Reykjavík - 18.06.1903, Blaðsíða 2

2
„Reykjavíkur“ er i.
Júlí. Verðið er lágt,
og því vonast eftir
að kaupendur standi
í skilum með það
lítilræði.
Útg. kunna þeim öil-
um þökk, sem muna
eftir að borga árgang-
inn.
Andvirðið greiðist
til kaupm. Jen S. pór-
arinssonar,
Laugavegi 7.
j'íýlr kanpenðnr
fá „Reykjavík" frá 1. Júlí þ. á. til
ársloka fyrir eina 50 au., ef þeir
senda borgun með pöntun. Þeir fá
og blöðin frá 1. Jan. til loka þ. m.
ólteypis meðan upplag endist.
Hvað næst liggur.
1.
Kosningarnar eru nú afstaðnar.
Persónuklíkurnar, sem kalla sig
„flokka," en eru engir flokkar, hafa
haft svo mikið að gera að bola hvorir
aðra út og ölnboga sig fram að
valda-soðkatlinum, að þeim hefir al-
veg láðst að lýsa afstöðu sinni til
mestvarðandi máianna, sem næsta
þing á um að fjalla og útkljá.
Þetta er nýja embættaskipunin,
sem leiðir af stjórnarskrár-breyting-
unni. Það hefði þó verið ástæðatil,
að hvert þingmannsefni hefði ijóslega
lýst afstöðu sinni til þessa máls. En
ekki höfum vór tekið eftir, að neinn
þeirra hafl gert það — ekki svo á
prenti hafi sést að minsta kosti —,
nema þingmaður Snæfellinga einn,
og á hann þakkir skildar fyrir ritling
sinn um „Horfurnar." En því mið-
ur talar hann þar að eins í sínu
nafni sjálfs, svo að ekki er vissa
fyrir, hvort heimastjórnar-flokkurinn
í heild sínni sé sömu skoðunar.
Land vort er strjálbygt og fáment
og þjóðin fátæk, stéttamunur sáriít-
ill — sem betur fer. Meiri fásinna
getur ekki hugsast, en að ofþyngja
þessari efnalitlu alþýðu-þjóð með há-
launuðum embættum. En þeim sem
muna, hversu fyrsta löggjafarþing
vort varði nýfengnu fjárveitingavaldi
sínu til almennrar hækkunar álaun-
um embættismanna, og hversu bænd-
urnir a þingi gerðust fremstir í þess-
ari meðferð á efnum vorrar fátæku
þjóðar — þeim er nokkur vorkunn,
þótt þeir beri kvíðbeyg fyrir því, að
líkt kunni að fara í sumar; menn
verði svo gleypiglaðir yfir breyting-
unni á stjórnarskránni, að menn verði
óprúttnir um, hvað það kostar að
koma í verk eða til framkvæmdar
breytingunni á stjórnarskipuninni.
Það verður nú þingsins í ár að
ákveða laun ráðgjafa og eftirlaun,
og sömuleiðis þeirra annara nýju
embætta og starfa, er samfara verða
breytingunni.
Auðvitað hefði réttast verið, að
ráðgjafinn hefði engan eftirlaunarétt
átt að lögum. En nú er skotið loku
fyrir það með því, að í nýja stj.skr.
frv. stendur, að ráðgjafinn skuli hafa
þau eftirlaun, sem þingiö ákveður
honum. Þar með er það ákveðið,
að eftirlaun skal hann hafa. En sú
er þó bót í máli, að ekki er ákveðið,
hve mikil. Það verður þingið í sum-
ar, sem ræður því.
En hvað er fyrst hæfllegt að á-
kveða ráðgjafanum í laun?
Ekki er nein átylla til, að veita
honutn hærri laun, en landshöfðingja
eru nú ákveðin, en það eru 8000 kr.
(kgs. úrsk. 29. Júní 1872). Áður á-
skildi konungur sér að ákveða laun
og allan kostnað „innar æðstu inn-
lendu stjórnar ísiands," en vinstri-
manna ráðgjafinn fyrir ísland, hr.
