Reykjavík - 25.06.1903, Side 3

3
komst út úr lierberginu og upp stiga
upp á loft. Foringjarnir eítu hann
og skutu nú á konung og drottningu
og féllu pau par bæði. Það er sagt
að Luka Lazarevitsj májór ynni á
konungi. Fyrir samsærisforingjunum
hafði verið einna fremstur Mitsj-
titsj ofursti, og hafði hann með eig-
inni hendi höggvið höfuð af drottningu
með exi, ög sumir segja áf systur
hennar líka, en aðrir segja að systir
hennar væri ekkí myrt. Drottning
dó samstundis, en konungur lifði
nokkrar mínútur eftir að hann var
skotinn.
Lazar Petrovitsj hershöfðingi, að-
stoðarmaður (adjutant) konungs, ætl-
aði að verja hann og særði einn
höfuðsmann í liði samsærismanna,
en var þegar skotinn til bana.
Fleiri atburðir urðu nú jafnsnemma.
IJm leið og ráðist var að konungi í
höll hans, vóru og tekin hús á bræðr-
um drottningar Nikodim og Nikola
Ljunevitza og þeir skotnir. Svo vóru
og tekin hús á ráðgjöfum konungs
öllum. Drepnir vóru forsætisráðherr-
ann Demeter Marcovitsj hershöfðingi,
ásamt mági hans, Paulovitsj her-
málaráðherra, og sumir segja innan-
ríkisráðgjafinn Theodorevitsj ásamt
dóttur sinni; en siðustu fregnir segja
hann særðan, en þó á lífi. Hinir ráð-
gjafarnir vóru settir í fangeisi. Öllu
var þessu lokið kl. 2 um nóttina.
Annar helzti foringi samsærismanna
(ásamt Mitsjtitsj ofursta) var Masjín
ofursti. Hann var mágur Draga drott-
ningar, því að fyrri maður hennar var
var bróðir hans.
Um morguninn eftir þessi hryðju-
verk var birt ávarp til þjóðarinnar;
var þar svo frá skýrt, að í nótt hefði
Alexander konungur og Draga drott-
ning verið skotin, en „vinir ættjarðar-
ínnar og þjóðarinnar" hafi homið sér
saman um, að mynda nýja stjórn;
heitir hún á landsmenn að verða sér
samtaka í að viðhalda friði og spekt-
um. Stjórnarskráin frá 6. Apr. 1901
(sem (konungur hafði felt úr gildi
í vor í lagaleysi), lýsa þeir að nú
sé í fullu gildi á ný, og þjóðþingið,
er rofið var ólöglega í vor, er kvatt
til fundar 15. þ. m. Þetta skjal undir-
skrifa inir nýju ráðgjar, níu talsins,
og eru meðal þeirra ýmsír af sam-
særismönnunum og morðingjunum.
Jovan Avakumovitsj heitir forsætis-
ráðherrann.
Svo er sagt, að borgarmenn hafi
látið vel yfir þessu verki og þjóðin
«11 og fagnað ið bezta iimi nýju stjórn
Herinn kvað hafa kallað Pétur
Karagorgevitsj til konungs, og fylgis-
menn hans kváðu flestir forsprakkar
samsærismanna vera. En sjálfur er
Pétur i Svisslandi þann 11. þ. m.
og kveðst enga tilkynning hafa fengið
frá nýju stjórninni. Má vera það sé
hragð hans, til að látast hvergi vera
við riðinn samsærið.
Svo er að heyra á blöðum í Austur-
ríki, Rúslandi og Bretlandi, sem
stjórnir þeirra landa muni ekki láta
þessi tíðindi til sín taka og lofa Serb-
um sjálfum að ráða sér konung á
ný, ef eigi verður óstjórn í landinu.
* *
*
Þess er vert að geta, að 1804 hóf
Tzrny (Gzerny) George, kallaður Kara-
george (eða Svarti-Girgir) uppreist
gegn Tyrkjum; hann var fyrirtaks
hraustmenni og rak Tyrki úr landi,
en Rúsar skökkuðu þá leik 1812, og
höfðu Serbar lítið upp úr sigrum sin-
um. Næsta ár brutust Tyrkir inn í
landið, beið þá Czerny George ósigur
og varð að fíýja til Austurríkis, en
Milosj Obrenovitsj tók þá forustu fyrir
Serbum, og veitti honum svo vel,
að Tyrkir urðu að semja frið (1816)
og játa sjálfsforræði Serbíu.
