Norðurljósið - 25.03.1893, Síða 3

35
Mannalát. Hinn 9. þ. m. andaðist að Kiðjabergi
í Grímsnesi, Þorsteinn Jónsson, kanselliráð, fyr sýslu-
maður, fæddur 15/io 1814 i Skálholti, sonur Jóns Jóhn-
sens umboðsmanns síðar á Stóra Armóti. Þorsteinn
útskrifaðist úr heimaskóla 1836 frá Arna biskupi
Helgasyni. eins og ýmsir aðrir á þeim tímum, fór
þar eptir til háskólans og tók próf í lögum 1843,
varð sýslumaður í Suður-Múlasýslu 1847 — 51.
Þar eptirí Norður-Múiasýslu til 1861, í Þingeyj-
arsýslu 1862—68 og í Árnessýslu 1868—1878, en
þá fjekk hann lausn frá embætti. Var settur stipt-
amtmaður og amtmaður í Suðuramtinu 1849—50. Var
kvæntur Ingibjörgu Gunnlaugsdóttur, prests Oddsson-
ar. Liflr hún mann sinn með 3 sonum þeirra: Gunn-
lögi bónda á Kiðjabergi, Haiidóri presti á Bergþórs-
hvoli og Jóni Olafi kaupmanni í Rvík.
Hinn 19. þ. m. andaðist hjer í bænum Björn Vil-
hjálmsson Björnssonar frá Kaupangi við Eyjafjörð einn
af lærisveinum lærðaskólans 17 vetra gamail kominn
i 3. bekk. Hafði legið í lungnatæringu frá því á ný-
ári. Jarðarför hans fór fram í dag.
-------5=,$,=;-----
Fja]lkonu-«petit“.
Ritstjóri Norðurljóssins getur ekki látið hjá líða, að
senda ritstjóra Ejallkonunnar kveðju sína með þakklæti
fyrir þá sjerstöku umhyggju, er hann ber fyrir Norðurlj.
og ritstjóra þess. Eins og ráðinn og reyndur og jafn-
framt hluttekningarsamur bróðir befir herra ritstjórinn
gjört margt af því, sem í hans valdi hefir staðið til að
vekja athygli almennings á blaði voru, enda befir það
borið þann árangur, að vjer getum fært ritstj. sEjkon.i’
þær gleðifrjettir, að kaupendur blaðs vors fara stöðugt
fjölgandi. Vjer leyfum oss því að mælast til, að bann
haldi áfram upptekuum hætti, að minnast blaðs vors sem
optast og í sama vináttuanda og hann hefir gjört frá því
fyrsta, að hann fjekk þá fregn, að Norðurlj. kæmist í vor-
ar hendur, því sh'kt eru þau beztu meðmæli í augum allra
góðra og göfugra manna og allra, sem næma tilfinningu
hafa fyrir þvi, sem er satt og rjett.
—--------------
Frumatriði heilsufræðinnar
Eptir
A. XJtne.
1. Vjer neytum matar til að halda í oss lífinu, og halda
við líkamshitanum og vöðvakraptinum. Hjá börnum eyk-
ur fæðan þar að auki líkamsvöxtinn.
2. I fæðunni verða að vera þau efni, sem líkaminn
þarfnast. Engin ein fæðutegund felur þau öll í sjer^þess
vegna verður að blanda fæðuna, blanda saman fæðuteg-
undum af jurtum og dýrum.
3. Maturinn verður að vera ferskur og vel tilreiddur,
soðinn eða steiktur. Ávalt verður að tyggja hann vel og
hafa matírið góðan. Að lokinni máitíð er rjett, að hvíla
sig litla stund, því að þá meltist fæðan miklu betur.
4. Meltingin breytir raestum hluta fæðunnar í næring-
arvökva. Þessir vökvi streymir smátt og smátt úr inn-
ýflunum inn í blóðið.
5. Hjartað rekur blóðið út um b'kamann. Blóðið streym-
ir í stórum og smáum fjaðurmögnuðum pípum, sem heita
œðar. Þær. sem flytja blóðið frá hjartanu, heita slagæð-
ar (gosæðar), en þær, sem flytja blóðið, til hjartans, heita
blóðfeðar. Á þenna bátt flytur blóðið næringuna út til
allra líffæra líkamans.
6. Þessi liffæri heita ýmsum nöfnum, allf eptir því,
hvað þau gjöra, svo serm meltingarfæri, andardráttarfæri,
hreyfingarfæri og skynjanafæri.
7. Meltingarfæri eru tennurnar, vælindið, maginn, þarm-
arnir, lifrin og nýrun. Af því að góð melting er skiiyrði
fyrir góðri heilsu, þá verður að sjá um, að meltingarfær-
in sje í góðu lagi.
