Reykjavík - 28.04.1904, Blaðsíða 3

7í>
Þetta eru eftirtektarverð orð, af þvi að
hér kemur fram eftirtektarverð kenning,
sem er ný i landvarnarmanna munni, —
sú kenning, að hver sú viðurkenning, sem
gefin er „af-misskilningi“, sé ógild—mark-
leysa, sem ekki skuldbindur neinn.
Vór getum þá afsalað oss landsréttind-
unum, myrt þjóðarsjálfstæðið svo oft sem
vera skal — svo lengi sem vér gerum það
„af misskilningi11, þá eru landsréttindin og
þjóðarsjálfstœðið jafn-lifandi eftir sem áður.
Það lítur helzt út fyrir að landsréttinda-
kötturinn eigi 1000 líf!
II.
Hvert var annars þetta nýja banatilræði
við vor „framliðnu11 landsréttindi, þessi
sem alþingi gerði út af við í fyrra ? Það
var í því fólgið, að þegar konungur kvaddi
hr. Hannes Hafstein til að vera íslands-
ráðherra sinn, þá lét hann forsætisráð-
herra sinn rita með sér undir skipunar-
bréf eða köllunarbréf hr. Hafsteins til að
vera íslands-ráðherra sinn.
Þetta er nú ódæðið, som unnið hefir
verið.
Og af hverju er þetta nú svo mikið
ódæði r
Af því, að mönnum í n. d. alþíngis sum-
arið 1903 var vist ekki fullkunnugt um, hver
föst og óbreytanleg tízka er um undirskrift
á köllunarbréfi ráðgjafa, svo að er nefnd-
aráiit n. d. var samið, fékst skotið inn
þessum orðum: „Enda göngijm vér ab
x>ví vfsu, að liann [o: ráðgj.] verði skipað-
ur af konungi með undirskrift rábgjabans
FVRIR ÍSLAND.
„Að ganga að e-u vísu“ er sama sem
„að telja e-ð víst“. Og „það má ganga að þvi
vísu“, að nefndin í n. d. hefði ekki talið
þetta víst, ef henni hefði verið það
kunnugt, að það er stöbug regla, sem
aldrei er irÁ vikib, að undir köllunarbréf
allra ráðgjafa skrifar ávalt forsætisráðherr-
ann, annaðhvort sá er frá fer, eða sá er
við tekur, er ráðgjafaskifti verða. Þetta
er auðvitað venja, en engin lög, en venja,
sem ekki fæst vildð frá, enda stendur á engu,
þvi að HEIMILT ER ÍSLAKDS RÁBHERRANUM AB
rita líka undir, ef það þykir á nokkru
standa.
Sjálfsagt er venja þessi í fyrstu sprott-
in af því, að í raun réttri snýr konungur
sér, þá er hann þarf að skifta um ráðaneyti,
að eins til eins manns, er hann leitar um
við að mynda ráðaneytið ; sá maður verð-
ur forsætisráðherra (og þarf ekki framar
en hann vill að hafa stjórn neinna sér-
stakra mála á hendi); hann kveður svo í
rauninni alla hina ráðgjafana til með sér
(með samþykki konungs auðvitað'. Eor-
sætisráðgjatinn kveður því venjulega til
með sér menn úr sinum stjórnmálaflokki;
fari forsætisráðherrann frá, fer því venju-
lega alt, ráðaneytið frá.
En nú á þetta ekki heima um íslands-
ráðherra; forsætisráðherrann ræður ekki
kjöri lians ; hann fer ekki frá völdum þótt
konungur annars skifti um ráðaneyti. Is-
lands-ráðherra fer þá, og þá að eins, frá
völdum, er hanu fær meiri hlut alþingis á
móti sér, eða konungur neitar að fylgja
ráðum hans. Annaðhvort bendir hann þá
(en ekki forsætisráðherrann) konungi á
eftirmann sinn, eða konungur snýr sér að
forsprakka eða forsprökkum þess alþingis-
flokks, er velt hofir ráðhcrranum úr völdum.
Orsökin til að íors.ráðh. undirskrifar köll-
unarbréf ísl.-ráðherra er því ekki in sama
að þessu leyti, eins og til þess, að hann
undirskrifar köllunarbréf danskra ráðgjafa.
