Norðurland - 10.02.1916, Page 3

NL
*3
legt er. Vanalega eru vörur fluttar
frá íslandi íyrir 15 miljónir króna en
árið 1915 mun hafa verið flutt út
þaðan fyrir nálægt 50 milj. kr. Af
laltfiski sendum við til Spánar og ít-
alíu tvöfalt við það sem vanalegt er.
Síldin fer til Svíþjóðar og Rússlands.
Þó kynlegt sé hefir aldrei verið neinn
markaður í Þýzkalandi fyrir íslenzkar
afurðir.
— Það hlýtur að ríkja almenn á-
nægja á íslandi yfir lífinu þar, sögð-
um vér.
— Já, auðvitað. Agóðinn skiftist
nokkurnveginn jafnt milli alira stétta
»Gullasch< þekkjum við ekki. Bændur
græða sérstaklega vel á ullinni sinni,
sem nú er borguð þrisvar sinnum
hærra verði en vanalega. Þeir bæta
lfka búgarða sfna, borga skuldirnar
og leggja jafnvel dálítið í sparisjóð.
— Verður ekki afstaða íslendinga
til Danmerkur vinsamlegri þegar alt
gengur svona vel ?
— Oh, dálítið »vrövl< verðum við
altaf að gera, en það er áreiðanlegt
að það veltiár sem nú hefir verið, er
enn ein sönnun þess að Danmörk er
það land sem við græðum mest á að
vera í félagi við um konung. Aftur
munu miklar efnalegar framfarir okk-
ar, smátt og smátt, efla sterka sjálf-
stæðishreyfing meðal okkar. Við erum
fátækir og háðir öðrum. En við get-
um orðið rfkir og viljum verða öllum
óháðir. Við erum nú farnir að hugsa
um að notfæra okkur hin stórkostlegu
öfl sem liggja ónotuð í stórám og
fossum. Eg hefi sjálfur stofnsett raf-
magnsstöð og það er alveg vafalaust,
að eftir fáein ár baðar ísland sig 1
skínandi, ódýru, rafmagnsljósi.-------
íslendingurinn kvaddi og fór inn
til klæðskera, til þess að panta sér
klæðnað, eftir nýju3tu tfzku, sem öll-
um verði starsýnt á og sem geti vakið
eftirtekt á höfuðgötunni á Akureyri.
(Lausl. þýðing eftir »Politiken« 20. des f. á.)
ekki býst eg við, að það lækki
þennan hluta »kostnaðarins«.
Mundi nú óbeini ábatinn jafnast
á við þenna kostnað (og það, sem
standa kynni eftir af beina kostnað-
inum)? Eða mundi hann gera miklu
meir, eins og þegnskyldumenn hljóta
að áætla?— Hér er vafalaust komið
að kjarna málsins. Og miklu mætti
þar til kosta, ef ávinningur yrði eins
mikill og menn hafa leyft sér að
fullyrða.
Tvent kemur hér til mála og at-
hugunar: a) i hverju þessi (óbeini)
hagnaður sé fólginn, og b) hvort
hann næðist ekki með öðrum skap-
legri hætti en lögboðinni þegnskyldu-
vinnu, ef á annað borð eru sýnileg
ráð til að öðlast hann.
IV.
Alment talað er »þegnskylduvinn-
unni«, af formælendum hennar, ætlað
að uppræta ýmsa þjóðarlesti, er þeir
telja vera á ráði voru, og skapa eða
efla þjóðarkostina að sama skapi. Mér
virðist að setja megi aðalkjarnann
fram í þrem orðum, það sem hún
á að vinna á, sem sé að gera menn:
stundvisari — verklœgnari — þrek-
meiri. Fara þeir mörgum fögrum
orðum um þá óöld, er nú ríki með
þjóð vorri í þessum efnuin, og þá
gullöld sem upp mundi renna, er
skylduvinna þessi sé lögboðin.
Sérstaklega verður þeim skraf-
drjúgt um „agaleysið*, er nú sé,
og agann, sem á verði í hvívetna.
