Norðurland - 27.01.1910, Side 1

NORÐURLAND.
Ritstjóri: Sigurður Hjörleifsson. læknir.
4. blað.
Þjóðrœði.
III.
(Síðasti kafli.)
Þess var getið í síðasta blaði, að
yngsta ríkið í Bandafylkjunum, Okla-
hama, hafi tekið í lög, að þjóðin sé
ekki bundin við það að hafa þing-
stjórn. Sýnilega bendir þetta á al-
varlegan grun hjá löggjöfunum þar
vestra, um að annað fullkomnara
þjóðstjórnarskipulag sé hugsanlegt
en þingræðið. Petta þjóðstjórnar-
skipulag hefir verið háð sífeldum
breytingutn um undanfarnar aldir.
Aðalsstjórn,konungsstjórn,þingstjórn
eru síðustu myndirnar. Ekkert skipu-
lag á rétt á sér, þegar það fer að
verða þröskuldur á leið fratnþróun-
arinnar. Pá verður það þjóðunum
til óhamingju. Ástandið 1 rússneska
einveldinu nú á tímum er eitt af
ljósustu dæmunum upp á það. Þing-
stjórnin er líka háð Iögum fram-
þróunarinnar. Óbeinar kosningar eru
eitt af þeirn höftum á þjóðarviljan-
um, sem nú eru að leggjast niður
í heiminum. Þingveldið er líka eitt
af þessum höftum. Það haftið verð-
ur því tilfinnanlegra, sent meira verð-
ur af viti, þekkingu og stjórnarhygg-
indum utan vébanda þinganna, því
almennari sem mentunin verður. Við
viturn alls ekki nerna þingveldisins
bíði sömu örlög sem aðalsstjórn og
einveldi.
En þetta á þó líklega langt í land
ennþá. Fremur ósennilegt, að þjóð-
irnar fari að stjórna sér þinglaust,
á þeirri öld, sem við nú lifum á.
Þjóðræðið þarf að vaxa fyrst um
sinn á rótum þingræðisins; það á
að fullkomna það, en ekki eyðileggja
það. Þingræðið rná líða undir lok,
þegar þjóðræðið er orðið einhlýtt
og einfært um ætlunarverkið, en
heldur ekki fyr.
Eðlilega verður þá mörgum fyrir
að íhuga, hvert hún ' stefni, þessi
aukning á réttindum kjósendanna,
málskotsréttindin og frumkvæðisrétt-
indin. Stefna þau í íhaldsáttina eða
stefna þau í framsóknaráttina?
V’st er örðugt að svara þeím
spi lingum fullkomlega, það skal
fús^ega játað, en ýmislegt má um
það segja. Mönnurn kemur víst lreld-
ur ekki fyllilega sarnan um það.
Sumir segja að reynsla sé fyrir
því á Svisslandi, að málskotsréttur-
inn efli íhaldið, aðrir bera á móti
því. Menn benda á það, að allar
líkur séu til þess, að fulltrúar þjóð-
arinnar séu henni nokkuð frernri,
vfðsýnari og frjálslyndari en öll al-
þýða manna sé og geti verið. Menn
benda líka á það, sem rétt er, að í
málsskotinu felist aðeins réttur til
þess að fella lög úr gildi. Væri þá
ekki sennilegast, að þetta mundi
bitna á þeim frainfaramálum, sem
gefðu ráð fyrir fjárframlögum af
hálfu alþýðunnar? Vel má vera að
eitthvað sé til í þessi). Eti skyldi
Akureyri, 27.
það annars vera áreiðanlegt að meira
sé af frjálslyndinu í þinginu en hjá
þjóðinni? Það er víst ósannað mál.
Og hvaða gagn er að því að reka
fram framfaramálin á móti vilja meiri-
hluta þjóðarinnar? Verða ekki þær
framfarir að dauðum bókstaf og
egna þær ekki þann mótþróa á móti
sér, sem getur orðið þeim hættuleg-
ur og framförunum í heild sinni?
Verði slík löggjöf ekki til óhamingju,
fara lögin þó vanalega erindisleysu
til þjóðarinnar. Á þetta var bent hér
í blaðinu fám vikum eftir að núver-
andi ritstjóri þess tók við því og
síðan hefir honum ekki snúizt hug-
ur um það atriði.
Og enn er hér eins að gæta, sem
líklega skiftir mestu máli. Hvenær
sem málskotsréttarins er neytt og al-
þýðu atkvæði heimtað, hlýtur hugur
þjóðarinnar að snúast í svipinn nær
eingöngu að því máli sem um ræðir.