Að mostu leyti er orsökin án efa fast-
heldni við gamla venju og form; en með-
fram að líkindum einnig hitt, að forsætis-
ráðherrann sem slikur er sem fulltrúi al-
ríkisins, eini sambandsliður milli íslands-
ráðherra og alrikisins. ísland”er að lögum
einn hluti þess („óaðskiljanlegur hluti
Danaveldis11), en með sérstökum*landsrétt,-
indum. Það er ýmislegt, sem fer á milli
fslands-ráðherra og alrikisvaldsins; því að
þótt hann sé ráðherra íslands sérmála, þá
verður hann eðlilega að koma fram sem
fulltrúi íslands, þar sem vér þurfnm að
eiga einhverja samvinnu við alríkisvaldið
um þau sameiginleg alríkismál, er oss
taka henda. 1 öllum slíkum málum á
hann beint við forsætisráðherrann einan,
en ekki við sérstarfa-ráðgjafana, nema þá
fyrir hans milligöngu. Til dæmis að taka
vilji lsl. ráðherra fara fram á, að alríkið
kosti fé til landhelgisvarna hér, þá leitar
hann ekki til danska flotamálráðgjafans
né til innanrfkisráðgjafans, heldur til for-
sætisráðherrans. Og veiti ríkisþing Dana
fé til þessa, þá veitir það ekki féð á fjár-
veitingabálki flotastjórnarinnar eða innan-
rikisstjórnarinnar, heldur á 25. gr. fjárlag-
anna.
Þetta, eins og svo margt annað, sýnir
nú fyllilega sérstöðu íslands-ráðherra og
að hann er enginn grundvallarlaga-ráð-
gjafi, eins og annars svo mörg önnur dæmi
hafa verið til sýnd, og af engum beturen
af hr. J. .T., þá er hann i samverki við
hr. Einar Hjörleifsson ritaði í „ísaf.“ und-
ir fangamarkinu Corpus juris.
Anuars virðist svo fyrir einföldum leik-
mannsaugum sem stöðulögin og stjórn-
arskrá VOR sé ein út af fyrir sig næg
sönnun þess og viðurkeuning frá allra
hálfu, að grundvallarlög Danmerkur sé
hér ekki gildandi, því að væri þau það,
mundu téð lög koma í þvera mótsögn og
bág við þau og þvi vera marklaus og
ógild
Hvað þýðir annars undirskrift ráðgjafa
ásamt konungi undir skjal ?
Hún þýðir það, að skjaíið sé gilt og ráð-
gjafinn beri éhyrgð á þeirri athöfn, sem
með skjalinu er gorð. Þetta þýðir hún
Og EKKERT ANNAB.
Hún þýðir meðal annars ekki það, að
enginn annar geti og borið ábyrgð á inni
sömu athöfu.
Við kvaðningu nýs ráðgjafa (í Danmörku)
eða ráðherra (á íslandi) ber auðvitað sÁ
ábyrgð á kvaðningurmi gangvart sínum
aðila, sem kvaddur er og tekur ab sér
starfann, hvort sem hanu skrifar sjálfur
undir köllunar-bréf sitt eða ekki,
En þetta er víst, að ráðlierra íslands
getur ritað sjálfur undir köllunarbréf sitt,
efhann vill og þegar hann vill; og hvort
sem hann ritar undir það eða ekki (hver
veit nema hann hafi gert það ?), þá ber
hann ábyrgðina af því alveg jafnt, hvort
heldur er — ábyrgðiua af að hann er
kvaddur til að vera ráðherra og hefir tek-
ið það að sér.
En svo rnunu landvarnarmenn vilja
segja: íslands-ráðherra er ráðgjafi kon-
ungs í sérmálum íslands, og því er kvað-
nig hans til valda íslenzkt sérir.ál að eins
og því ógild, nema köllunarskjalið sé und-
irskrifað af íslands-ráðherra. En kvaðning
íslands-ráðherra nú er alveg jafnmikið eða
jafnlítið islenzkt sérmál sem kvaðning
allra íslands-ráðgjafa hefir verið síðan 1874;
allir íslands-ráðgjafar hafa, frá því vér
fvrst fengmn stjórnarskrá, verið kvaddir
til starfa samkvæmt stjórnarskrá Íslands
— og köilutiarbréf livors eins og
einasta Islands-ráðgýafa heftr til
þessa verið undirskrifað af for-
sæiisráðberranum ásamt kouuni i.
