Norðurland - 02.12.1909, Blaðsíða 1

NORÐURLAND.
Ritstjóri: Sigurður Hjörleifsson. læknir.
53. blað.
Akureyri, 2. desember 1909.
IX. ár.
Bækur.
Einar Hjðrleifsson. Smæl-
inziar. Fimmsðgur. Kostn-
aðarmaður Ólafur Thorgeirs-
son Winnipeg 1908.
Bók þessi er 130 síður í 8 blaða
broti. Sögurnar eru því allar
stuttar. Lengst er síðasta sagan „Vit-
lausu Qunnu". Hún er rúmur helm-
ingur bókarinnar. Sumar sögurnar
eru áður komnar. Ytri frágangur
bókarinnar er heldur góður; þó er
það galli, að á einni örkinni er
síðum ranglega niðurskipað.
Fyrsta sagan heitir „Góð boð“
Drottinn er að senda sál til mann-
heima. Býður henni öll dýrustu og
mestu gæði, sem unt er að mönn-
um gæti hlotnast hér í heimi. En
hún er ekki ánægð með neitt af
því, finnur sitt að hverju, unz hann
býður henni vald yfir mönnunum, ó-
takmarkað vald yfir hugum þeirra
og högum.
„Pá fleygði sálin sér fram fyrir há-
sœti Drottins, skalf af fögnuði og þakk-
látssemi.< En >hún ympraði ekki einu
sinni á því með einu orði, til hvers
henni mundi auðnast að nota valdið.<
Þessar tvær setningar sýna ljós-
lega að hverju sagan stefnir. Hún
er stutt og gagnorð og ber einhvern
keim af fornum Austurlandaskáld-
skap.
Önnur sagan heitir >Fyrirgefning*.
Hún er um niðursetustúlku, Sigríði
að nafni. Húsmóðir hennar, Ólöfi
er nýdáin. Hún hefir farið fjarskalega
illa með barnið, flengt það og á-
vítað fyrir nær því alt, sem það
gerði. Barnssálin var orðin hörð.
Henni var Ijóst, að Ólöf var vond,
og því hlaut hún að fara illa. Ólöf
hafði sjálf sagt, að allir, sem væru
vondir, færu til Ljóta karlsins. Raunar
fanst Siggu Iitlu: að henni væri það
mátulegt. — Ó, nei, Ólöf hafði þó
ekki æfinlega verið vond við hana.
Enginn mátti fara illa. Ekki einu
sihni hún Ólöf. Hún varð að reyna
að koma í veg fyrir það. Eftir Ianga
hugarbaráttu og langa andvöku fann
hún að lokum það ráð, að leggja
Passíusálmana ofan á lík Ólafar, til
þess að Ljóti karlinn kæmist ekki
að henni til að taka hana. Nú varð
Sigga litla róleg og sofnaði vært,
því hún var sannfærð um, að nú
hefði Kristur einhver ráð að ná Ólöfu
til sín, og þá liði henni vel. Kær-
leikur barnsálarinnar hafði sigrast á
því illa, sein fóstran með harðýðgi
sinni og ástleysi hafði innrætt henni.
Af þessari sögu má mikið læra.
Hún er hrein og ósvikin perla.
Priðja sagan heitir >Purkur<. Hún
er um mann, setn aldrei hefir þekt
annað en strit og fátækt, mann, sem
„aldrei hefir lagst neitt til\ Sjúk-
leiki yfirbugar líkamskrafta hans,
en hugurinn ruglaður af sótthitan-
um, stríðir við sama baslið og áð-
ur, peningaskort og búskaparraunir.
Fjórða sagan heitir >Skilnaður<.
Hún segir frá hvernig ýkjufult og
heimskulegt bréf frá íslendingi í
Vesturheimi vekur óstöðvandi vestur-
fara hug í mönnum í sveit nokk-
urri. Margt höfðu menn áður heyrt
um Ameríku, en engin áhrif hafði
það haft. En nú urðu mestu ýkjurn-
ar og mestu fjarstæðurnar til að
hleypa æsing í hugi manna, eins
og oft vill verða. Einn hinn mesti
myndarbóndi sveitarinnar verður
fyrst fyrir áhrifunum, og hann af-
ræður að fiytja sig vestur. Þá sýnist
öðrum það ráð. Einn sem ræður
burtför sína úr sveitinni er Egill
í Sólheimakoti, fátækur bóndi, sem
lifir við basl og sér ekki annað lík-
legra, en að hann fari á sveitina.
