Norðurland - 17.10.1908, Blaðsíða 1

NORÐURLAND.
Ritstjóri: Sigurður Hjörleifsson, Iæknir.
10. blað. } Akureyri, 17. október 1908. j VIII. ár.
Kvöldskóli
Iðnaðarmannafélagsins
verður haldinu í barnaskólahús-
inu eins og að undanförnu. Þeir
iðnnemar og aðrir, sem ætla að
sækja skólann, gefi sig fram, sem
fyrst, við einhvern af undirskrif-
uðum stjórnendum skólans.
Akureyri, 16. október 1908.
Frb. Steinsson-
Oddur Björnsson.
Sigtryggur Jónsson.
3mnn t»zmnm
Ráðherrann situr.
Þingrœðisreglan
brotin og óvirt.
„Norðurland" gerði stuttlega grein
fyrir því í næstsíðasta blaði, að ráð-
herrann ætti þegar að víkja úr völd-
unum. Blaðið taldi þetta svo sjálf-
sagt mál, að það gerði ráð fyrir
því, hálft í hvoru, að fregnin um
að hann hefði sagt af sér yrði heyrin-
kunnug, áður en blaðið kæmi út.
Blaðið vildi ekki taka þær fregnir
trúanlegar, sem borist höfðu út frá
mönnum, er þóttust hafa það eftir
ráðherranum sjálfum, að hann ætl-
aði sér ekki að segja af sér í bráð.
Auk þess sem vér töldum þetta ó-
réttmætar getsakir í garð ráðherrans,
trúðum vér því ekki að flokkur hans
mundi gera sér annað að góðu, en
að hann segði af sér. Á meðan sá
flokkur var í meiri hluta á þingi,
hafði hann látið mikið af því að
hann væri þingræðisflokkur og þó
sumir af flokksmönnum þessum hafi
nú brugðist sjálfum sér og þjóðinni
í þessu efni, þá viljum vér ekki ætla
það um allan flokkinn að svo sé,
ekki einu sinni um meirihluta hans
og geta skulum vér þess, að einn
þeirra manna úr heimastjórnarflokkn-
um, sem nú er kosinn á þing, talaði
það í vor eyru, áður en fullfrétt var
um kosninga-úrslitin, að nú færi ráð-
herrann að sjálfsögðu frá strax. Hon-
um fanst það þá engu síður sjálf-
sagt og eðlilegt en oss.
Nú mun aftur mega telja það víst
að ráðherrann ætlar ekki að segja
af sér að svo stöddu. Hvað lengi
hann ætlar sér að reyna að sitja verð-
ur ekki sagt með neinni vissu. Ef
til vill veit hann það ekki sjálfur.
Fyrst um sinn mun hann ætla að
sitja til þingsins. Ef til vill er hann
að bíða eftir einhverjum hvalreka,
sem hann eigi síðar von á, ef hann
taki nú þegar sæng sína. Ef til vill
er hann líka albúinn til þess að
freista þess að sitja áfram í trássi
við þingið og hefja baráttu gegn
þingræðinu, sem enn þá er á ung-
um og veikum fótum hjá þjóð vorri.
þeir menn sem ekki sjá neitt athuga-
vert við það nú, að hann sitji fram
á næsta þing, sjá sjálfsagt ekkert at-
hugavert við það þá, að hann sitji
lengur. þyki þeim það sæmilegt nú,
að hann sitji í óþökk þjóðarinnar,
þykir þeim það varla fremur ósæmi-
legt þá, að hann sitji líka í óþökk
fulltrúa hennar.
Að svo stöddu er þó líklega rétt-
ast að gera ráð fyrir því að hann
víki úr völdum þegar meirihluti
þingsins flytur honum vantraustsyfir-
lýsingu. Vér segjum þetta ekki af
því, að hægt sé að bera fult traust
til þeirra manna Iengur í þessu efni,
er ráða fyrir heimastjórnarflokknum,
heldur af því að vér teljum mjög
ólíklegt að konungsvaldið mundi
sætta sig við það, að ráðherrann bylti
sér í völdunum í oþinberri óþökk lög-
gjafarvaldsins. Konungur vor hefir
látið sér þau orð um munn fara,
að hann teldi ekki hægt að stjórna
ríki sínu með öðrum mönnum en
þeim, sem hefðu traust þjóðarirnar.
