Norðurland - 22.04.1918, Blaðsíða 3

m.
45

Nýkomið í verzlun undirritaðra:
Sagogrjón.
Kartöflumjöl.
Hænsnabygg.
Kaffibrauð 4 teg.
Epli mjög góð, Húsblas til matar.
Niðursoðnir ávextir 4 teg.
Alklæði og hálfklæði.
Húfur og hattar.
Silkitvinni<
Axlabönd, drengja.
Skófatnaður o. fl.
Áður komið:
' Rúgmjöl. Fiskilínur.
Hafragrjón. Línuönglar.
Cakaoduft. Línutaumar
Rúsínur. Línubelgir.
Sveskjur. Kaðlar.
Sæt saft. Netagarn o. fl.
Saltfiskur — þurkaður - með góðu verði. og smáfiskur í tunnum er
sölu
Verzlun S. Sigurðssonar & E. Gunnarssonar.
Blaðið >Dagur<
er eitthvað að nudda sjer upp við
»þingmenn< Eyfirðinga. Ritstjórinn
hefir aldrei komið til tals, við kosning-
ar í Eyjafirði—ekki einu sinni til þess
að »dumpa«. Eyfirzkur k/ósandi.
ið þannig fram. Eg þekki eina þjóð
sem ekki mundi hafa gert það.
Vegna legu íslands i miðju At-
lantsbafi. hafa yfirráð Breta á hafinu
verið skjöldur vor og skjól. Oss er
það lífsnauðsyn að höfin séu frjáls.
Vér höfum jaínan hallast mjðg að
breskum skoðunum. Andlegur skyld-
leiki vor við Breta hefir stundum
orðið sterkari meðvitundinni um
frændsemi við Norðurlönd. í mörg
um sveitabæjum á íslandi er mynd
af Gladstone f öndvegi, enda þótt
Mn sé klipt út úr myndablaði. Eg
minnist þess þegar eg kom í fyrsta
sinn til Bretlands. Eg var þá á leið
til háskólans f Kaupmannahöfn. Að
morgni dags reis hin hrjóstuga
Skotlandsströnd upp úr þokunni.
Þar var landið sem mig hafði
dreymt um og sem eg hafði lesið
um frá barnæsku — Mekka allra
þeirra sem frelsinu unna. Þér vitið
hvað sjaldan það er að draumar ræt-
ast, hvað sjaldan reynslan samrým-
ist hugsjónunum. En draumar þeir,
er mig dreymdi f ljósaskiftunum á
íslandi, hafa meira en ræst í hinu
bjarta dagsljósi Bretlands. Það er ein
af hinum leyndu afllindum Englands,
að það tekur opnum örmum öllum
mönnum af öðrum þjóðum, sem eru á
sama stigi og synir þess. Og þess
vegna telja smáþjóðirnar England sjálf-
sagðan verndara sinn. — —
Sfðan ræddi dr. Jón Stefánsson
nokkuð um það, hvernig mundi hafa
farið ef hið ensk-norræna rfki Knúts
ríka hefði staðið mikið lengur en það
stóð, og mælti sfðan:
Eg hefi nú sýnt yður íram á það,
að íslendingar eru mitt á milli Eng-
lendinga og frændþjóða sinna hinna
norrænu. Mér þykir það góð tilhugs-
rrn ef það gæti samtengt þessar þjóð-
ir enn nánar. William Morris áleit, að
j.cir tfmar mundu koma, að allir ensk-
jr drengir og stúlkur mundu lesa sög-
urnar og Eddurnar. Þær eru hold af
voru holdi og blóð af voru blóði,
mælti hann, en eigi framandi eins og
rit Grikkja og Rómverja. England
mun komast að raun um það að saga
þess er miklu greinilegar og nákvæm-
ar sögð í fslenakum bókmentum held-
ur en f engilsaxneskum frásögnum og
að fsienzkar bókmentir er sameigin-
legur fjársjóður Englendinga ogSkan-
dinafa, sem óbornar kynslóðir geta
ausið af. Danskar, norskar og sænsk-
ar bókmentir hafa oftar en einu sinni
endurskapast og endurnýjast fyrir það,
að rithöfundarnir hafa leitað að Mfm-
isbrunni tslendinga. Og vegna þess
hvað Englendingar eru skyldir oss
bæði lfkamlega og andlega, þá geta
þeir sótt til vor samskonar endur-
nýjun.
