Norðurland - 29.08.1908, Qupperneq 2

Nl.
6
Frumvarpsdeilan
og horfurnar.
Fyrir nokkuru lofaði eg ritstjóra
«Nls.“ að segja í fám orðurn álit
mitt um stjórnmálahorfur vorar nú
og frumvarpsdeiluna, sem blöðin fyll-
ir og alla ærir. Það má heita að eg
sé, sem stendur, fyrir utan alt þetta
þref og fýsir ekki að taka þátt í því
að svo stöddu, en til þess að svíkja
ekki loforð mitt með öllu, skal eg
fara um þetta fám orðum.
aiœsiiegar Nú eru horfurnar Ijóm-
horfur i ancji góðar og mörg
tromf á hendinni; marg-
falt betri en nokkur líkindi voru til
fyrir 2—3 árum! Þá fylgdi enginn
flokkur, ekkert blað og nálega eng-
inn maður ljósri og skýrri sjálfstæð-
isstefnu, nú fylgja henni í orði kveðnu
allir flokkar, öll blöð landsins og
sjálfur ráðherra vor í broddi fylk-
ingu! Allir þykjast sammála um að
takmarkið sé að fá ísland viðurkent
sjálfitœtt ríki, með fullu valdi yfir öll-
um sínum málum.
Þetta samræmi hjá öllum leiðtog-
um um aðalatriðið er svo stórvægi-
legt happ, að alt það sem á milli
ber skiftir miklu minna máli.
En það eru ekki eingöngu blöð-
in og leiðtogarnir, sem eru sammála
um sjálfstæðisstefnuna. Af undirtekt-
um alþýðu undir frumvarpið má á-
reiðanlega ráða það, að hún styður
sjálfstæðisstefnuna, líklega enn ein-
beittar en flestir leiðtogarnir. Jafn-
vel landar vorir í Vesturheimi styðja
hana sem einn maður.
Þetta hefði einhverntíma þótt á-
litlegt: Takmarkið skýrt og ákveðið,
allir leiðtogar og öll blöð sammála,
alþýðan örugg á bak við! Þetta ætti
að nægja til þess að koma máli voru
fram.
Og svo bætist það við að Danir
í milliríkjanefndinni féllust að hálfu
leyti á kröfur vorar. í stað þess að
berja innlimunina blákalt fram, eins
og þeir ætíð hafa gert, höfðu þeir
góð orð um að viðurkenna oss sem
sérstakt ríki, ef ekki í raun réttri
sjálfstætt, þá að minsta kosti ríki að
nafninu til. Bjargið hefir rótast. Jarð-
fast er það ekki og líklegt að því
megi velta burtu úr götunni, ef
drengilega er á því tekið.
Til þess að setja svo að lokum
kórónuna á alt þetta mál, hefir ekki
eingöngu konungur vor heldur einn-
ig ríkiserfingi stutt sjálfstæðismálið.
Konungur talaði hér um »bæði rík-
in". Ríkiserfingi hafði gert hið sama
í nefndarmannaveizlu ytra.
Ef þetta eru ekki glæsilegar horf-
ur, þá veit eg ekki hversu þær ættu
að vera. Aldrei hafa mál vor kom-
ist svo langt á leið, aldrei síðan vér
mistum hið forna frelsi, sem aldrei
skyldi verið hafa. Hér vantar að eins
herzlumuninn og annað ekki.
Sjálfstæðismenn hafa ástæðu til
að gleðjast, þeir hafa þegar unnið
mikinn sigur! Og skilnaðarhugsjón-
in hefir þroskast stórum! Innan
skamms dettur engum í hug að
telja fullan skilnað fjarstæðu. Aug-
un liafa opnast fyrir því hve gott
mál skilnaðarstefnan er.
Deiian um Deilur miklar og við-
íeioina. sjár hafa verið með
mönnumundanfarinár,
en ekki alllítið af þeim stóð að ein-
hverju leyti á persónulegum grund-
velli. Það var barist um völd og
aukaatriði, að miklu leyti, sem von-
Iegt var, úr því ekkert fast stjórn-
málamark lýsti fram undan. Um tíma
voru allar horfur á að stjórnarflokk-
urinn setti fulla innlimun á sína
stefnuskrá. Blöð hans gerðu gys að
því að íslendingum dytti í hug að
«leika sérstakt ríki". Sömu blöðin
lofa nú frumvarið fyrir þann ímynd-
aða kost, að það geri landið að sér-
stöku sjálfstæðu ríki. Nú telja þau
sjálfstæði landsins sjálfsagt takmark.
Nú er ekki deilt um takmarkið.
