Norðurland - 14.11.1914, Page 1

NORÐURLAND.
44. blaP. j
Akureyri. 14. nóvember 1914.
XIV. ár.
Merkileg bók
er nýkomin úí hjer á Akureyri:
Heilsufrœði eftir Steingrim Matthi
asson héraðslækni, alþýðubók og
skólabók. — Þessi bók er svo úr
garði gerð, að jeg hika mjer ekki
við að telja hana hina ágætustu,
þörfustu og prýðilegustu bók, sem
út hefir komið í þessum litla bæ,
höfundinum, prentaranum og bæn-
um til stóisóma og í fremstu röð
íslenzkra fræðibóka yfirleitt.
í sinni grein er hún tvímælalaust
bezta og fullkomnasta bókin, sem
rituð hefir verið á fslenzku og fer
með það eitt, sem vísindin vita nú
sannast og rjettast. Sjerstakar rit-
gerðir um heilsufræðisleg efni hafa
læknar vorir ritað fyr og síðar, en
almenn heilsufræði frumsamin hefir
eigi verið til á voru máli fyr en nú.
Þær bækur íslenzkar, sem einna
helst eru berandi saman við þessa
nýju bók Steingríms eru hinir merki-
legu bæklingar, er vísindamaðurinn
Sveinn Pálsson íslenzkaði og lagaði
eftir íslenzkum staðháttum: „Eðlis
útmálun manneskjunnar“ * er svarar
til fyrri hluta Steingrímsbókar
Mannslíkaminn og „Spurningakver
heilbrigðinnar“ **, er svarar til hins
síðara hlutans, Heilsutjón og heilsu-
verndun“ og svo bæklingur Dr.
/ónassens landlæknis, „Eðli og heil-
brigði mannlegs likama ***“, sem
líka er að mestu leyti þýddur. Eins
og nærri má geta eru ritlingar þess-
ir löngu úreltir, ekki sízt tveir hinir
fyrstu, þó ágætir þættu á sinni tíð.
Síðan eða um 35 ára skeið hefir
engin bók komið út hér á landi
Sem fræddi þjóðina um hinar stór-
stígu framfarir er iieilsufræðin hefir
tekið á síðustu áratugum og kendi
henni að færa sér í nyt hin mikil-
Vægu sannindi er vísindin hafa leitt
í Ijós nú upp á síðkastið í þeirri
grein, pví varla er litla barnaskóla-
kverið norska eftir Utne teijandi, er
'slenzkað var hjer um árið þó það
sé gott, það sem það nær.
F*ótt eigi verði nú tekið undir
Það, sern hinn stórvitri maður Sveinn
í'álsson segir í formálanum fyrir
'•Eðlisúlmálun manneskjunnar", „að
htúgi manns hér í landi hafi ekki
a't til þessa haft önnur hjálparmeð-
til að þekkja mannsins skapnað
^feðli, en afskræmt og illa valið
fUgl úr eldgömlum lækningaskrudd-
Þá verður því eigi neitað að
Hkingu allrar alþýðu er mjög á-
^ótavant í þessum efnum og „hjálp-
^tneöulin", sem hún hefir haft til
^ss að afla sér þessarar þekkingar,
b*ði fá og ófullkomin.
Svo mikil og góð bót er nú á
pssu ráðin með bók Steingríms að
e*Í* má hvern þann mann, er veit
Leirárgörðum 1798.
t, Kaupmh. 1803.
Reykjavík 1879.
Selabyssur.
Undirritaður tekur að sér
þöntun á selabyssum Cal. 8,
reyndum og viðurkendum verk-
færum. Menn ættu að koma
með pantanir sínar áður en
„Ceres" og „Ingólfur" fara til
útlanda, pví pá geta byssurnar
Romið í janúar.
Sýnishorn af alskonar byss-
um geta menn fengið að sjá.
Oddeyri, n. nóvemb. 1914.