England berst fyrir hugsjónum vor-
um og vér höfum sent syni vora fram
f orrahrfðina til þess að berjast með
hinum breaku frændum vorum. í fyrstu
sjáltboðaliðsherdeildinni frá Kanada
sem fór til Frakklands voru 750 ts-
lendingar frá Winnipeg eingöngu. Er
það hlutfallslega meira en af nokkurri
annari þjóð f Kanada. Þannig höfum
vér innsiglað með blóði voru frænd-
semis- og vináttubönd vor við Eng-
lendinga.
Vér höfum þannig fengið þann rétt
vorn og íorréttindi, að tengja Bret-
land og Norðurlönd fastari böndum
og höfum lagt vorn skerf til þess að
endurreisa Anglo-Skandinavia. (»Mbl.«)
A f I i ð i GI e r á.
Hve mikið afl má fá úr þessaii á
og hvers virði getur það orðið?
Fyrir nokkrum árum mældi Jón Þor-
láksson, fyrv. landsverkfræðingur, vatns-
maguið í Glerá og gerði áætlun um
kostnað á ralmagnsstöð við hana, skamt
fyrir neðan neðsta fossinn. Einnig höfðu
þeir Guðmundur Hlfðdal og Þorkell
kennari athugað hana og ieizt þeim
heppilegt að taka ána upp fyrir sunn-
an Rangárvelli og byggja aflstöð hér
íyrir neðan brekkuna, f bænum. Afl-
stöð Jóns Þorlákssonar átti að vera
einkum til ljósa, hin átti að geta gert
talsvert meira, þvf að hún átti að hafa
um 6oo hestöfl.
Fyrir þremur árum (1915) gerði eg,
með aðstoð Jónasar Þór, mælingar af
ánni, rétt áður en leysingar byrjuðu,
og mældist mér vatnsmagnið f henni
þá i*/a m* á sekúndu. Sfðan hefi eg
að vfsu athugað ána talsvert, en það
var fyrst f vetur, þegar miklu frostin
höfðu gengið, að mér gafst færi á að
sjá hana eins litla og eg held að hún
geti orðið, enda voru þá mælingar
gerðar af henni. Kolaleysið og stein-
olfuleysið og hinir bitru kuldar höfðu
vakið athygli manna hér í bæ meira
en fyr á því, hvort ekki mætti nota
Glerá til húshitunar jafnt og til eld-
unar og Ijósa, og lét rafveitunefndin
Þorkel kennara mæla hana rétt eftir
að mestu hörkurnar höfðu gengið. Um
sama leyti, nfl. hinn 9., 10. og 11.
febrúar, gerði eg einnig mælingar af
vatnsmagni hennar, með aðstoð þeirra
Steindór járnsmiðs og Jónasar Þór,
og mældist mér það vera 1 l/t m3 á
sekúndu.
Hvað Þorkeli kennara mældist það
vera, veit eg ekki, enda segist hann
þurfa að endurtaka mælingarnar. Sfð-
astliðinn miðvikudag mældi eg Glerá
á ný, með aðstoð þeirra Jóns Björns-
sonar skipstjóra og Björgvins Jóhanns-
sonar mótorista. Við mældum ána
skamt ofan við brúna, þar sem hún
fellur öll f einu lagi, og var hún þar
5 m. milli skara, þegar búið var að
brjóta fsinn. Að vestanverðu á 1 m.
breidd var mjög lftill straumur f henni,
en á 3 m. var hraðinn 1 meter á sek-
úndu og dýptin 35 cm., og á 1 m.
var dýptin 40 cm. og hraðinn 1 '/3 m.