Það mun nú vera orð og að sönnú,
að agaleysis kenni á ýmsum stöðum
í voru þjóðlífi ekki síður en með
öðrum þjóðum. En hvort það er
hér sýnu meira, þegar öllu er ú botn-
inn hvolft, skal látið ósagt, þótt fuil-
yrt sé af þessum mönnum, er halda
JAnas læknlr Jónasson
frá Hrafnagili hætti viö að fara til
Þýzkalands og er nú læknir við sjúkra-
hús f Odense.
Sönnun ódauðleikans.
í júní þ. á. segir svo í hinu al-
kunna prestablaði, Homilistic Review,
á Englandi: »Hvað er að vita nema
það kunni að vera ráðstöfun forsjón-
arinnar, að ódauðleiki sálarinnar verði
sannaður vfsindalega? Mörgum góðum
fræðimönnum og öðrum liggur sá mögu-
leiki mjög ríkt á hjarta. Og sá áhugi
er síður en ekki að kenna forvitni
einni; slík vissa mundi, að margra
ætlan, hafa hin mestu áhrif til góðs
á þá siðmenning, setn nú ræður mestu
f heiminum. Mun eigi óhætt að full-
yrða, að sú sönnunar-vissa mundi
stórum auka sjálfsmetnað manna ? Og
á því er enginn efi, að það mundi
stórum létta þvf dauðafargi, sem slig-
að hefir svo átakanlega margar hinar
göfgustu mannsálir. Það mundi inn-
blása þeirri skoðun í hjörtu allra
manna, að alfaðirinn ætli oss borgar-
rétt í alheiminum, og eigi á jörð
þessari einni, ætlað oss vöxt og við-
gang um aldir alda. Eigi heldur mundi
sú vissa draga úr þörf vorri á trú á
guð fremur en hin vísindalega sönn-
un þess, að vér séum til á þessari
jörð, rýrir þá trú vora. Lífið má vel
hugsa alveg eðlilegt, jafnt beggja meg-
in grafar, og þau lög, sem hér drotna,
kunna, að mestu leyti, að vera hin
sömu hinu megin, þar eð hinn sami
guð skapar báða og stjórnar báðum
heimum.*
fram þegnskylduvinnunni. Allir vita,
að póttur er brotinn í öllum lönd-
um, og margan þjóðfélagsósómann
mætti til tína annars staðar frá —
einnig frá þeim »hásiðmentuðu«,
sem vér að hinu leytinu engan veg-
inn getum staðið á sporði. En hvað
um það, ef menn sjá galla og þyk-
jast munu geta ráðið bót á þeim,
er það gott og æskilegt að svo verði.
Aðeins er að athuga, hvort gallarnir
eru fundnir og hvort »bótin« kemur
að haldi. Yms «dæmi«, sem þegn-
skyldumenn hafagreint um »agaleys-
ið« á ýmsum sviðum þjóðlífs vors
bera nú á hinn bóginn vott um, að
þeim muni ef til vill sjálfum ekki sem
Ijósast umræðuefnið; svo óákveðið
er tal þeirra, sumstaðar óviðkomandi
málefninu og jafnvel út í hött. Má
leiða að því rök, ef þörf gerist. —
Um stundvísina má margt segja.
En að allir gerist stundvísir í öllu
fyrir það, að vinna í 3 mánuði af
æfinni erfiðisvinnu í »þarfir hins
opinbera«, þótt reglubundin væri og
undir sæmilegri stjórn, — það er
fullyrðing, sem ekki verður sönnuð,
býst eg við. Vitnað er í »herskyldu«
(að því verður vikið hér síðar),
en með henni telja þeir þessa dygð
hafa áunnist þar. Af öðrum (E. H.)
hefir verið réttilega bent á það, að
alt annað en herskyldan hafi eflt
stundvísina hjá þjóðunum (að svo
miklu leyti sem hún héfir þroskast),
sem sé framfarirnar, einkanlega hin
breytta tillögum samgöngufœranna
(járnbrautir, eimskip o. s. frv.), þar
sem öllu er svo fyrir komið, að
gerast verður á fastákveðnum tíma
(tiltekinni mínútu svo að segja), hvað
eina, að öðrum kosti rekst hvað á
annað og fer úr skorðum í »vél«
þeirri, sem þjóðfélögin nú eru orðin.