Milosj Obrenovitstj lét myrða Czerny
George (Kara-George), en var sjálfur
kjörinn fursti af Serbíu. Syni hans
var svo steypt frá tign 1842 og var
þá Alexander Karageorgevitsj (sonur
Kargeorges) kosinn fursti. En hann
var settur af 1858 og gamli Milosj
ger fursti á ný. Eftir hann látinn
kom sonur hans Mikjáll í annað sinn
til rikis (1860); en 1868 var hann
myrtur af fyigismönnum Karageorge-
vitsj’. Þá kom Milan Obrenovitsj
(bróðurson Mikjáls) til ríkis. Hann
var allvitur maður og hygginn stjórn-
andi; hann tók sér konungs nafn;
en lagðist síðar í kvennafar, ofdrykkju
og fjárhættuspil og veltist loks úr
konugdómi, en skildi áður við drott-
ningu sína. Sonur hans var Alex-
.ander, sá er nú er mytur. Hann
var fæddur 1876; kom til ríkis
1889, 13 ára að aldri, ogskyldihafa
3 forráðamenn til ríkisstjórnar unz
er hann væri 18 Yira. En 13. Apríl
1893 (þá á 17. ári) hnepti hann for-
ráðamenn sína í varðhald og lýsti sig
fulltíða. Líkaði mönnum það vel, því
að hinir höfðu illa stjórnað. Oft braut
hann stjórnarskrá eða feldi hana úr
gildi heimildarlaust, síðast í Marz í vor.
Fyrir þrem árum kvæntist hann
að allra óvilja ekkju aldraðri, er hét
Madame Draga Masjín, og hafði á sér
misendis-orð um skírlífi. Þau hjón
ætluðu eitt sinn að heimsækja Rúsa-
keisara, en keisari lét konung vitá,
að eigi yrði við drottningu hans tekið
við sína hirð. Oft þóttist Draga
drottning vera ólétt, og lézt mundu
fæða ríkiserfingja. Menn trúðu því
illa, lét konungur lækna skoða hana,
og sögðu þeir ekkert barn í henni
vera, og svo reyndist jafnan.
Loks fékk hún konung til að kjósa
bróður hennar til ríkiserfingja, og
þurfti þjóðþingið (skuptsjína) að sam-
þykkja það. En af því konungur vissi
að þingið var á móti honum i því
máli, feldi hann stjórnarskrána úr
gildi í vor um tíma og rauf þing ó-
löglega. Skyldi ið nýja þing nú bráð-
um saman koma, og hafði konungur
skipað það þíng svo (efri deild þess
— en hún átti að samþykkja ríkis-
erfingja valið), að menn vóru hræddir
um, að þau drottning og hann niundu,
ef til vill, sínum vilja fram koma.
Er þetta talin aðalorsökin til sam-
særisins.
Bretland. Um miðjan f. m.hélt
Chamberlain ræðu 1 ;Birgingham og
mælti þar á móti frv. stjórnarinnar
um að afnema aftur korntollinn. —
Sama dag var nefnd manna hjá Bal-
four stjórnarforseta, til að mótmæla
afnámsfrumvarpinu. Balfour svaraði
þeim, að hann gæti eigi sint tilmæl-
um þeirra. Þannig var það í ljós
komið, að sundurþykkja var í ráða-
neytinu milli lýðlendu-ráðgjafans og
stjórnarforsetans.
28. f. m. vakti svo Sir Carles
Dilke, inn nafnkunni þingmaður í
frjáisl. flokknum og fyrv. ráðgjafi,
máls á þessu með fyrirspurn til Bal-
fours um, hvort það væru skoðanir
stjórnarinnar, sem Chamberlain hefði
flutt í Birmingham. Menn bjuggust
við, að Balfour mundi nú standa við
það álit, sem hann hafði 1 ljós látið
14 dögum áður. En því fór fjarri.
Hann talaði mjög á huldu, kvaðst
ekki vilja hrapa að neinu; nú stæði
mjög öðruvísi á, en 1846, og lýð-
lendurnar heimtu lcorntollinn, svo að
auðið væri að vilna þeim í með
hann gagnvart öðrum þjóðum, og
mikið yrði til að vinna, til að tengja
fastara trygðaböndin milli lýðlendanna
og Bretlands. Þó byggist hann við, að
alþýða léti illa við almennum mat-
vöru-tolli. En málið yrði vel að í-
huga o. s. frv. Var svo að skilja,
sem hann hefði í raun og veru gef-
ist upp fyrir Chamberlain. Chamber-
lain tók til máls á eftir, kvað mat-
vörutoll alveg nauðsynlegan, bæði af
því, að ekkert land í heimi fylgdi
tollfrelsisstefnu, nema Bretland eitt,
og svo tll að geta veitt lýðlendunum
ívilnanir gegn þeim ívílnunum, sem
þær veittu brezkum varníngi í toll-
álögum. Við tollinn ynnist og fé til
að veita verkamönnum ellistyrk. —
Þvi hafði hann heitíð að vinna að
fyrir 4 árum, en ekkert gert til að
efna það heit fyr en nú, að hann
ætlar að hafa það sem agn til að fá
alþýðu-fylgi með matvælatolli.