á sekúndu. Var þvf vatnsmegnið f
henni, á þessum mælda vegi, 1V2 m.
á sekúndu, en alls hér um bil i3fc
m3 á sekúndu Vegna þess að nokkur
sólbráð var á miðvikudaginn og við
mældum kl. 3—4 e. h., vil eg ekki
telja vatnsmagnið f henni meira en
1V2 m3 á sekúndu.
Mælingar þessar eru að vfsu gerðar
með einföldum verktærum, en ekki
með vatnshraðamæli verkfræðinga, en
við vönduðum mælingarnar því meir,
og eg hygg að þær geti ekki verið
meira en 5 #/0 frá réttu. Að öllu at-
huguðu held eg óhætt að telja á, að
Glerá flytji í það minsta \ m3 á sek-
ándu, þegar hún er minsí, því í vet-
ur eftir mestu hörkurnar, flutti hún,
að þvf er mér mældist, heldur meira
en 1 m* á sekúndu, eins og áður er
sagt; og nálægt þessu mun vatns-
magnið f henni vera alt upp fyrir háls-
inn, suður af bænum Glerá, þvf að á
þeim vegi falla engir lækir, svo telj-
andi sé, f hana.
Þá er að sjá, hve mikið afl má fá
úr ánni á tiltekinni fallhæð og hvers
virði það gæti orðið, ef notað til þess
að ala rafmagn, eigi aðeins til Ijósa
og eldunar heldur einnig til húshit-
unar og vélavinnu.
Þeir, sem eiga blaðið »Lögréttu<
frá 1913, geta séð þar f grein eftir
Jón Þorláksson, hvernig orka áa og
fossa er mæld og einnig hve mikið
afl má (á úr tilteknu vatnsmagni á til-
tekinni fallhæð, alt Ijóst og lipurt rit-
að. Hins vegar má geta þess hér, að
hvar sem 75 lítrar vatns falla 1 m.
hæð á sekúndu, þar er orka vatnsins
(nfl. 75 1.) það sem kallast eitt eim-
hestafl, sem er nokkuru minna en 1
hestafl enskt (nfl. 50 fet-pundum, eða
7V2 kilowatt-metra á sekúndu). Og
hvar sem 102 Iftrar vatns falla 1 m.
hæð á sekúndu, þar er orka þeirra
talin 1 k lowatt, sem er þannig á við
1 >/3 eim-hestafl rúmlega. Og hvar sem
1 m3 vatns fellur 1 m. hæð á sek-
úndu hverri, þar má fá úr þvf vatns-
magni 10 eim-hestöfl rafmagns til af-
nota, þvl ekki þarf meir en 33°lo ork-
unnar að eyðast t vélunum og i leiðsl-
unni.
Sé þvf mögulegt að fá 200 metra
fallhæð hér við Glerá, þá getur hún
með þvf vatnsmagni, sem hún hafði f
vetur, gefið á þeirri fallhæð nálægt
2000 hestöfl rafmagns hér f bænum
og grendinni. Auðvitað getur hún alið
meira, þegar hún er meiri.
Hvers virði þetta afl getur orðið,
ef notað til Ijósa, húshitunar, eldunar
og iðju, geta menn gert sér hugmynd
um, þegar þess er gætt, aft til véla-
vinnu gildir hver hestaflstund rafmagns
á við 1 pund af kolum, en til hús-
hitunar gildir hver hestaflsstund raf-
magns aðeins á við V2 pund af góð-
um ofnkolum, brendum f góðum ofni;
svo að hvert hestafl rafmagns, notað
6000 klukkustundir á ári (nfl. 20 klst.
á sólarhring um rúma 9 mánuði) gildir
til húshitunar á við hálfa aðra smálest
af góðum ofnkolum, brendum í góðum
ofni; 1200 hestöfl rafmagns, þannig
notuð, geta þvf gefið jafnmikinn hita
eins og 1S00 smáléstir af góðum ofn-
kolum. Til eldunar gildir hestaflstund-
in lítið eitt minna en til hitunar, en
hvert hestafl rafmagns, notað til eld-
únar 8 klst. á dag árið um kring,
gildir á við % smálestar ofnkola, svo
að ef 600 hestöfl eru notuð þannig til
eldunar, gilda þau á við 400 smálestir
af kotum. Hinn tfmann, sem ekki er
verið að elda, má auðvitað nota þetta
afl til húshitunar og annars; og á 3000
klst. gilda þau á við 300 smálestir af
ofnkolum.
