síð-
asta sunnudagsmorgun að hafnarbryggj-
an hefði hrunið um nóttina. Var þá
horfinn um 10 álna langur stúfur af
uppfyllingu bryggjunnar og auk þess
um 75 álna langur veggur af staura-
og timburbyggingunni.
Mjög eru skiftar skoðanir um það
hér í bæ hverju þetta sé að kenna,
eða hverjum það sé að kenna. Sjálf-