Það þýðir ekkert, og væri hrein endi-
leysa, að halda því fram, að öðru máli
væri að gogna um ísl.-ráðgjafa fiá 1874
til 1904, sakir þess, að þá hefði enginn
maður verið sérstakur íslandsráðgjafi ; þá
hefði sarni n aður gegnt, bæði Isl. réðgjafa-
störfum og öðrum ráðgjafastSrfum jafn-
framt. — Nei, stjórnarskráin 1874 heimil-
aði konungi að kveðja sér sérstakan ráð-
herra fyrir ísland eða fela þau störf ein-
hverjum af öðrum ráðgjöfum síuum. En
starf Isl.-ráðgjafa var eins sérstakt starf
fyrir þvi, þótt sá er þvi gegndi mætti
jafnframt hafa önnur ráðgjafastörf á hendi.
— Ef undirskrift þess köllunarbréfs, er
kveður mann til að vera ísl.-ráðgjafi kon-
ungs, er einvörðungu íslenzkt sérmál, þá
var hún það alveg jafnt, hvort sem ísl.-
ráðgjafinn gegndi fleirum ráðgjafastörfum
eða ekki. Ef köllunarbréfið var að eins
eitt fyrir hæði störfin, þá hefði bæði for-
sætisráðherrann og ísl.-ráðgjafinn átt að
undirskrifa það eftir áliti hr. J. J. En undir-
skrift forsætisráðherrans var ávalt látin
nægja ein.
Enginn maður, hvorki Jón Sigurðsson,
Bened. Sveinsson, Jón Jensson né nokk-
ur annar maður, hefir nokkru sinni íyrri
fundið ástæðu til að mótmæla þessari aðferð.
En það er víst, að sé köllun hr. Haf-
steins til að vera ráðherra konungs fyrir
ísland ólög, marklf.ysa og ógild, þá á sér
alveg sama stað um fyrirrennara hans alt
frá hr. Klein til hr. Alberti og alla þar á
millí. VÉR HÖFUM ÞÁ ENGAN LÖGLEGAN ís-
LANDS-RÁBGJAFA HAFT FRÁ 1874 TIL ÞESSA
DAGS.
Herra Jón Jensson er þá meðal annars
ekki löglegur dómari í yfirdómi landsins,
því að veitingarbréf hans er þá ekki und-
irskrifað af löglegum íslandsráðgjafa.
Þetta minnir mig svo hnittilega á rök-
leiðslu Benedikts heitins Sveinssonar, er
hann hélt þvi fram, að með þvi að breyt-
ing sú á ríkiserfðalögunum, sem gerði
vorn nú verandi konung að ríkiserfingja
Danaveldis, hefði aldrei verið lögð fyrir
íslendinga til samþykkis og sérstaklega
samþykt aí þeim, þá væri hann ekki lög-
lega vor konungur; vér hefðum verið kon-
ungslausir ab lögum síðan „sá hásæli kon-
ungur“ Friðrik 7. dó. Og því væri, strangt
tekið, engin lög né kgl. stjórnarathafnir,
er orðið liefðu siðan dauða Friðriks 7., gild.
Þegar rökleiðslur lögstirfninnar komast
inn á landsvæði hlátursins, þá suýr alvar-
an aftur við landamærin.
III.
Köllunarbréf berra Hafsteins er þvf al-
veg jafn-löglegt eins og allra fyrirrennara
lians; hann er eins löglegur ráðherra ís-
lands eins og allir íslands-ráðgjafar hafa
verið, alt irá hr. Klein til hr. Alberti.