Aiberti, feidi, alveg af sjálfs-hvöt og
án nokkurs tilefnis frá alþingi, þessi
ákvæði úr gildi í inu nýja frv. sínu
í fyrra, og sýnir það, hve alvarlega
það er ásetningur hans, að láta oss
um þetta sem hvert annað mál, er
oss eina varðar, alveg sjálfráða. Það
á hann sannlega þökk fyrir skilið.
Auðvitað leggur hann nú fyrir al-
þingi frv. um þessi laun. En að því
má vísu ganga, að hann mun láta
oss sjálfráða um, hverjar breytingar
vér gerum á því.
Meira en 8000 kr. er eyðslusemi
að ætla nokkrum embættism’anni á
íslandi. Það er óverjandi gerræði
(oss liggur við að segja glæpuij að
rista breiðari hálauna-ói, en það, af
baki fátækrar og fámennrar þjóðar,
og það í landi, þar sem ekki er dýr-
ara að lifa, en hér er. Vér fyrir
vort leyti áiítum, að minna mætti
vel fullnægja; en með það verður
víst ekki upp komandi.
Borðfó er yflrfljótanlegt að ætla
2000 kr. J^anghelzt vildum vér hafa
það helmingi minna, og hætta þess-
um blessuðum þingmannaveizlum,
sem eiginlega eru ósambofnar frjálsri
þjóð. Talsvert nær, ef þingmenn geta
ekki veizlulausir verið, að veita forseta
hvorrar þingdeildar 500 kr. þingárin
til veizluhalds.
Þá eru eftirlaun ráðgjafans.
Þar búumst vér við að hneyksla
marga, er vér leggjum tii að veita
ráðgjafanum svo sem 600 kr. eftir-
laun, ef hann hverfur ekki aftur í
annað embætti.
Jú, vór sögðum 600 (sex hundruð)
krónur. — Vór vonum, að eyrum
detti ekki af neinum við að heyra
þá upphæð.
Það er auðvitað, að um langan
aldur má gera ráð fyrir því, svo að
segja undantekningarlaust, að það
verði jafnan einhver embættismaður-
inn, sem kvaddur verður til þess, að
vera ráðgjafi. Þá er honum innan
handar að halda sínu fyrra embætti
óveittu sína ráðgjafa-tíð (setja mann
til að gegna því) og hverfa svo að
því aftur, er hann fer frá völdum.
Auðvitað ætti að ákveða, að ráðgjafa-
tið hans teljist honum sem embættis-
tíð í hinu embættinu, að því er til
þess kemur að reikna eftirlaun hans
á sinni tíð, er hann fer frá embætti.
Að láta sór um munn fara, að
það sé „ótilhiýðilegt," eða „óviðkunn-
anlegt" að maður, sem verið hefir
ráðgjafi, verði aftur sýslumaður, bysk-
up, kennari eða prestur — það er sá
frámunalegur tepruskapur og hégómi,
sem ekki tekur taii. Það er alveg
ósamboðið frjálsri þjóð að hugsa svo.
Ef það er sæmilegt fyrir rnann, sem
verið hefir forseti Bandaríkjanna
(stjórnandi 100 milíóna manna), að
verða, þegar hann fer frá völdum,
kennari, málaflutningsmaður, bóksali
eða bóndi, þá má það víst vel hlýða
íslenzkum ráðgjafa, sem ef til vill
hefir verið eitt ár eða tvö við völd.
Þá er svo sérstaklega stendur á,
að ráðgjafinn getur ekki horfið aftur
í sitr, fyrra embætti (af því að það
er lagt niður eða því um líkt), þá
má fulltreysta þinginu til að veita
honum hæfiieg biðlaun, unz hann
getur fengið enbætti á ný. Og tæki
hann þá iægra launað embætti, en
hann hafði áður, héldi hann auðvit-
að fyrir sig persónulega jafnháum
launum, sem hann hafði áður en
hann varð ráðgjafi, svo að hann
misti einskis í.