Með þeim vildi hann stjórna. í rík-
isstjórn sinni hefir hann trúlega far-
ið eftir þessum ummælum og vér
treystum því fyllilega að þessi vilji
konungsins nái einnig til þegna hans
úti á fslandi.
Síðan ráðherrann tók það ráð að
.sitja kyr í völdunum, er reynt að
dreifa út þeirri kenningu, að það
sé í fullu samræmi við þingræðis-
regluna, að ráðherrann sitji nú
kyr. Par sem þingræði sé viðurkent,
víki ráðherrarnir ekki fyrir öðru en
þingiuu.
Að vísu er það satt að ráðherr-
arnir víkja oft fyrir þingunum bein-
línis, þegar þeir komast í minni-
hluta. í flestum þingstjórnar lönd-
nm eru þingin ekki aðeins haldin
á hverju ári, heldur líka meiri hluta
ársins, eða ekki skemur en hálft ár-
ið. Það er því ekki nema eðlilegt
að stjórnarskifti fari oft fram á þing-
um. En sá mikli munur er þar líka
á, samanborið við oss, að þar er
staðfestingarvaldið við hendina, svo
ekki þarf að sækja það til annara
landa, eins og hér. Eins og það er
eðlilegt og auðvelt þar að láta
stjórnarskifti fara fram um þingtím-
ann, eins er það örðugt og óeðli-
legt á voru landi.
En auk þess er þessi kenning
ekkert annað en blekking og ósann-
indi.
Fyrst og fremst má benda á það
að þó þingræði sé viðurkent og
trygt í ýmsum löndum, þá helgast
það ekki af stjórnarskrám landanna,
heldur af því þegjandi valdi, sem
stendur ofar öllum stjórnarskrám.
Sé t. d. litið í stjórnarskrá vora,
eða grundvallarlög Dana, þá er eng-
inn efi á því, að samkvæmt þeim er
það, formlega séð, einkaréttindi kon-
ungsins, að velja sér þann eða þá
ráðherra, sem honum þóknast, án
tillits til vilja þingsins. Þetta vald
er því ekki lagalega bundið á neinn
hátt við þingið. Þingræðið er í sínu
insta eðli ekki vald þingsins, heldur
þjóðarinnar. Hennar vilji er það,
sem þjóðhöfðingjarnir framkvæma,
þegar þeir breyta um stjórn og all-
ir ráðgjafar, sem viðurkenna þing-
ræðisregluna víkja úr völdum þeg-
ar vissa er fyrir að þjóðin vill svo
vera láta.
Getur þá nokkur vafi leikið á því
nú, að það sé brot á þingræðisregl-
unni, að ráðherrann víki ekki úr
völdunum strax? Er nokkur sá mað-
ur til á þessu landi, sem ekki viti
að af 34 þjóðkjörnum þingmönn-
um fekk ráðherrann ekki með sér
inn á þingið nema eina sjö? Tók
þangað með sér sjö anda, sér líka,
en hinir allir voru af öðru sauða-
húsi.
En auk þess er það beinlínis ósatt,
að í þingræðislöndunum víki ráðgjaf-
arnir ekki fyrir öðru en þinginu, eða
þingunum. Að sjálfsögðu gera þeir
það oftlega, einmitt þegar líkt stend-
ur á og hér, þegar þeir komast í
minnihluta við kosningar. Fáir ráð-
herrar, sein ant er um sóma sinn,
munu kæra sig um það, að bíða
beinlínis eftir vantrausts-yfirlýsingu
þinganna, þegar þeir annars eiga
hana vísa, eða meta meira ráðherra
tignina og ráðherra launin um nokkra
mánuði, en sóma sjálfra sín og þjóð-
ar sinnar.
Það vill líka einmitt svo einkenni-
lega til, að síðan þingræðisstjórn
koinst á í Danmörku, stóð þing
aðeins yfir í eitt .skifti, þegar ráð-
gjafaskifti urðu, þegar þeir Christ-
ensen og Alberti steyþtu Deuntzer
af stóli. Aftur stóð þing ekki yfir
þegar Deuntzer tók við völdunum
og heldur ekki í sumar, í júlímán-
uði, þegar 4 nýir ráðherrar voru
skiþaðir.