Menn ræða um málið af kappi í
heimahúsum, á mannfundum og í
blöðum og tímaritum. Það verður
skýrt að minsta kosti frá tveim hlið-
um, af því viti og þekkingu, sem
flokkarnir hafa yfir að ráða. Við
þetta eykst þekkingin og skilning-
urinn á alrnennings málum og á-
huginn fyrir þeim. En við það að
áhuginn og þekkingin eykst, eykst
líka frjálslyndið. Þekkingarleysið og
áhugaskorturinn eru sterkustu öfl í-
haldsins. Enginn vafi ætti þá að vera
á því, að málskotsrétturinn er fult
eins líklegur til þess að efia sannar
framfarir, einsog til að draga úr
þeim.
En hvert stefnir þá frumkvæðis-
rétturinn? Aðallega í framsóknarátt-
ina; en hann getur líka stefnt í í-
halds- eða afturhaldsáttina. Hafi þing-
ið t. d. samið lög, sem hafi fjárútlát
alþýðu í för með sér eða lög sem
eigi að' auka menningu í landinu
og láti þau ganga í gildi, undir því
yfirskyni að þeim megi ekki fresta,
þá mundi sú þjóð, sem hefir fium-
kvæðisréttindi, geta samþykt það,
þegar henni litist, að lögin skyldu
feld úr gildi. Nú er frumkvæðisrétt-
ur reyndar vel hugsanlegur, þó þessi
réttindi væru meira eða minna tak-
mörkuð. En náttúrlega er eins vel
hægt að bera upp ófrjálsleg nýmæli
einsog frjálsleg og að því leyti er
frumkvæðið í eðli sínu hvorki fram-
sóknar né íhaldsafl. Alt veltur á þekk-
ingu og sanngirni kjósendanna. En
að öðru leyti má fremur telja það
framsóknarafl, af því líkur eru til að
það verði fremur notað í þá átt. í-
haldsmenn brjóta ekki upp á ný-
mælum, þeir vilja lialda öllu í gamla
horfinu. En allar nýjar hugmyndir
eru upprunalega eign eins eða fárra
manna. Og nýjar hugmyndir þurfa
oft að berjast langan tíma til sigurs.
Ekkert er þeim jafnhættulegt eins
og eftirtektaleysið og afskiftaleysið.
Þeim er veittur mikill stuðningur,
eralþýðua tkvæðið hefur þær í virð-
janúar 1910.
ingarsess þeirra mála, er allir þurfa
að hugsa um og vita eitthvað um.
Ekkert ákveðið skal um það sagt,
hvort þjóðin mundi nota þessi rétt-
indi mikið, ef hún hefði öðlast
þau. Fyrst og fremst mundi það
fara eftir því, í hve góðu samræmi
þingið starfað við þjóðarviljann. Ekki
sýnist það heldur ósennilegt, eftir
þeirri reynslu sem þegar er fengin,
að alþýðuatkvæði yrði notað til þess
að reyna að steypa stjórninni frá
völdum. — En þá væri alt útbúið
með þeirri tryggingu, sem mælt væri
fyrir um í lögum. Undirskriftasmöl-
un, eins og hún fer fram nú hér
um slóðir, er ekki annað en skrípa-
mynd þjóðræðisins, sem nauðsyn
ber til að losna við sem allra fyrst.
Trygging þarf að vera fyrir því, að
sá sem ritar undir kröfu um alþýðu-
atkvæði sé kjósandi og að hann hafi
sjálfur ritað nafn sitt undir kröfuna.
Allri leynd þyrfti að bægja burtu.
Forgöngumenn atkvæðagreiðslunnar
ættu að vera skyldir til að auglýsa kröfu
sína fyrir þjóðinni, með hæfilegum
fyrirvara o. s. frv. Báðir málspartar
þurfa að standa sem jafnast að vígi.
Ekki ósennilegt, að flokkarnir mundu
reyna alþýðuatkvæði nokkuð mikið
í fyrstu, en þeir mundu fljótt reka
sig á. Það er sitt hvað, aö heitnta
alþýðuatkvæði, eða vinna sigur við
þá atkvæðagreiðslu. Mönnum mundi
lærast hófið og ekki þjóta til og
heimta atkvæðagreiðslu út úr smá-
munum. Sá flokkur sem það gerði,
mundi eyðileggja sjálfan sig. Auk
þess hefði atkvæðissmölunin nokk-
urn kostnað í för með sér fyrir þann
flokk, sem heimtaði atkvæðagreiðsl-
una. En hvort sem atkvæðagreiðsl-
an yrði notuð mikið eða lítiö, væri
hún aðhald fyrir fulltrúa kjósend-
anna, þingmennina, að fara að vilja
jajóðarinnar. Alþýðuatkvæðið yrði,
jafnvel þegar þess væri ekki neytt,
eitt af máttugustu öflum þjóðfélags-'
ins.
