Norðurland - 05.02.1919, Blaðsíða 2

NI.
2
}(eimasfj6rnarf/okkurinn.
Ör stutt yfirlit.
í dag eru liðin 15 ár síðan ís-
land fékk »heimastjórm, síðan æðsta
stjórn sérmála þess var flutt frá Kaup-
mannahöfn og heim til höfuðborg-
ar íslands, Reykjavíkur. Sú breyting
var ráðgerð og ákveðin með stjórn-
arskrárfrumvarpi því, er varð að lög-
um 3. oktober 1903 og komst í
framkvæmd, sem kunnugt er, hinn
1. febrúar 1904.
Við kosningar þær, er fóru fram
til Alþingis vorið 1903, náði Heima-
stjórnarflokkurinn (er þá var enn
ungur þjóðmálaflokkur) allsterkum
meiri hluta í þinginu. Rað féll því
í hans hlut að mynda hina nýju
stjórn landsins, bera ábyrgð á henni,
gagnvart kjósendum og þjóðinni í
heild sinni og auðvitað styðja hana
til þess að koma á þeim umbótum,
sem flokkurinn taldi sér vera á-
hugamál.
Á þinginu 1905 samþykti Heima-
stjórnarflokkurinn að koma íslandi
í símasamband við umheiminn og
var það framkvæmt með svo mikl-
um dugnaði, að síminn var opnað-
ur til opinberrar starfrækslu hinn
1. október 1906. Pað mun óhætt
að fullyrða, að ekkert hefir haft svo
mikil áhrif til góðs, á viðskiftalíf og
verzlun íslendinga, sem símasam-
bandið og munu lengi uppi nöfn
þeirra manna, sem mest og bezt
studdu að því, að koma því á.
Oddviti Heimastjórnarflokksins
kom því til vegar, ásamt helztu
flokksmönnum sínum, að með kon-
ungsúrskurði 30. júlí 1907 var skip-
uð nefnd til þess að ræða og und-
irbúa ráðstafanir til nýrrar löggjafar
um samband Danmerkur og íslands.
Sú nefnd starfaði í Kaupmannahöfn
febrúar — maí 1908 og lagði fram
frumvarp til sambandslaga milli Dan-
merkur og íslands, sem full vissa
var fengin fyrir, að Danir vildu
ganga að og sem óhlutdrægir ríkis-
réttarfræðingar komust svo að orði
um, að með því væri íslandi trygt
fult sjálfstæði, sem fullvalda ríki.
íslendingar höfnuðu því með kosn-
ingunum til Alþingis 10. septb. 1908
og þá varð jafnframt Heimastjórnar-
flokkurinn í minni hluta og lét af
stjórn landsins. Kemur öllum óhlut-
drægum íslendingum saman um að
á þessum árum 1903—1909 hafi
verið framkvœmt meira til þjóðnytja
á íslandi en nokkru sinni fyr eða
síðar á jafnlöngu tímabili. Pá voru
brýr bygðar yfir stórár, vegamálum
komið í skipulegt horf, vitar reistir
með ströndum fram, skólamálum
og alþýðufræðslu hrundið áfram,
skattamálalögjöfin tekin til rækilegrar
athugunar, kirkjumálum og presta-
skipun komið í samræmi um land
alt o. s. frv.
Á Alþingi 1909 komst fyrst í al-
gleyming »bannstefna« sú, sem síð-
an hefir bólað á meira og minna
með þjóðinni og ekki er enn kveð-
in niður.
Við alþingiskosningarnar 28. okt.
1911 náði Heimastjórnarflokkurinn
aftur sterkum meiri hluta og réði
stjórn landsins þangað til í júlí 1914,
er Alþingi kom saman eftir kosn-
ingarnar 11. apríl það ár. Á þeim
árum vann flokkurinn einkum að
framkvæmd vega- og samvinnubóta.
Við landskosningarnar til Alþing-
is 5. ágúst 1916 hlaut Heimastjórn-
arflokkurinn helming hinna lands-
kjörnu þingsæta og greiddu þeim
atkvæði rúmlega þriðjungur kjós-
enda, þeirra sem tóku þátt í kosn-
ingunum, en við kjördæmakosning-
arnar 21. okt. sama ár, náði hann
aðeins 12 þingsætum. Pó flokkur-
inn hefði því ekki meiri hlutaíþing-
inu, er það kom saman (desbr. 1916),
var hann samt mannflesti flokkur-
inn þar og tók við forustu í sam-
steypuráðaneyti því, er þá var mynd-
að (í ársbyrjun 1917).
Á því tímabili, sem síðan er lið-
ið, hefir verið örðugt um flestar
framkvæmdir, vegna hins mikla ó-
friðar, er geysað hefir um nálega
allan heim og Heimastj.fi. verður
heldur hvorki þakkað né kent um
stjórnarathafnirnar á þessum ár-
um, því hann hefir síður en svo
verið einráður um þær. F*ó verður
að geta þess, að það var einmitt
ráðherra flokksins (yfirráðherrann),
sem átti mikinn þátt í því, að samn-
ingar þeir tókust milli Danmerkur
og íslands, sem taka af allan vafa
um það, að ísland er nú frjálst og
fullvalda ríki.