J. H. Havsteen.
það sem í henni stendur, vel að
sér í heilsufræði og fróðan um lík-
ama sinn og lífseðli. Og svo kunn-
ugt er mjer um mentunarlöngun al-
þýðu manna hér á landi að jeg má
fullyrða að sá mikli og gagnlegi
fróðleikur, sem í bókinni felst, ver i
eigi látinn ónotaður heldur verði
bókin keypt og vandlega lesin um
land alt. Þess mun heldur engan
iðra
Mjer hefði verið ljúft að rita langt
mál og ítarlegt um þessa merkilegu
bók, en rúmið leyfir það eigi Eg
verð því að láta mér nægja það eitt
að benda mönnum á hana.
Þess verð eg þó að geta að bók-
in er skipulega samin, framsetning-
in Ijós og lipur, málið yfirleitt gott
og auðséð að höf. hefir gert sér alt
far um að vanda það sem bezt. Þó
felli eg mig ekki við orðaskipun og
orðaval á stöku stað, en um slíkt
má lengi deila, enda er það að
miklu leyti komið undir smekk hvers
eins hvað bezt fer í þeim efnum og
um smekk tjáir eigi að þrátta. -
Óþarfi var að taka upp f bókina
sóttvarnarreglur Quðmundar land-
læknis því þær eru í hvers manns
höndum, enda eiga þær ekki heima
í svona bók, þó ágætar séu og vel
samdar eins og alt frá hendi þess
merka manns.
Nýstárlegt er margt í bókinni sem
alþýðu og skólabók. Höf. dregur t.
d. eigi fjöður yfir alt það er lýtur
að æxlun manna, eins og títt er í
þesskonar bókum, heldur lýsir all-
nákvæmlega æxlunarfærunum, upp-
hafi mannsins í móðurlífi og öllum
aðdraganda að því, þroskun fóst-
ursins og íæðingunni, samræðissjúk-
dómum og vörnum gegn þeim og
talar um alt þetta svo hispurslaust
og blátt áfram, eins og vísinda-
mönnum er lagið, að engir nema
afglapar geta á því hneykslast.
Tel eg þetta meðal hinna mörgu
kosta bókarinnar, því eigi er mönn-
um hve sízt áríðandi að vita nokkru
gjörr um þessa hluti. Hefir mörg-
um orðið það til hins mesta ógagns
hve fáfróðir þeir fóru í þessum efn-
um út í lífið frá foreldrum sínum
og kennurum. — En ekki er það
vandalaust að tala um þetta við
unglinga svo vel fari og ekki öll-
utn lagið.
Sjálfsagt tel eg að bók þessi
verði höfð við kenslu í öllum skól-
urn þar sem heilsufræði er kend á
annað borð. — Hún ætti helst að
komast „inn á hvert heimili" og í
hv§rn skóla á landinu.
Stefán Stefánsson.
%
Heilsa og langlífi.
Morgunkaffi.
Sú venja er orðin gömul og rót-
gróin hér á landi að drekka kaffi,
jafnskjótt og menn hafa lokið upp
augunum á morgnana. Fyrir mörgum
er kaffikvarnarhljóðið fyrirboði dagsins
lfkt og hanagal, en lætur ólfkt þægi-
legar í eyrum. Víðast hvar neyta menn
kaffisins í rúminu og margir telja það
hreina frágangssök að fara f fötin fyr
en kaffið er komið f magann.
Þetta er lúalegur og letilegur ósið-
ur, sem ætti að leggjast niður hið
allra fyrsta. Engum er vorkunn að
komast á fætur kaífilaust, því það er
hreinn kveifaraskapur að þurfa á hress-
ingarlyfi að halda til að geta skreiðst
úr bælinu. Og hvaða hressing er f
kaffinuf Það örvar í bili hjartað og
taugarnar, en veiklar þær á eftir Það
er að svíkja sjálfan sig að nota þess-
konar ráð til að hressa sig. — Menn
eiga að hressa sig á öðru, sem er
langtum rneira hressandi og holiara
en kaffi og »betra en brennivín að
morgni dags« — en það er: köld
böð og likamsiðkanir.