Eg hygg og, að það sé sönnu næst,
Ritstjóri blaðsins Light (d: Ijós)
bætir við eftirfylgjandi athugasemd:
»Þetta er nú vel og viturlega mælt;
en spíi itúalistinn segir að lífið sé eðli-
legt beggja megin, og að hin sömu
lög, siðferðisleg og andleg, drotni f
báðum tilverum. Vér þekkjum og vit-
um þetta, því að bæði hlutlegar og
sálfræðilegar sannanir um »tffið hinu
megin* hafa þegar verið gefnar mann-
kyninu « M. J.
Akureyrarvísu r.
Þig Akureyri eg elska má
og að þér hlynna, að þér hlynna,
þvf flesta hamingju’, er heimur á,
er hér að finna, hér að finna,
og stórvitra bæjarstjórnara
og stríðalda barnakennara,
»sem ekkert vinna, ekkcrt vinna«, tra
la la la.
Og hér er garaan og gleði flest
á góðum vegi, góðum vegi,
en bróðurkærleiki’ og blíða mest,
þá bregður degi, bregður degi.
Hjá kátum strákum og stelpunum
er standandi »ball< á knæpunum,
þó Ijósin — deyi, Ijósin — deyi, tra la la la.
En hæst er gleðin, þá hlaðinn knör
til hafnar rennir, hafnar rennir.
Þá út á bryggjuna flýtir för
það fólk, scm nennir, fólk, sem nennir,
með tóma kúta und kápunum. —
Menn kjamsandi smella skoltunum.
Jú, þorstinn brennir, þorstinn brennir,
tra la la la.
í vetur Bárður í »Fossinn< fór,
segir fólkið, segir fólkið,
Þá var hann sloppinn og mittismjór,
segir fólkið, segir fólkið.
En þegar hann kom úr »klefanum«,
sá karl hafði tekið breytingum,
segir fólkið, segir fólkið, tra la la In.
að allsherjar stundvísi lærist þá fyrst
einstaklingum þjóðanna, er þeimer
nauðugur einn kostur til framkvæmd-
ar störfum þeirra í »baráttunni fyrir
tilverunni*. Slíkt getur auðvitað
numist með kenslu og reglu (í skól-
um t. d.) í ríkari eða rýrari mæli, en
lífsnauðsynin verður þar drýgsti
kennarinn, eins og í svo ótalmörgu
öðru.
Annars er langt frá, að framfara-
þjóðirnar séu, þrátt fyrir jjetta, orðn-
ar fullkomnar í stundvísi, er til alls
kemur. — Mennirnir eru líka aila-
jafna breyskir og þeim er gjarnt til
að lofa »dygðinni« að hvíla sig þær
stundirnar, sem þeir þurfa ekki
nauðsynlega á henni að halda!
Verklægnin var annað kjarna-at-
riðið. Sannarlega væri það dýrmætt,
ef hægt væri að gera alla menn
»verklagna«. Halda þegnskyldumenn
í alvöru að þeim takist það? Og
hver á að kenna það, ef hér er ó-
verklægni n'kjandi áður yfirleitt?
Flytjast frá útlöndum? Ef svo er,
þá verður þó væntanlega að eins
um þá vinnu að ræða, er þar er
kunn og framin. En auk þess, sem
í þessu eins og öllu öðru er mis-
jafn sauður í mörgu fé um heim
allan, þá eru nú að minsta kosti
upp á síðkastið farnar að heyrast
raddir um það jafnvel frá höfuð-
menningarlöndunum (í verklegri
menning), að mjög sé verklægninni
þar ábótavant! (Sbr. tilraunirnar,
sem veður hefir borist af hingað til
lands síðastliðið ár undir nafninu
»vinnuvísindi«). Samt sem áður er
það alls ekki óhugsandi, að bæta
megi að einhverju verklag manna
með reynsluathugun, þótt innlend
væri, og kenslu. En ekki virðist
geta náð nokkurri átt að lögbjóða
Þá var hann digur sem kálffull kýr,
fólkið sá það, fólkið sá það.