Til ljósa þarf bærinn, séu beztu
lampar notaðir (nfl. '/2 watt-lamparnir
inni i húsum og bogalampar til gatna-
og hafnarlýsinga) aðeins 80 hestöfl,
segjum þó 100 hestöfl. Þetta verður
ljósara, þegar menn vita, að með ‘/2
watt-lömpum getur hvert hestafl (nfl.
736 watt) gefið 1472 normal-ljós, eða
lýst nálægt 73 lampa, hvern með 20
normal-ljósa birtu. 2100 íbúar þurfa
þvf, ef maður ætlar aðeins 1 lampa á
mann, einungis 30 hestöfl, segjura 40
hestöfl, rafmagns alls til húslýsingar;
40 hestöfl eru þá eftir til gatna- og
hafnarlýsingar, sem auðvitað geta gefið
þar jafnmikið ljósmagn. Séu 100 hest-
öfl ætluð til ljósa, ætti það að nægja
bænum, þótt hann stækki talsvert.
Verðmæti rafmagns til ljósa, saman-
borið við steinolfu, sést á þvf, að 1
hestafl rafmagns, notað til ljósa 3000
stundir, gildir, ef beztu lampar eru
notaðir, á við 5 föt af steinolíu, þótt
beztu netlampar séu notaðir, annars á
við alt að 10 fðt; en steinolfa getur
með beztu netlömpum kept við gas.
Séu 80 hestöfl ratmagns notuð til ljósa,
eins og hér er gert ráð fyrir, gilda
þau á við 400 föt af steinolfu á ári.
Þau 100 hestöfl, sem enn eru eftir
af aflinu, mætti auðvitað nota til ým-
iskonar vélavinnu og iðju. Séu þau
þannig notuð 3000 klst. á ári (nfl. 10
klst. á dag), giidi þau á við 150 smá-
lestir af kolum; hinn tímann má auð-
vitað nota aflið til annars.
Menn sjá af þessu, að flytji Glerá
1 m3 á sekúnun, þegar hún er minst,
og sé það afl notað, með beztu tækj-
um, til húshitunar, eidunar, Ijósa og
iðju, á lfkan hátt og hér er sagt, þá
getur það afl gilt á við rúmlega 2600
smálestir af kolum, og auk þess að
minsta kosti 400 föt af steinolfu.
Séu nú kolin seld á 30 kr smálestin
í smákaupum, gerir það nálægt 80
þúsund kr. á ári, og 400 föt af stein-
olíu á 35 kr. fatið, — lægra mun það
varla fara fyrst um sinn — gera 14 þús.
kr.; 94 þúsund króna virði getur þvf
Glerá gefið af sér á ári, sé mögulegt
að fá 200 m. fallhæð; en það held
eg mögulegt með þvf að taka hana
upp við Selgilslæk og setja aflstöðvar
þar sem hentast er, og nota aflið sem
bezt.
Hvað kostnaðurinn yrði er líkiega
ómögulegt að segja, meðan ófriðurinn
stendur, og jafnómögulegt er lfklega
að fá vélarnar, þó þær séu okkur fult
eins þarfar og steinolfa og kol. Hæð-
armælingar ætti samt að gera sem
fyrst og einnig fullkomnari og ná-
kvæmari niælingar á ánni sjálfri, svo
menn geti sem fyrst gert sér rétta
hugmynd um, hve mikið afl má fá úr
ánni, án afarkostnaðar.
Eg segi þetta ekki til að álasa
neinum, né af fordild, heldur til að
sýna, hve mikið vantar enn á það, að
fullkomnar mælingar séu til á Glerá,