Hér hefir þá alþýðuatkvæðið ver-
ið skýrt að nokkru, þó margt fleira
megi um það segja. Hér verður þó
látið staðar numið í þetta sinn og
er vonandi að hér eftir verði mörg-
um nokkuð Ijósari munurinn á þing-
ræði og þjóðræði, en hingað til
hefir verið. Þjóðin á sjálf að verða
húsbóndinn á sínu heimili, enþá þarf
hún líka að vinna vel til þess að kallast
húsbóndi, finna til ábyrgðarinnar af
verkum síwum, dæma hóflega og
eftir rökutn. Sýnilega er ábyrgðar-
tilfinningin ekki nógu rík ennþá,
víða hér á landi. En inörgum er
það heldur ekki ljóst að þeir beri
neina ábyrgð. Og þó á ábyrgðar-
tilfinningin að vera hornsteinn þjóð-
félagsbyggingarinnar.
X
Mycklestad
fjárkláðalæknir hefir verið sæmdur
riddarakrossi (símfrétt).
X. ár.
Bankahneykslið.
Norðurland hefir gert fyrirspurn
til Reykjavíkur um það, við hvað
væri átt í hraðskeytinu um bankann
í síðasta blaði, þar sem komist er
svo að orði: „Kunnugt bankastjórn
árum saman, að vitni bókara, að
víxla- og ávísanaeign bankans var
mörgum þúsundum kr. minni en
bankareikningur tilfærir."
Svarið var á þá leið, að bókari
hefði tekið eftir því, þegar hann
tók við, að í víxlaeign bankans
vantaöi um 7000 kr. og í ávísanaeign
um U/2 þúsund. Hafði hann strax
tilkynt bankastjóra þetta.
Þessi veðbréf bankans eru týnd
og hafa verið týnd, óvíst hve lengi.
Leggur rannsóknarnefnd til að þetta
sé talið tapað fé.
Hvort líkur sé til að víxlunum
hafi verið stolið, eða þeir týnzt fyrir
vangeymslu, verður ekkert sagt um
með vissu að svo stöddu.
Manni verður að spyrja hvernig
eftirlitið muni eiginlega hafa verið
með bankanum, af hálfu þeirra
manna, er áttu að framkvæma það?
X
Skýrsla
rannsóknarnefndarinnnar.
A þriðjudaginn er var gerði Norður-
land fyrirspurn til Reykjavíkur um
skýrslu rannsóknarnefndarinnar og fekk
eftirfarandi upplýsingar:
Að skýrslunni hefir verið unnið
nótt og dag upp á síðkastið, til þess
að hún verði fullprentuð og innheft
áður en póstar fara úr Reykjavík. Var
talið víst að hún yrði fullprentuð í
gær.
Hún verður io—n arkir í stjórnar-
tíðindaformi. Upplagið mun vera all-
mikið, 2500 eða meira. Er gert ráð
fyrir að bókin verði höfð til sölu fyr-
ir lágt verð.
* *
*
Menn þurfa þá ekki lengi að bíða
úr þessu eftir henni, en Batt að segja
hefði mörgum verið sæmra, að segja
heldur minna, en þeir hafa gert um
bankarannsóknina, þangað til þeir fá
skýrsluna, opinbera skýrslu um málið,
skýrslu sem nefndarmennirnir að sjálf-
sögðu eru reiðubúnir að staðfesta með
eiði.
Sömuleiðis hefði það verið sæmi-
legra, að vera ekki að bera út þau
ósannindi, að skýrslan ætti ekki að
birtast fyr en á næsta þingi, eða
helzt aldrei, eins og látið hafði verið
í þá fulltrúana úr Eyjafjarðarsýslu,
sem hér voru að halda fund 24. þ.
m. og bankastjórarnir fráfarandi eru
jafnvel að dylgja um.
Þeim hefði þó verið innan handar
að vita sannleikann í þessu máli, þegar
þeir sendu út skeyti það til almenn-
ings, sem hér er birt á öðrum stað í
blaðinu. Þurftu ekki annað en spyrja