Fáum mun og koma nú til hugar
að vér verðum svo öldum skiftir
að ná því. Aldirnar eru orðnar að
áratugum og þykir tíminn alllangur
fyrir því. Öll deilan er um það hver
leið sé oss bezt og auðsóttust að
því, hvort hún sé frumvarpskrókur-
inu eða beina slóðin yfir kelduna.
Um þessar tvær leiðir skiftast menn
í 2 flokka, án tillits til fyrri flokka-
skiftingar og er það næsta gleðilegt,
að nú ræður málefnið meira en
mennirnir í flestum sýslum lands-
ins. Hitt er viðsjárvert hversu báðir
flokkar verja mál sitt með öfgum
og ofstæki, sem villir kjósendum
sjónir og spillir fyrir málstaðnum.
Skylt er þó að geta þess að „Nl."
hefir rætt málið hvað hóflegast og
viturlegast allra vorra blaða.
Hastarlegt má það vera, ef ekki
má sjá tvímælalaust hvor sé rétta
leiðin. Vér skulum stuttlega athuga
báðar.
Frumvarps- vílja samþykkja frum-
menn varpið breytingalaust.
Þeir hugsa sér að
þingið segi við Dani: „guðlaun og
sleptu", og annað ekki. Tvent færa
þeir til síns máls: 1) að samkvæmt
frumvarpinu verði landið sjálfstætt
ríki í jafnréttissambandi við Dan-
mörku. Frumvarpið uppfylli því
kröfur vorar og sé í sjálfu sér gott,
hið mesta lán sem landinu hefir
hlotnast í margar aldir. 2) að meira
getum vér ekki fengið á nokkurn
hátt hjá Dönum.
Eg efast ekki um að leiðtogar
frumvarpsmanna trúi þessu, að þeir
berjist fyrir sínum málstað af sann-
186
af að eitthvað óttalega þungbært væri í vændum; en
hann þurfti ekki að fara f skólann, og svo hratt hann
því frá sér.
Hann fór því ekki á fætur fyr en klukkan ellefu.
Morgunmatur var borinn inn til hans meðan hann svaf;
cn hann hafði ekki lyst á að borða; það var eins og
hann væri hálf-ringlaður.
Abraham gekk loks út úr herberginu sínu og ætlaði
um mjóa ganginn yfir í herbergi foreldra sinna; en
dyrnar voru læstar, svo hann varð að fara fram í eld-
húsið.
Honum brá fyrst í brún að finna þar matreiðslukonu
þá, sem vön var að vera hjá þeim, þegar veizlur voru
haldnar; hún var að verka ket, og á eldstónni stóð
pottur mikill og í honum var soðin ketsúpa.
Abraham gekk inn um dagstofuna til að komast inn
í svefnherbergið. í stofunum sá hann frú Bentzen og
fleiri konur, sem hann þekti; þær voru allar svartklædd-
ar, og um borð ,og stóla var mikið af hvítu líni. Al-
staðar var moskuslykt.
Hann áttaði sig ekki fullkomlega á neinu fyr en hann
stóð við hvílu móður sinnar.
Þarna Iá hún, — nú sá hann það.
»Mamma!« sagði hann mjög hljóðlega;—»mamma!«
kallaði hann aftur dálítið hærra.
Og þá lagðist treginn svo þungt á hann, að honum
fanst hann ætla að kafna. í einu vetfangi sá hann og
skyldi aðför hins miskunarlausa dauða, og hann gat
ekki grátið.
Faðir hans kom hljóðlega inn og talaði blíðlega við
hann. »Nú skulum við báðir, Abraham, halda saman;
nú er stríð hennar á enda; sjáðu, hve rólega hún hvílir«.
187
Því næst ýtti hann honum með hægð út úr svefn-
herberginu.
Yfir öllu í húsinu hvíldi viðkvæmnin og hluttekning,
og alt fór fram hægt og hljóðlega, þó að fólkið væri í
önnum. Hvít tjöld átti að hengja fyrir gluggana sem
allra fyrst, og húsið var stórt með mörgum gluggum,
sem sneru út að tveimur strætum
Inn í skrifstofu prófessorsins mátti aðeins enginn
koma. Þangað leitaði Abraham.
Faðir hans sat þar og ritaði hraðskeyti, leit upp frá
því við og við og andvarpaði. Abraham stóð gratkyr
og horfði út í garðinn, þar sem haustregnið féll úr
loftinu jafnt og þunglamalega.
Fölleitur maður og blíður á svip kom inn og tatði
prófessorinn; Abraham vissi, að það var líkfaraboðinn;
og meðan þeir töluðu saman Iaumaðist hann inn í
svefnherbergið aftur.
