Norðurland - 22.04.1916, Qupperneq 1

NORÐURLAND.
Ritstjóri og útgefandi: JÓN STEFÁNSSON.
18. blað.
Akureyri 22 apríl 1916.
| XVI. árg.
Vefnaðarvöruverzlun
Samanburður.
GUDM. EFTERFL.
Nýjar vörur
jmeð hverju skipi,
sem eru valdar af trúnaðarmönnum verzl-
unarinnar í stærstu verksmiðjum Norður-
álfunnar.
Stærst úrval. Lægst verð.
Sápubúðin ^
á ODDEYRI.
Munið að þær vörur sem Sápubúðin
verzlar með eru ódýrari þar en jafngóðar
vörur í öðrum búðum.
BÆKUR & RITFÖNO
kaupa nienn ávalt ódýrast í bókaverzlun
Kr. Guðmundssonar,
, Oddeyri.
Útlendar bækur, tímarit og blöð útveguð.
FLJOT AFOREIÐSLA.
Tóbaksverzlun
IOH. RAGUELSSON-:
VINDLAR —Havana—Brazil
—Sumatra—Java og Manilla.
Vindllngar (Cigarillos & Cigaretter).
REYKTÓBAK frá Englandi, Hol-
landi, Noregi og Danmörku.
VONDUÐ VARA. SANNGJARNT VERÐ.
Ú r s m i ð j a
Kristjáns Halldórssonar,
Hafnarstræti 35, Akureyri.
Gullstáz, úr, keðjur o. fl.
Aðgerðir á úrum og klukkum leystar
fljótt og vel af hendi,
Bezta J---£-----J---■£) er frá
Horniman.
Biðjið því kaupmann yðar aetlð um það.
Einkasalar til íslands:
Carl Sœmundsen & Co.
Reykjavik — Akureyri.
Prentsmiðja
Öclc/s JBjörnssonar
leysir af hendi alla
P-R-E-N-T-U-N
fljótt — vel — ódýrt,
Talsími 45.
Sfmnefni Oddbjörrþ
Legsfeinar
frá verksmiðju
|ohnF. A. Költzow
Christiania
•ru endingarbeztir og ódýrastir. Þá
útregar ritstjóri Norðurlands, Akureyri.
Verðlistar með myndum, eru til sýnis
á skrifstofu blaðsins, þeim er vilja
panta legsteina.
Þeim, sem hefir rerið við bú í 40
ár, verður oft að bera saman ýmis-
legt frá fyrstií og síðustu árum bú-
skaparins; þvl vitanlega breytist margt
á 40 árum Mjer kemur margt I hug,
sem breyzt hefir, bæði I sveitinni
minni og öðrum sveitum þau 40 ár,
sem eg er búin að vera húsmóðir.
Eitt er það sem skellur I augu öðru
fremur og vil eg minnast á það
nokkrum orðum, ef einhverjum kynni
að verða að gagni sú litla hugvekja.
Það eru hinar vinnandi stúlkur fyr
og nú. Margt breytist til batnaðar á
40 árum, en til er það, sem breytist
til hins verra, og svo finst mér um
stúlkurnar, eða öllu fremur háttalag
þeirra.
Fyrir 40 árum var það einkar al-
gengt, að sama stúlkan ynni tugi ára
á sama heimibnu, en nú mun það
næsta óalgengt. Nú eru hinar svo-
kölluðu kaupakonur almennastar. Þær
vistast fyrir afarhátt kaup yfir sumar,
haust og vor, en leika lausum hala
yfir veturinn og eyða því sem þær
unnu sér inn aðra tíma ársins og
stundum miklu meira. Sjaldan verður
þeim nokkuð við hendur (ast og fá-
um þykir vænt um þær, þvf þær una
aldrei nógu lengi í sama stað til þess
að kynnast fólki og vinna alúð þess
og hylli. Heimtufrekja við guð og
menn er aðaleinkenni þeirra. Þær
þykjast fremri hinum fáu vinnukonum,
sem uua á vissum heimilum. Kaup
sitt heimta þær vissan dag og tfma
til þess að geta ætt I kaupstaðina og
sóað þvf fyrir glys og glingur. JÞær
meta einkis góð heimili, þar sem þær
geta þó lært bæði reglusemi, dugnað
og háttprýði af góðum húsbændum.
Yfirleitt líta þær fjandsamlega á hús-
bændurna, þótt þeir hafi ekkert til
saka unnið annað en krefjast sæmi-
legra verka og dálftillar reglusemi af
þessum hofróðum. Þeim finst að allir,
sem eiga yfir þeim að segja, vera
kúgarar og kvalarar, Þó er nú svo
komið, fyrir fólksekluna, að vinnandi
fólkið kúgar húsbændurna en ckki
húsbændurnir vinnuþiggjendur. Lau3a-
fólkið notar sér neyð vinnuveitenda
og sýnir hina mestu harðdrægni og
ókurteysi í viðskiftum við þá, sem
veita þeim atvinnu og lífsviðurværi.