»Það er alveg satt,* sagði ein
sveitakona, »morgunkaffi er mesti ó-
siður, og eg vildi fegin leggja þann
ósið niður, en eg þori það ekki;
vinnufólkið verður óánægt, fer úr
vistinni og eg fæ ekkert fólk í stað-
inn.«
»Það er andsk . . . hart«, hugsaði
eg, »að láta vinnufólkið stjórna heim-
ilunum og halda uppi heilsuspillandi
ósiðum*. — En satt að segja, þetta
er ekki vinnufólkinu að kenna, og það
er ekki verra en fólk flest; það má
sannfæra það eins og aðra, um það
sem miðar til að vernda heilsuna.
Kaffi gerir menn ekki hraustari og
allra sízt á morgnana. Menn eiga
einkis að neyta i rúminu, heldur
fara á fœfur, liðka skrokkinn með
líkamsœfingum, húðnuggi og loftbaði
eða vatnsbaði, en því ncest neyta lít-
illar morgunmáltíðar og ganga til
vinnu.
Stgr. Matthíasson.
%
Borgið »Norðurland«.
Bókmentafélagsbæk-
urnar fyrir árið 1914
eru komnar. — Félagsmenn geri
svo vel að vitja þeirra sem fyrst.
Umboðsmaður Bókmentafé-
lagsins á /Mcureyri
Kr. Guðmundsson
bóksali.
Símfréttir af stríðinu.
London, þriðjudag 10. nóv.
Á vestur-herlínunni er hvíldarlaus
orusta, er sennilega verður hin stór-
kostlegasta, sem sögur fara af. Við
Armentier og Soisson hefir Banda-
herinn unnið talsvert á, þó Þjóð-
verjar sendi hersveitir sínar, hverja
af annari, móti eldspúandi fallbyss-
unum og hirði ekki um líf né
dauða.
Rússar hafa unnið mikinn sigur
á Þjóðverjum við Virballen. Eru
þeir komnir inn í Þýzkaland við
Fdallnon. Rússneskt riddaralið eyddi
járnbrautinni við Ploefchen fyrir
norðvestan Kalisch. Höfuðher Rússa
sækir á til Krakau.
London, miðvikudagskvöld 11. nóv.
Þjóðverjar virðasthafa gert þrautar-
áhlaup í dag á fylkingar Bandahers-
ins við Ypres og Dixmuyden. Á
báðum stöðum voru þeir hraktir
aftur með geysilegu mannfalli. Frétta •
ritarar hollenzkra blaða segja, að
fjöldi hersveita hafi verið fluttur á
járnbrautum, austur Belgíu, þessa
dagana.
Rússar hafa tekið Qoldap aftur.
Þjóðverjar veita viðnám við Torn-
víggirðingarnar (við Weichsel-fljótið
á landamærum Póllands og Þýzka-
lands). Tyrkir bíða mikinn ósigur
fyrir Rússum í Kákasus. Rússnéskt
herlið er komið til Erzeroum.
London miðvikudagskvöld 11. nóv.
Áhlaup Þjóðverja á herlínunni
umhverfis Dixmuyden eru djöfulóð.
Þeir gera varnargarða nr líkum liðs-
manna sinna og hersveitirnar æða
fram eins og vatnsflóð þó hrað-
skotafallbyssur Bandahersins strá-
drepi hverja fylkinguna á fætur ann-
ari.
Beitiskipið „Sidney" úr herskipa-
flota Ástralíu, fann þýzka víkinginn
„Emden" á sunnudaginn, við Kok-
oseyjar. Eftir harða orustu rak „Em-
den« á grynningar og brann þar
upp. Af skipverjum féllu rúm 200
manna. Yfirmaður skipsins og Franz
prins af Hohenzollern voru teknir
til fanga.
Á vestur herstöðvunum hefir ver-
ið barist hvíldarlaust dag og nótt
milli Ypres og Armentier, síðustu
fimm sólarhringa. Bandamenn hafa
unnið talsvert á og hrakið Þjóðverja