Hann á hruma móður, sem elskar
hann eins og móðir getur framast
elskað barn sitt. Hann er hennar
aðalyndi. Hún ætlar aldrei að geta
trúað því að hann ætli að fara,
yfirgefa hana hruma og syrgjandi.
Aðalkjarni sögunnar er að lýsa sorg
og örvinlun gömlu konunnar yfir
því að eiga að skilja við soninn
sinn, sem hún elskaði svo heitt. Sú
lýsing fer ekki í handaskolum hjá
skáldinu.
Fimta sagan heitir»Vitlausa Ounna<.
Hún er efnismesta sagan, enda lang-
lengst, eins og áður er getið. Vitlausa
Gunna á heima síðasta hluta æfi
sinnar í Reykjavík. Hún er lítt við
alþýðuskap og ekki sem lundbezt,
en þó er hún ætíð góð við börn.
Á yngri árum var hún vinnukona
i Norðurlandi. Þá er hún mesta
myndarstúlka, þó nokkuð skapstór
og harðgeðja. Hún kemst í kynni
við mann, laglegan og greindan,
en mesta lausalopa. Hann vinnur
ást hennar, og hýn ann honum af
öllu hjarta. Hann'læst lfka elska hana.
Hún verður þunguð af hans völd-
um; þá er ást hans lokið, og hann
strýkur burtu. Samtíða Quðrúnu er
stúlka, sem heitir Ouðríður, mesta
illkvendi. Sökum afbrýði og ill-
mensku gerir hún Quðrúnu alt til
skapraunar og skammar. Quðrún bar
það alt með þolinmæði, meðan hún
elskar og heldur að hún sé elskuð;
kærleikurinn mýkir skap hennar og
bætir. En þegar unnustinn hefir yfir-
gefið hana, og barnið hennar, sem
hún elskar afarheitt, er dáið, þá er
stillingin á förum. Hún misþyrmir
stallsystur sinni, enda hafði hún
lengi þolað af henni hraklegustu
skapraunir. Þegar Ouðrún vill svo
friðmælast við Guðríði eftir áeggjun
og milligöngu húsmóður sinnar, sem
er mesta ágætiskona, hvíslar Quð-
ríður í eyra hennar þessu: >Eg fyr-
irgef þér. En það þykir mér vœnt um,
að guð fyrirgefur þér ekki. Hversvegna
heldurðu, að Porvaiiur hafi strokið
frá þér? Pú veizt þáð ekki. Eg veit
það. Af því að þú ert ekkert annað
en ilskan. Hversvegna heldurðu að
Valdi hafi dáið? Eg veii það. Af því
að öðrum eins manneskjum trúir guð
ekki fyrir börnum.<
Þessum illmannlegu orðum gleymdi
Quðrún aldrei. Þau eitruðu alt líf
hennar, því hún trúði þeim. Henni
fundust allir vondir, guð og menn,
og aldrei fær hún frið né ró fyrir
umhugsuninni um þetta, fyr en á
banasænginni. Þá sér hún Valda,
barnið sitt elskulega, — líklega hefir
það verið draumur — og hún talar
við hann. Þá fyrst sannfærist hún
um það, að Qudda hafi sagt ósatt
og guð hafi sýnt henni gæzku með
með því að taka til sín drenginn
hennar. Hún sér að guð er góður.
Hún fær blítt og rólegt andlát, því
að trúin og vissan um það, að hún
fái að vera hjá drengnum sínum
eftir dauðann, og að guð sé góður,
sópar burtu allri hinni fyrri beiskju
lífsins.
Hér hefir verið leitast við að segja
helztu drættina úr þessum sögum.
En það er ekki hægðarleikur að
gera það svo að vel sé. Sögurnar
eru svo stuttar og gagnorðar að það
er ekki auðvelt að draga efni þeirra
saman í færri orð en þær eru sjálf-
ar. List höf. liggur ekki sízt í því
að segja mikið efni í fáum orðum.
Sumum skáldsöguhöfundum hefði
sjálfsagt enst efni þessara sagna í
stóra bók, án þess þó að lesendurn-
ir hefðu orðið til muna fróðari um
þessa smælingja eftir en áður. Ann-
ars var það ekki tilgangur minn
með línum þessum, að bera stórfelt
lof á þessar sögur. En engar íslenzk-
ar smásögur hefi eg lesið með meiri
ánægju, og eg vildi óska að sem
flestir læsu þær. Eg get ekki ætlað
að neinn sjái eftir því.