Ef lausakcnur vissu nokkuð hvað at-
vinnubrestur væri, myndu þær ef til
vill ekki vanþakka ágætan aðbúnað
góðra húsbænda, eins og þaer gera
nú. En komið gætu þeir tímar að
þær fengju að reka nefið f það, að
ckki er það einkis virði, að hafa bezta
fæði og húsnæði, láta húsbændurna
fara að öllu með sig sem sinn jafn-
ingja og borga skilvíslega hátt kaup.
Þetta mun nú mega telja hið aimenna,
að húsbændur breyti þannig við hjú
og kaupafólk. En hvernig launar lausa-
fólkið þessa áreiðanlegu og góðu
breytni? — Eg ætla að tala um stúlk-
urnar, því þeirra breytni er mér kunn-
ust. Þegar þær, af mestu náð, hafa
ákveðið að ráða sig til einhverra hús-
bænda setja þær margvfslega skil-
mála. Þær neita því að mjólka ær —
þeim er þó skyrið holt eins og öðr-
um —, þær vilja ekki þjóna kari-
manni, þær segjast ekki skaka strokk
og þurfa þó mikið við. Ekki má biðja
þær viks á sunnudögum, nema þær
geri það af náð. Þær segjast ekki
þvo þvott, nema með ánnari stúlku —
hvað fáum sem er að þvo upp af,
þær raka ekki á votengi — og telja
það samningssvik af bónda, ef þær
digna f löpp einhverntíma á sumri.
Þær binda ekki votaband. Petta alt
veit eg með vissu að gert hefir verið
að skilmálum og miklu fleira. í kaup-
stöðum eru t. d. stúlkur farnar að
setja upp að þær fái að sofa heima,
ef þær eiga foreldra á staðuum; koma
svo óforsvaranlega seint á morgnana
og stökkva frá hálfunnum verkum
hvenær sem þær geta. Ekki er óal-
gengt, að stúlkan, sem ráðin er fyrir
geypihátt kaup, er að slfta skóm sfn-
um allan síðari hluta sunuudagsins úti
i götum og stéttum, en húsmóðirin
situr aiein heima með verkin og
börnin.
En hvað hefir nú lausakonan upp
úr þessari breytni? Eg svara fyrir
mig og segi: ilt eitt. í mínum augum
eru þær bæði verri, leiðinlegri og
ljótari og ósælli, með alla sfna eig-
ingirni og uppskafningshátt, heldur
en vinnukonan, sem dvelur ár eftir ár
á sama heimilinu og giftist þaðan sem
úr iöðurgarði. Þær voru og eru miklu
færari til þess að taka að sér heim-
ili, heldur en kaupakonan, sem eytt
hefir öllu til þess að látast læra karl-
mannafatasaum, en kann hvorki að
snfða brók né skyrtu, því síður það,
sem mest er um vert fyrir húsmóð-
urefni, að lifa fyrir aðra. Eða hvers
má vænta af þeirri stúlku, sem fer
úr ágætisvist fyrir það eitt, að hún
getur ekki lagt það á sig að vera f
eldhúsinu á sunnudögum. Eftir þvf
ætti hún að setja það upp við mann-
inn sinn, að hann æti aldrei neitt á
sunnudögum; því þó hún íái nú ein-
hverja stúlku, getur hún búist við að
hún setji henni sama skilmála og
hún setti sinni húsmóður. Vanþakk-
læti þessara stúlkna við húsbændur
gengur úr hófi. Eg heyrði nýlega tvær
stúlkur vera að hœlast um það, að
góð og vönduð kona væri enga stúlku
búin að fá til árins. Þeim fanst það
mátulegt. Hvers vegna? — þó hafði
þessi koua verið húsmóðir annarar
stúlkunnar,' og það lítið hún kunni og
gat átti hún þeirri konu að þakka.