Enginn minsti vafi getur því Ieik-
ið á því, að ráðherrann er að brjóta
þingræðisregluna, með því að klessa
sér niður í ráðherra'stólinn, þegar
þjóðin segir að hann eigi að standa
upp úr honum. Með því er hann
að reyna til að smeygja hættulegum
fjötri á frelsi þjóðar sinnar, hvort
sem reyndin verður sú, að þetta
háttalag hans verði öðrum ráðherr-
um til fyrirmyndar, eða það verður
varnaðardæmi. Það ætti enn að
vera nokkuð á valdi þjóðarinnar,
að ráða því hvort heldur á að verða.
Engin ástæða, sem nokkurt vit er
í, verður fyrir því færð, að ráðherr-
ann eigi nú að sitja í völdunum.
Astæðan getur ekki verið önnur en
sú, að hann eigi að gæta hagsmuna
sjálfs sín og þeirra manna, sem fylgja
honum að málum. Ef til vill þykist
ráðherrann þurfa að halda ráðherra-
laununum, ef til vill eiga nokkurir
af fylgismönnum hans von á ein-
hverju embætti, eða einhverjum bitl-
ingi, eða þá krossi, eða titli. Alt þetta
geta verið mikilvægar ástæður fyrir
þá, en fyrir landið í heild sinni verða
þær næsta léttvægar.
Hitt verður að ráða meiru að ráð-
herrann ’hefir hvorki traust þings né
þjóðar, né getur heldur haft traust
þeirrar þjóðar, sem vér eigum nú
í samningum við.
Enginn minsti vafi er á því, að
kosninga úrslitin komu Dönum al-
gerlega á óvart. Ráðherrann hafði
séð fyrir því og nánustu flokksbræð-
ur hans, að danska þjóðin trúði því,
að íslenzku þjóðinni dytti ekki ann-
að í hug en að dansa eftir þeim
nótum, sem hann setti henni. Þeir
þögðu yfir óförunum, þó þær væru
miklu fleiri, en létu mikið yfir þeg-
ar betur gekk. Dönum datt því ekki
annað í hug en að Uppkastið mundi
fá mikinn meiri hluta atkvæða hjá
þjóðinni. Nú hafa þeir séð hversu
þeir voru gintir og gabbaðir og
jafnframt hví hafa þeir mist traustið
á ráðherranum, telja ófarir Uppkasts-
ins honum til ábyrgðar. Eitt stjórn-
arblaðið í Kaupmannahöfn hefir
beinlínis kveðið upp úr með þetta.
Sjá þá ekki allir hve vel sá mað-
ur muni til þess fallinn að semja
við Dani fyrir vora hönd, eða hitt
þó heldur, þegar hann getur ekki
haft traust þeirra og þeir vita að
hann hefir ekki heldur traust ís-
lenzku þjóðarinnar.
Eða finst mönnum það kanske
vel við eiga að ráðherrann fari nú
að skipa mann í það konungkjörna
sætið, sem nú er autt, skipa ein-
hvern af þeim, sem þjóðin hefir
hafnað, skipa mann til þess að berj-
ast á þinginu á móti þjóðarviljan-
um og vilja meiri hluta þingsins.
Það er dáindislaglegt þingræði
annað eins.
Eða er ekki undirbúningur þing-
málanna eitt þeirra starfa, sem stjórn
og þing eiga að vinna að í sam-
einingu. Halda menn að sú sam-
vinna geti orðið heilladrjúg, einsog
nú er á statt.
Og þó tekur út yfir þegar á þing-
ið kemur. Sú mynd af þingræðinu,
sem þar gefur á að líta, verður
blátt áfram skrípamynd. Þó þingið
vildi losa sig við ráðherrann á næsta
þingi, tneð því að lýsa vantrausti
sínu á honum, er vafasamt að það
gæti við hann losast, af því varla
er hægt að skipa ráðherra á þing-
inu, þar sem konungsvaldið situr í
öðru landi. Þingræðisráðherrann(I)
situr þá í óþökk þingsins og þing-
ið samþykkir lögin hvort sem hann
mælir með þeim eða móti. Óþarfi
er að lýsa því hverjar afleiðingar
geti af því orðið.
Þingræðið er dýrasta hnossið, sem
vér fengum með stjórnarbótinni 1903.
Ætlar heimastjórnin að taka það líka
með sér — í gröfina?