P J
Verðlag á kartöplum.
Menn hafa fyrir löngu veitt því
eftirtekt hér, að kartöplur eru mjög
mismunandi að gæðum. Þó getur ver-
ið að táa gruni hversu mikill munur-
inn getur verið. Ræktunarfélag Norð-
urlands hefir árlega, frá því 1904.
rannsakað sterkjuinnihald kartapla úr
gróðrarstöðinni og eftir þeim rannsókn-
um er mismunurinn feikilegur.
Árin 1904, 1908 og 1909 voru
kartöplur svipaðar að gæðum. Sé tunn-
an þau árin virt á 10 krónur, hefðum
við mátt gefa fyrir tunnuna miðað við
sterkjuinnihald kartaplanna,
árin 1905 og 1906 ca. kr. 7.00
árið 1907 — — 6.00
Orsakast þessi mismunur af árferð-
inu.
Þær eru einnig mjög ólíkar eftir
kynferði.
Þannig hefði bezta afbrigðið árið
1908 mátt kosta 13 krónur tunnan,
en lakasta afbrigðið árið 1907 aðeins
3.50 krónur.
Það er því full ástæða að veita því
eftirtekt hvað keypt er.
Páll fónsson.
Bankamálið.
Rétt áður en símanutn var lokað
í gærkvöldi, var lesið upp fyrir
Norðurlandi símskeyti, sem þá lá
skrifað til blaðsins og átti að fara
að senda af stað. Skeytið var svo
hljóðandi:
Eftir ítrekaðar staðhæfingar
bankastjórnar landsbankans, þeirr-
ar sem frá var vikið, uni að
587 þúsund, af þeim 816 þús-
undum, sem verðbréf þau hljóða
uppá, sem ekki fundust við verð-
bréfarannsókn landsbankans, lýs-
ir Glúckstad, yfirbankastjóri
Landmandsbankans því yfir, í
bréfi til íslenzku stjórnarskrif-
stofunnar í Kaupmannahöfn, að
öll þessi verðbréf, að upphæð
816 þúsund, séu veðsett Land-
mandsbankanum.
Ennfremur segir í þessu bréfi
G. að hjá Landmannsbanken liggi
óseld bankavaxtabréf fyrir 500
þús. kr., sem verði seld eftir ný-
ár 1910 og svo framarlega sem
þeir peningar, er fyrir þau
komi, verði borgaðir Landmands-
banken, megi um leið losa jafn-
mikið af veðsettum bréfum, svo
framarlega sem skuldin við
Landmannsbankann ekki hækki.
Af þessu merkilega símskeyti virð-
ist það leiða beint, að bankastjórn-
in fráfarandi hafi verið sér þesj
meðvitandi, að ekki var leyfilegt að
veðsetja verðbréf þau, er keypt voru
fyrir varasjóð. Því hefði hún annars
farið rangt með um það, hve mikið
af verðbréfunum væri veðsett Land-
mannsbankanum? Enginn vafi getur
hinsvegar á því leikið framar, að
þau verðbréf varasjóðs, er vantað
liafa, eru í þessum 816 þús. kr.
verðbréfum, sem eðsett eru Land-
mannsbankanum. Því önnur en þessi
verðbréf, að upphæð 816 þús. kf.
vantar ekki, og af þeim 401 þús-
und af verðbréfum varasjóðs.
En hvað geta menn þá að öðru
leyti hugsað um þessar „ítrekuðu
staðhæfingarbankastjórnarinnar«,sem
reynst hafa svo ósannar? Eitthvað
verður mönnum að hugsa um það
og einhverja skýringu reyna n.enn
að sjálfsögðu að gera sér á því.
Tvær skýringar sýnast liggja næst.
Önnur er sú að bankastjórnin hafi
verið svo ókunnug bankanum, að
hún hafi ekki vitað betur en þetta
væri svo. Það væri þá næsta áþreií-
anleg sönnun fyrir þeim ummælum
bankarannsóknarnef ndarinnar, að hún
liti svo á, að bankastjómin hefði ver-
ið nauðaókunnug bankanum. Hin er
sú, að gremjan yfir afsetningunni
hafi leitt bankastjórana út á villi-