Því fer nú fjarri að þessar stúlkur
séu sælli en vinnukonurnar voru fyrir
40 árum. Eirðarleysi, geðvonska og
leit eítir einhverju sem þær vita ekki
sjálfar hvað er, hefir mér virzt einkenna
þessar lausakonur. Ættu þær að læra
vísuna hans Steingrfms:
>Þér finst alt bezt sem tjarst er.«
Fyrir tveimur árum átti eg tat við
eina hefðarkonu, sem átti heima f Atne-
ríku og var hér á skemtjferð. Hún
sagði meðal annars: »Ekki veit eg
hvernig vinnandi stúlkur eru orðnar
hér heima á íslandi. Ef þær sýndu
aðra eins frekju og vinnusvik f Ame-
rfku mundu þær tafarlaust verða rekn-
ar úr vistinni, enda verður þeim, sem
sem vestur fara, oft súrir fyrstu tfm-
arnir í Amerfku, meðan þær eru að
skifta um háttalag, en þær eru nú
ekki að skrifa þessháttar heim til ís-
lands,« Þessum mun erum við ónýt-
ari að halda í stjórnartaumana en Jón-
atan írændi. Fjöldamargir húsbændur
eru sekir um ofmikið meinleysi við lausa-
fólk og bjóða því óþarflega hátt kaup,
án þess að athuga hvað af þvf leiðir.
Héraðslæknirinn á Ákureyri.
Heima kl. 1—2 e. h.
Á spftalanum kl. 9—12.
Eg vil biðja bæjarmenu að láta
mig vita, að svo miklu leyti sem
mögulegt er, fyrir kl. 2 á daginn, ef
þeir vilja að eg vitji sjúklinga á heirn
ilum þeirra.
Steingr. Matthiasson.
Eitt er það, sem húsbændur þyrftu
að hafa fyrir fasta reglu. Það er að setja,
upp við fólkið, sem til þeirra ræðst
að það geti sýnt meðmceli fri fyrver-
sndi húsbændum. Erlendis er þetta
vfðast gert að skyldu. Oft brennur
það við hér á landi, að einhver góð
húsmóðir ræður til sfn stúlkn, sem
hefir komið einhverstaðar að, án þess
að þekkja hana nokkuð. Þessi aðkomna
stúlka reynist svo illa, að ekki hlýzt
annað en erfiði og ólán af komu henn-
ar og veru. Hún kann ekkert verk og
bregst Ula við hógværum áminuingum
og tilsögn húsfrcyjunnar, stekkur svo
burt úr vistinni að lokum og kastar
skugga á saklausa, bæði með burtför
sinni og álygum. Svo þýtur hún með
einhverju skipinu til næstu hafnar og
smýgur þar inn á annað gott heimili
til þess, að lcika þar sömu listirnar.
Þetta gæti hún ekki, ef meðmæli væri
heimtuð af henni.
Að lokum ætla eg að segja hvern-
ig nokkrum af þeim vinnukonum sem
hjá mér hafa verið lengi, hefir íarnast
og bcra saman við afdrif þriggja kaupx-
kona, sem voru hjá mér lftinn tfma,
»af náð«.
Fjórar vinnukonur voru búnar að
vera hjá mér um og yfir tfu ár þeg-
ar þær giftuat. Þær eru allar lánsam-
ar í hjónabandinu, góðar húsfreyjur
og vel virtar. Þær kunna vel að hirða
mjólk, búa til góðan mat og sauma
allan algengan fatnað, þaer tæta vel
og kenna dætrum sfnum sjálfar ágæt-
is tóskap. Þær fóru til mfn um ferm-
ingu og hafa því engrar skólamentun-
ar notið, en ekki virðist það hnekkja
heimilisgæfu þeirra. Tvær af þeim búa
f þjóðbraut og þurfa oft að taka á
móti gestum. Hafa þær orð á sér fyrir
að gera það með allri rausn og prýði.
Tvær útlecdar hefðarkonur aem dval-
ið hafa ár eftir ár sumartíma hjá ann-
ari þeasari konu, sendu henni gullgripi
til meoja og viðurkenningarskyni. Kváð-
ust óvíða haf« dvalið þar, sem þeim
þætti ánægjulegra cn á heimili þess-
arar »ómentuðu« konu. Eg aegi ekki
þetta mér til hróss og mfnu heimili,
heldur til þess, að sýna að sannarlegt
manngildi og góðir siðir geta engu
alður verið eign þeirra, sem hata farið
á mis við yfirborðsmentun, sem fjöld-
inn virðist vilja ná í nú. Geta má þess
og, að ein af þessum fjórum konum
og dætur hennar hafa oftar en einu
sinni hlotið fyrstu verðlaun fyrir tó-
vinnn á sýningu og afbragðs vitnisburð
fyrir lilbúning á osti og amjöri.
Nú er að segja frá kaupakonunum
mfnum þremur. Þær giftust allar. Ein
þeirra skildi nærri strax við manninn
og bar það fyrir, að hann legði svo
lftið til búsins að hún gæti ekki við
það unað. Voru lagðir frain reikningar
þeirra og kom þá í ljós að tangt yfir
meðallagv*x lagt til búsirs En maðurin*
varð feginn að losna við konuna. Önnur
Framhald á 4. siðu.