* *
*
Heimastjórnarflokkurinn stendur
á þeim tímamótum, sem eru glæsi-
legust í sögu hvers þjóðmálaflokks:
þvi takmarki er náð, sem hann
setti sér í öndverðu fyrst og fremst,
því takmarki, að ísland yrði viður-
kent fullvalda ríki. Með þessum
orðum er því þó ekki haldið fram,
að það sé starfsemi flokksins ein-
göngu að þakka. »íslendingar vilj-
um vér allir vera.« Og það mun
sannast vera, að hugur hvers ís-
lendings hefir stefnt að sama marki
í þeim efnum, þótt menn hafi greint
nokkuð á um leiðirnar.
Eftir því sem litið hefir verið á
þingflokkaskiftinguna á Norðurlönd-
um, þá sem aðallega hefir auðkent
sig með nöfnunum »hægri« og
»vinstri«, leikur ekki efi á, að Heima-
stjórnarflokkurinn hefir frá upphafi
verið framsækinn »vinstri«-manna-
flokkur og getur hver sem vill sann-
fært sig um það, með því að bera þau
mál, sem Heimastjórnarflokkurinn
hefir komið í framkvæmd (síma-
lagninguna o. fl.) saman við þau
mál, sem vinstrimannaflokkarnir á
Norðurlöndum (hver í sínu landi)
hafa haft á stefnuskrá sinni og fram-
kvæmt. F*ó eru þau einkenni, sem
tákna hreina »vinstri«-mannastefnu,
alment séð, enn gleggri í þátttöku
og afskiftum Heimastjórnarflokksins
undanfarið í þeim atriðum, er vita
að afstöðu íslands út á við, gagn-
vart öðrum ríkjum. Á þeim svæðum
hefir Heimastjórnarflokkurinn rekið
hreina »vinstri«-mannapólitík.
Á síðustu árum hefir ýmsa flokks-
menn Heimastj.fl. greint nokkuð
verulega á, í máli, sem þar hefir þó
aldrei verið gert að beinu^fokks-
/ heildsölu:
Vefnaöarvörur ýmiskonar, hvit
léreft, tvisttau, sirz, flónel, kjólatau,
karlmannafataefni, hálfklæði.
Skófatnaður, karla og kvenna.
Höfuðföt, hattar og húfur.
Jón Stefánsson.
Aktueyri. Sími 94.
máli — því miður. F*að er bann-
stefnan. Menn hefir ekki aðéins
greint á um lögin um aðflutnings-
bann áfengis, heldur ef til vill og
jafnvel einna minst um þá grein
bannstefnunar. Ágreiningurinn hefir
verið um bannstefnuna í heild
sinni, anda hennar og áhrif hennar
á þjóðlífið alt, viðskiftafrelsi manna
og athafnafrelsi á öllum svæðum.
F’ar er að verða svo skörp skilgrein-
ing meðai skoðana ýmsra þeirra
manna, sem framarlega hafa staðið
í flokknum, á undanförnum árum,
að lítil von mun um samvinnu
áfram innan vébanda flokksins. Pví
er nú spurningin sú, hvort flokkurinn
jafnframt því, að hafa náð aðal-
takmarki sínu, því er hann setti sér
í fyrstu, sé nú ekki í þann veginn
að færast á hnignunarskeið, eða
jafnvel hvort hann sé ekki að leysast
sundur. Ef svo íer, getur hann vel
gert það með góðri samvisku, að
því leyti, að hann hefir haldið velli
og náð sigri í aðalmáli sínu, svo
hann þarf ekki að halda fylktu liði
lengur þess vegna.
'4
Ákureyri.
Bœjarlífið I höfuðstað Norðurlands hefir
verið með daufasta móti það sem af er
vetrinum og veldur þar vafalaust allmiklu
um, að „Hótel Akureyri« er lokað. ^Vill
oftast fara á þann veg, í bæjum þar sem
enginn opinber daglegur samkomustaður er
til, að hver og einn kúrir í horni sínu
meira en ella og að menn hittast sjaldnar-
Er óskandi, bæjarins vegna, að úr þessu
rætist bráðlega og gildaskálinn verði starf-
ræktur eins og að undanförnu.
Veðrátta hefir verið svo góð í allan vet-
ur hér nyrðra, að elztu menn muna varla
aðra eins blíðu. Kunna og margir betur að
meta en undanfarin ár, því að frostgrimdin
sú í fyrravetur er ölium minnisstæð — —/
Það er og víst, að mörgum kaupstaða- og
þorpsbúa hefði orðið kalt í vetur hefði tfð-
•ífl verið harðlynd og þá hefir ekki síður
góðviðrið komið sér .vel, að því er snertir
fóðurbirgðir kvikfjáreigenda.