8. Aldrei mega matleifar sitja í tönnunum, er kouia,
þegar tuggið er, því að þær fúlna og rotna ogþar af sýkj-
ast tennurnar, ætti því iðulega að bursta og skola munn-
inn innan úr hreinu vatni. Með því má halda tönnunum
heilbrigðum og verjast andremmu. Ef tannsteinn sezt á
tennurnar, þá er bezt að láta tannlækni nema hann burtu
og holar tennur verður að fylla, því fyr því betra.
Maturinn ætti hvorki að vera of heitur nje of kaldur,
því að hvorttveggja er skaðlegt fyrir tennurnar. Hæfi-
legurjjiti er blóðshiti líkamans (i32JR.). Helzt ætti að sneiða
hjá allri sýru (t. d. ediki), því að hún hefiríll áhrifátenn-
urnar.
9. Hin meltíngarfærin eyðileggur hvers konar óhóf í
mat og drykk. Þegar menn hafa satt hungur sitt og sval-
að þorstanum, þá œtti að hœtta að borða. Ekki ætti
sjúkur maður heldur að borða, nema hann hafi matarlyst
eða eptir læknisráði,
Enginn skyldi neyta átengra drykkja. Þeir hafa eyði-
lagt heilsu og hamingju margra manna. Það skaðar og
flesta að neyta tóbaks.
10. Andardráttarfærin eru barkinn og lungun. Þegar
vjer drögum andann að oss, þá streymir loptið gegnum
nef og munn, niður barkann og íyllir lungun. Þar fer
nokkur hluti loptsins, hið svo nefnda súrefni{lífslopt) inn
í blóðið úr loptblöðrum lungnanna. Þessi lopttegund ber
blóöið með sjer út um likamann. I stað þess gefur það
frá sjer aðra lopttegund, kolsýruna, sem svo berst burtu
með andardrættinum. Lopttegund þessi er eitt af þeim
efnum, sem fer út af líkamanum oggjörir loptið umhverf-
is smátt og smátt óhollt og óhreint. Uti undir berulopti
draga jurtirnar til sín kolsýruna sjer til næringar og hreinsa
með þvi andrúmsloptið.
11. Loptið, sem vjer öndum að oss, verður að vera svo
hreint og ferskt, eins og framast má verða. Þess vegna
verður að hleypa nýju lopti inn í íbúðarhúsin, opna dyr
og glugga, svo að hið ferska, lifandi lopt geti streymt
inn.
12. Skaðlegar lopttegundir, svo sem kolasvælu (kulos)
verður að varast. Kolasvæla er eitruð; andi menn henni
að sjer nokkra stund, þá gotur hún orðið banvæn. Hún
kemur fram, er steinkol eða viðarkol svælast, af því að
nægilegt af fersku lopti kemst eigi að þeim.
Aldrei skyldi setja pott á glóðir inn í herbergi, til að
| hita það upp og aldrei loka spjaldinu fyrir ofninn, fyr en
I eldurinn er útdauður.
Sakir þess, að menn gæta ekki að þessum varúðarregl-
um, vilja til mjörg slys árlega.
13. Þröng föt, mittisbelti og mittisbolir (Snörliv) eru
mjög skaðleg bæði fyrir meltingarfærin og andardráttar-
færin. Þröngir skór fara illa með fæturna.
14. Hreifingarfærin eru allirlvöðvar líkamans. Þeir eru
meir en 500 alls. Þeir valda hverri hreifingu með því, að
þeir dragast saman. Yið áreynslu og líkamsæfingar berst
meiri næring til þeirra og þá verða þeir sterkari. Doðinn
og letin gjöra þá þreklausa og loks ónýta með öllu. En
hins vegar má líka skaða þá með ofmikilli áreynsln. Ef
þú verður móður við verk þitt og fær hjartslátt, þá áttu
að hvíla þig. Hið rjetta er: mátulegt erfiði og nœgileg
hvíld á eptir. Bezta hvíldin er rólegur svefn. Svefnleysi
á heilbrigðum manni er optast afleiðing af ofmikilli and.
legri áreynslu.
15. Skynjanafærin eru augun, eyrun, nefið, tungan og
hörundið. Sjónin styrkist við það að beina henni iðulega
á þá hluti, sem fjarlægir eru, en veikist, við það, að horfa
stöðugt á það, sem er of nærri auganu. Hæfilegt er að
hlutir sje 9—10 þuml. (30—35 om.) frá heilbrigðú auga.
Alla vinnu skyldi vinna við mátulega birtu. Bæði of
lítil og of mikil birta skaðar augun, einkum ef unnið er
til lengdar.
(Meira).