Hann settist niður og horfði á móður sína. Hann
grét lítið, bara starði sem höggdofa á hana og virti
fyrir sér svipinn, er hann þekti svo vel, — andlitið,
sem ekki hreyfðist nú framar. En ætli það væri nú ó-
hugsandi, að þeim hefði getað missýnst? Að hugsa sér
það, ef hún sneri sér nú að honum og segði »Abbi
minn, eg er ekki dáin«.
Faðir hans kom aftur og fann hann þarna, talaði
við hann ofurlitla stund og ýtti honum svo aftur með
hægð út úr herberginu.
Um Ieið og prófessorinn gekk fram hjá, hvfslaði hann
einhverju að litlu, fallegu frúnni Iögreglustjórans; og
sköinmu seinna mælti hún, — það var auðheyrt að
það átti bara að vera af tilviljun; en Abraham skildi
vel, hvernig í því lá —,
færingu og föurlandsást, að minsta
kosti flestir. In ekki er petta full
sönnun fyrir ví, að mál þeirra sé
rétt.
Hvað fyrri Hðina snertir að land-
ið verði sjálfstitt ríki eftir frumvarp-
inu, þá er aðens um tvent að gera:
Annaðhvort hfa nefndarmenn ver-
ið gintir og nisskilja frumvarpið,
eða það er óffefilega óljóst og illa
samið. Væri þirra skilningur alls-
kostar réttur, hlyti t. d. í fyrstu
grein frumvabsins að standa, að
landið væri sjlfstætt ríki og sam-
bandið að heita„dansk-íslenzka kon-
ungsveldið" eð. þvílíkt, en ekki hin
danska ríkisheila Að frumvarpið upp-
fyllir allar kröfir vorar er vitanlega
algjörlega rangf Sjálfir nefndarmenn-
iinir kröfðust niklu meira í nefnd-
inni, tii að byia með. Því fer svo
fjarri að það ullnægi allra óskum,
að enginn er ánegður með það að ör-
fáum undantekiingum fráskildum.
Ef vér gætuii fengið fulla vissu
fyrir því, áður en frumvarpið væri
samþykt, hvort Scilningur frumvarps-
manna er allskQtar réttur eða rang-
ur væri mikil slýring fengin. Marg-
ir fleiri mundu ityðja frumvarpið, ef
hann reyndist éttur, miklu færri ef
rangur reyndist,
Einmitt slfku fullnaðarúrskurður
stendur oss til ioða.
Vér getum f;ngið hann með því
að breyta frumvirpinu, með því og
engu öðru! E vér breytum því
þannig að það Sandi skýrt og tvímœla-
laust í sjálfu fruwarpinu, sem nefnd-
armenn telja ai sé meining þess,
þá er engin ásteða að efa að Danir
gangi að því, ivo framarlega sern
nefndarmenn h«*fa ekki misskilið þá.
Frumvarpið hlýhrað batna við breyt-
inguna. Ef Danr neita að ganga að
slíkum breytingim, hefir fláttskapur
búið undir tvíæðu orðunum og
tvöfalda textanun og nefndarmenn
verið gintir. Er -,etra að vita slíkt á
undan en eftir.
Þess meiri ásæða er til þess að
þrófa þannig nvcrt skilningur nefnd-
armanna er rétur, sem þeir hafa,
þó illt sé til þe% að vita, í sumum
atriðum farið me< ósatt mál. Þannig
var þetta um jafrijildi textanna, þann-
ig um það að beði löndin væru al-
gerlega jafnrétthj eftir frumvarpinu.
Væri eg í spmim nefndarmann-
anna vildi eg gera hóflegar breyt-
ingar á frumvarpinu. Eg mundi ekki
treysta í blindní á skilning minn í
svo vafasömu máli.
Hvað það snertir að vér getum
engu um þokað hjá Dönum, þá er
því fljótsvarað: Ijm þetta vita nefnd-
armenn alls ekk.
Frumvarps- vilja breyta frumvarp-
andstæðlngar /nK. Sumir VÍlja að-
eins breyta því svo
að frumvarpið sálft sé tvímælalaust í
samræmi við skýingar nefndarmanna,
aðrir gerbreyta |ví og hafa engin mál
óuppsegjanleg. Hið fyrra er sjálf-
sagt, það dylsj mér ekki, hitt er
álitamál og mun það þó efst í hug-
um landsmanna. í „Afturelding" hef
eg (bls. 115) lagt algerlega á móti
óuppsegjanlegum málum og frum-
varpsfyrirkomulaginu, en ef til vill
væri þetta þó íkki algjör frágangs-
sök, ef vel væri að öðru leyti um
hnútana búið, þegar þess er gætt