Kosning á 11 fulltrúum í bæjarstjórn Ak-
ureyrar samkv. hinum nýju bæjarstjórnar-
lögum fór fram síðastl. þriðjudag. Tóku
þátt í þeim 798 kjósendur og er það raeiri
þáttaka í bæjarstjórnarkosningum hér en
nokkru sinni áður. Kosið var um þrjá lista
og hlaut A.-listinn 28 atkv. B.-listinn (verka-
menn) 416 atkv. og C.-listínn (Kaupmenn
og iðnaðarinenn) 326 atkv. en 28 atkv. urðu
ógild. Kaupfélagsmenn kusu með verkamönn-
um. B.-listinn kom að sex fulltrúum og eru
það: Erlingur Friðjónsson, Böðvar Bjarkan,
Ingimar Eydal, Sveinn Sigurjónsson, Hall-
dór Einarsson og Þorst. Þorsteinsson, en af
C.-listanum komust að eins fimm að: Otto
Tulinius, Ragnar Ólafsson, Sig, Hlfðar, Júl-
íus Havsteen og Sigurður Bjarnason.
Endurskoðendur bæjarreikninganna voru
einnig kosnir á þriðjudaginn. Var kosið um
tvo lista og hlaut A.-listinn 502 atkv. en
B.-listinn 178 atkvæði. Kosnir voru því báð-
ir mennirnir á A-listanum: Kristján Karls-
son bankaritari og Ólafur Thorarensen fyrv.
bankagjaldkeri.
Símfréttir frd útlöndum.
Mikil gremja i Pýzkalandi yfir fregn-
um sem borist haja út af friðarþing-
inu um fyrirœtlanir Bandamanna við-
vikjandi nýlendum Pjóðverja.
Ógurleg hermannauppreist i Petro-
grad gegn harðstjórn Maximalista.
Uppreistarmenn hafa öll Kronstadt-
vigin á valdi sínu. Sagt að takmark
uppreistarmanna sé að koma aftur á
keisarastjórn en með þingbundnu ráða-
neyti og stjórnarfyrirkomulaginu i heild
eftir brezkri fyrirmynd.
fapanar neita þvi að eylönd sunnan
við Miðjarðarhafslinuna híti hinu fyrir-
hugaða alþjóðabandalagi. (Petta er
auðsjáanlega eitthvað afbökuð sim-
frétt.)
Megn óánœgja víða i Bretlandi
yfir því að múgurinn telur Bandamenn
á friðarþinginu vera langt of vœga i
kröfum og skilmálum gegn Pjóð-
verjum og hinum sigruðu yfirleitt.
Verkfallshreyfingar hefir orðið vart
i nokkrum brezkum borgum.
Brezka stjórnin ráðgerir að halda
öllum járnbrautum i brezka rikinu og
láta starfrækja þœr á rikisins kostnað
um 2 ár frá því að tullkomnir friðar-
samningar komast á.
Vopnahléð hefir enn verið framlengt
um óákveðinn tíma en Miðveldin hafa
til frekari tryggingar orðið að afhenda
undir yfirráð Breta tvo þriðju hluta
af verzlunartlota sínum.
Bandarikin hafa takmarkað hina
tröllauknu aukning herskipaflotans sem
þingið var búið að veita fé til.
\ 4
ll m / á ð 0 g ./ö g.
— „ Willemoesx fór 31. janúar frá
Kaupmannahöfn og „Sterling" fer
þaðan 9. febrúar, bœði til Reykjavik-
ur hlaðin vörum þangað og til manna
víðsvegar um land.
— Látin er frú fakobina Thomsen
ekkja dr. Gríms Thomsens á Bessa-
stöðum og hinn þjóðkunni mentaþulur
Guðmundur Hjaltason.
— Danski rithöfundurinn E. Korne-
rup kom til Reykjavikur á „Botniu“
og flutti þar þrjá fyrirlestra: um jack
London, um Suðurhatseyjar og um
Suður-Ameriku. Kornerup fekk góðar
viðtökur syðra og fór svo heim aftur
á „Botnia".
— Sjórnaður á vélbátnum „Harpa“
fön að nafni úr fökulfjörðum, skaut
sig i hjartastað. á sunnudagsmorgun-
inn og var þegar örendur. Skipverjar
fluttu likið á land i Reykjavík.
— Kennaraskólastarfið á Eiðum er
auglýst laust til umsóknar með 2000
kr. árslaunum. Skólastjórastarfið et
áður veitt séra Ásmundi Guðmunds-
syni i Stykkishólmi.
— Bœjarstjórn Reykjavikur hefir
samþykt að taka tilboöi, sem hún
hefir fengið um lán til rafmagns-
stöðvarinnar. Lánið á að vera 2 milj-
ónir króna, en afföll verður að greiða
af þvi 5 kr. af 100 og 5lli af hundr-
aði l vexti. Fyrsiu þrjú árin verður
lánið afborgunarlaust en greiðist sið-
an á 20 árum. Landssjóðsábyrgðar er
krajist fyrir láninu og fyrsta veðrétt-
ar l rafmagnsstöðinni, auk ábyrgðar