Næsta dag hafði Chamberlain kom-
ist svo að orði í viðræðu: „Nú hefi
ég brent öll mín skip! “ og hafði sagt,
að ef hann ynni ekki kjósendur með
sér í þessu máli við þingrof, þá segði
hann af sér völdum.
4 ráðgjafar hafa nú látið í ljósi,
að þeir væru ándvígir Chamberlain í
þessu, og Winston Churchill og Hugh
Cecil hafa myndað mótflokk gegn
Chamberlain í flokki íhaldsþingmanna,
og kváðu 30 þingmenn hafa heitið
þeim fylgi þegar fyrsta daginn.
20. þ. m. ætlaði Chamberlain að
eiga fund í Birmingham við 6—7000
meðlimi í Birm. Libérál Unionist
Association (félag flokksmanna hans
í B.). Þar er búist við að hann
muni skýra frá fyrirætlunum sínum
nánara.
En 10. þ. m. var frumv. um af
nám komtollsins til 2. umræð.u í
parlímentinu. Var samþykt þar með
allmiklum atkvæðafjölda, svo að
Chamberlain beið þar lægri hlut.
Það er mælt, að svo megn yrðr
ágreiningurinn í ráðaneytinu, að leg-
ið hafi við að Chamberlain segði af
sér, nema þegar væri rofið þing. En
Játvarður konungnr hafði gengið á
milli til sætta, því að honum er mjög
ant um, að eigi verði þing rofið fyrri
en írsku landlögin eru samþykt.
En hitt er nú líklegt talið, að rofið
verði þing að áliðnu sumri.
Noregnr. Þar liafa tveir ráð-
gjafar lagt piður völd, þeir Konotv
og Stang, báðir út af konsúlamálinu.
Eru þeir báðir eins konar norskir
„ Landvarnar “ -menn.
Svo er mál með vexti, að stjórn-
irnar báðar, in norska og in sænska,
hafa nú orðið ásáttar um, að fá
framgengt því áhugamáli Norðmanna,
að hvert ríkið skuli hafa sérstaka
konsúla (verzlunar-erindreka). Og
þetta vilja þeir Konow og Stang líka.
En stjórnunum hefir komið saman
um að gera þetta á þann hátt, að
samhljóða lagafrumvörp um þetta só
lögð fram í hvoru landinu um sig
fyrir þingin og samþykt þar og stað-
fest síðan. En svo skal ákveðið í
þeim frumvörpum hvoru um sig, að
eigi verði þessum lögum breytt síðar
í öðru landinu, nema hitt samþykki
líka.
Þessu eru þeir Konow og Sta.ng
andvígir. Telja Noreg einbæran að
slíta konsúla-sambandinu án samþykkis
Svía og breyta því síðar eftir vild.
Segja og, að þetta sé hættulegt fyrir-
dæmi, þá er síðar komi til að hafa það
fram, að Noregur hafi sérstaka sendi-
herra hjá útlendum stjórnum. Hinir
ráðgjafarnir, Sigurður Ibsen þar
fremstur í fiokki, segja það alsatt,
að Noregur hafi rétt til að gera alt
þetta á eigna hönd án samþykkis
Svía; en því fáist ekki framgengt að
sinni án ófriðar milli landanna. Nor-
egur missi engra réttinda í við að
gera frjálsan samning um þetta við
Svía. Enda elclá æskilegt að annað
landið þröngvi fram slíkum breyt-
ingum á því, sem nú er, að hinu
nauðugu. Það hafi tekist að sann-
færa Svía í konsúla-málinu, og það
takist óefað líka í sendiherra-málinu.
Það verði haldbetra að hafa sitt fram
samninga-veginn, heldur en að berja
það fram hins vegar. Hér sé um
enga „uppgjöf landsréttinda" að ræða.
Konow er valinkunnur sæmdar-
maður, 'en öll þjóðin fylgir hinum
ráðgjöfunum, t. d. öll blöð í Kristí-
aníu, nema „17. Maí“.
Danniörk. Prins Jnlim af Slesvík-
Holsetalandi-Suðurborg-Glucksborg,
bróðir Kristjáns konungs IX., . and-
aðist í Itzehoe 1. þ. m. Var
fæddur 24. Okt. 1824.