En hausinn var þó að vonum rýr,
til venju brá það, venju brá það.
Hann hélt á töskum í hendinni
og horfði kringum sig brosandi:
»Þeir mega sjá það, mega sjá það,«
tra la la la.
»Þeir halda munni og mæla’ ei orð .
um mínar flöskur, mínar flöskur,
því sjálfir hafa þeir sótt um borð
í sínar töskur, sínar töskur.
Eg hræðist ei pólití heldur par,
þau horfa altaf á stjörnurnar.
en ekki flöskur, ekki flöskur,* tra la la )a.
Og niður vatt sér á bryggju beint
hann Bárður röskur, Bárður röskur,
með fattan svíra, og fór ei leynt
með fullar töskur, fullar töskur.
Þar stóðu höfðingjar háleitir:
>Hva4 hefurðu þarna? Eg bara spyr.« —
>RjómaflIöskur, rjómaflöskur,« tra la la la.
Þá glaðna andlitin á þeim hóp,
og einum munni, einum munni
í einni svipan ’ann hóf upp hróp
svo hátt sem kunni, hátt sem kunni:
»Eg kaupi rjóma í kaffið mitt,
þá kemur þú, Bárður, í ríki þitt.
Við höldum munni, höldum munni,<
tra la la la.
En Bárður gegndi og grönum brá:
>Það kostar krónur, kostar krónur.
Því hef eg lofað, sem held eg á,
fyrir krónur, fyrir krónur.
Mér erfitt verður um aðdrætti,
og andskotans verð á flöskunni,
átján krónur, átján krónur,< tra la la la.
Svo hljóp ’ann-Bárður sem hundeltur
til húsa sinna, húsa sinna.
Þá grenjar óður og uppvægur
einhver hinna, einhver hinna:
>Þig taki fjandinn með flöskunum! — —
Við fáum reseft hjá læknunum. — —
Það kostar minna, kostar minna,«
tra la la la.
A. B. C.
og setja á stofn til þess (allra sízt
í hasti!) dýrt og viðsjált skyldubákn
— / tilraunaskyni.
»Uppeldisatriði« málsins getur
það kallast einu nafni, sem hér er
táknað sem hinn »óbeini hagnað-
ur«. En um afstöðu slíkra mála
gagnvart frelsi annarsvegar eða
þvingun hins vegar, ætti mönnum
að vera nokkuð kunnugt. Lögskip-
uð nauðung er ekki sem bezt fall-
in til þess að hafa bætandi, þrosk-
andi, uppörfandi áhrif á ménnina,
hvórki í andlegum né verklegum
efnum, enda er reglan, að þjóðfé-
lögin beiti ekki fyrir sig þesskyns
ráðum nema við óvita. Hitt verður
að vera undantekningar, tilorðnar
af einhverri alveg sérstakri nauð-
syn. Aðhlynning og upplýsing, með
frjálslegum hætti, munu vera beztu
»uppeldis«-tækin.
Prek og orku hefir mér og skil-
ist að þegnskyldumenn vildu láta
aukast hjá þjóðinni með þessu fyr-
irkomulagi, og drep eg þess vegna
á það hér. Það er líka í rauninni
ekki annað en rétt afleiðing af hinu,
ef það næst í fullum mæli. Kunn-
átta í því að vinna verkin vel og
rétt, eykur orku mannsins. En ekki
á það að þufa að eiga neitt skylt
við þegnskyldrufyrirkomulagið, frek-
ar en verkast vill.
Eins og kunnugt er hefir dr.
Guðm. Finnbogason fyrir skemstu
slegið til hljóðs hér á landi fyrir
því, sem hann kallar »vinnuvísindi«,
er heimspekingar telja vera einn
anga af svonefndri »hagnýtri sálar-
fræði*. Er athugun þessara hluta—
sem ekki er annað en hagvirkni eða
lagvirkni, í hverju hún sé fólgin o.
s. frv. — komin frá Ameríku og
hefir nú vakið nokkurt umtal í sum-
um löndum Norðurálfu. Þykirskilj-