En verði maður ráðgjafi, sem ekki
er á,ður embættismaður, þá hveifur
hann aftur að sínum fyrra atvinnu-
vegi, er hann fer frá völdum, og
hefir þá einskis í mist. Hann fær
þá auk heldur 600 kr. árlega í minn-
ing þess, að hann var eitt sinn ráð-
gjafi-
Það mundi skeröa þingrœðið að
miklum mun í framkvœmdinni, að
hafa há ráðgjafa-eftirlaun. Mennyrðu
deigari við að hrinda ráðgjafa frá
völdum, ef menn sæju að það hlæði
þungri byrði á þjóðina.
Sama er um in önnur nýju em-
bætti, að launin ætti að ákveða sem
lægst (auðvitað lífvænleg þó sóma-
sa-mlega). Reynslan getur sýnt, hvort
hæfir menn fást ekki í þau. Og á-
valt er auðveldara í þessu embættis-
dýrkunar-landi, að fá laun hækkuð,
en að fá þau lækkuð.
Því er ekki vert að binda sór þess-
ar ólar of fast i upphafi.
ÍJ?í»eíml annavs!
Mófturmálið. Skelfing er að vita,
hvernig með það er farið dags dag-
lega bæði munnlega og skriflega.
Eg hefi áður, oftar en einu sinni,
minst á, að varla nokkur Reykvík-
ingur, karl né kona, virðist geta kvatt
á íslenzku. Nei, það verða allir að
gera á frönsku: A dieu! Og 99 af
hverjum 100, sem daglega segja „a
dieu,“ vita ekki, hvað það þýðir,
sem þeir eru að segja. Það þýðir
blátt á fram „í guðs friði." Og er
þá nokkur vansi að segja „guðsfriði"
á hreina íslenzku? Það er þó alvana-
kveðja íslenzk. Eða þá „verið þór
sælir. “
Þá eru auglýsingarnar í blöðunum
ekki beztar. Þar auglýsa menn allar
sortir (fyrir „tegundir") og prufur
(! fyrir „sýnishorn"), háls-fau (fyrir
„hálsiín)“, slips og humbug (fyrir
„hálsbindi“), liakkábretti (fyrir “söx-
unarfjöl") hníínbretti (fyrir „fægifjöl"),
gellur (! sem er vitleysa, fyrir „kverk-
sigi„ — „gælle“ á dönsku þýðir„tálkn“;
en „gellur" á að vera „gællelág“ ==
kverksigi).
Þá eru ramm-vitlausar nýmyndanir
ekki betri en hvað annað, eins og
„botnverpill," sem sum blöð eru farin
að tíftka . „Verpill“ merkir það sem
varpað er; því heita teningar verplar
á íslenzku. „Botnverpingur" er rang-
myndað líka (þótt ekki só það eins
afkáralegt), en „botnvörpungur“ er
eina rétta orðmyndin.
Sjálf skárri blöðin hér eru farin
að tíðka annað eins orðskrípi og mál-
færslumaður í st. f. „málflutnings-
maður“. „Að fœra mál“ er ekki
íslenzka, að eins þýðing dansks orð-
taks: „at fore en sag“. Á íslenzku
er það káfiað „að flytja mál.“ „Að
óttast fyrir einhverju" er ein dansk-
an („frygte for noget“) í st. f. „nð
óttast eitthvað."
Það eru mörg hundruð af slíkum
útlenzkuslettum daglega um hönd
hafðar, sem auðgert er með ofurlítilli
góðri viðleitni og setningi að útrýma.
Enginn tilberi endist til áð tína það
alt á skammri stund.
En það má víkja að því aftur.
Allir góðir íslendingar ættu að
gera sitt til að útrýma þessu.
— Nú er þó víst hcilbrigðisnefnd
til hér. Ilún ætti að spázéra í sól-
skini fram með rennunni á Kyrkju-
stræti frá Aðalstræti til Austurvallar,
og halda þá ekki fyrir nefið. Eink-
um mundi hún þá kenna einkenni-