Að ýmsir þingmenn hafa ekki verið því
fullkunnugir, hve föst og rík þessivenja
er, að forsætisráðherrann undirskrifi köll-
unarbréf allra ráðgjafa konungs, og þvi
gert sér visa von um, að þessu yrði nú hag-
að öðruvis en að sú von hefir brugðist, það
getur engri breytingu valdið ágildi köllunar-
bréfsins. ITndirskrift ísl.ráðgj. var hvergi
að skilyrði gerð. Þvert á móti komu fram
í efri deild mjög skýr ummæli um það,
að alls engin trygging væri fyrir, að und-
irskriftinni yrði hagað eftir þessari von
og ósk þingsins. Það var Dr. Valtýr Guð-
rounds8on, sena gaf þinginu þetta svo glögt
í skyn, að það skyldi ekki reiða sig of
mjög á þetta (Alþ-tíð 1903, A, 109. dlk.).
Tilætlun nefndarinnar í n. d. með að
láta í ljósi, að hún gangi að því vísu, að
ráðgjafinn fyrir ísland (Alberti) ritaðimeð
konungi undir köllunarbréfið, var auðvit-
að sú, og sú ein, að skora á stjórnina að
liaga þessu svo.
Hr. Alberti, en ekki hr. Deuntzer, hafði
skriflega kvatt hr. H. á konungs fund ;
hr. Alberti, en ekki hr. D., hafði geugið
með honum á konungs fund; lir. Alberti,
en ekki hr. D., hafði skriflega tilkynt hr.
H., að konungur ætlaði að kveðja hann til
ráðherra, og hr. A. hafði shrifað undir
umboð hr. H. til að undirbúa stjórnar-
skiftin hér, og ritað landshöfðingja um
þetta efni. Hr. H. hafði því enga ástæðu
til annars en að ganga að þvi"visu,? að hr.
A. mundi einnig undirskrifa með konungi
köllunarbréf sitt. ,*.J
En er hann kom til Hafnar aftur, var
köllunarbréf hans út gefið og undirskrifað
af konungi og forsætisráðherra. O g þ e s s
var enginn kostur að fáþessu
b r e y 1.1.
Hvað átti hann að gera?
Vafalaust átti hann að gera það sem
hann var viss um að væri vilji meiri hluta
þings og þjóðar.
Ef hann hefði þá lagt þegar niður emb-
ætti sitt, þá s k i 1 d i stjórnin það svo,
og hlaut að skilja svo, að hann afsalaði
sér fyrir sína hönd sjálfs o g m e i r a
h 1 u t a a 1 þ i u g i s, að nokkur maðurTúr
þeim flokki tækist ráðherrastarf á hendur,
ef köllunarbréf hans væri nndirskrifað][af
forsætisráf herranum; en öðru vildi stjórn-
in ekki að ganga og var þá neydd til að
snúa sér til manns úr hinum ílokknum
(minni hlutanum).
Og sá maður ^ar við hendina. Dr. Val-
týr Guðmundsson beið með óþreyju eftir,
að hr. Hafstein kynni að segja af sér. —
H a n n (Dr. G. V.) var fús til að takast
ráðherrastarfið á hendur með undirskrift
forsætisráðherrans. Hann gat vel gert það
fyrir þá sök, að hann var engum umiuæ’.-
um bundinu um að bann gengi að iiðru.
fyrirkomulagi vísu. Þet.ta fyrirkomulag
var víst ekkert á móti hans skoðnn eða
því sem liaun hjóst við. — Hér hefði því
ið sama orðið ofan á, hvort sem hr. Haf-
stein hefði afsalað sór ráðherrastarfinu eða
ekki.
Það hefði engin önnur afleiðing oi'ðið af
því en sú, að vor fyrsti ráðherra hefði orðið
minnihlut a-maður, og þingræðið moð
því brotið á bak aftur í fyrsta spori,
Þ a ð hefði verið „laglega riðið úr hlaði“.
Hvort s ú aðíerð hefði verið samkvæm ósk
meiri hluta þingsins, því getur hver maður
getið nærri. En tæplega verður álitið„
að málgagn m i n n i h 1 u t a n s sé bærast
til þess að segja hér til um vilja meiri-
h 1 u t a n s.
IV.
Þegar hr. II. Hafstein fór utan í
þinglok 1901 og fékk stjórnina til
að koma fram með nýtt frumvarp í
stjskr.-málinu, þar sem ákveðið væri
að ráðherrann yrði búsettur á íslandi,
þá fór hann ekki fram á, og þá kom
ekki til tals, að sett yrðu inn í frv.
orðin „í ríkisráðinu". En það er
alment haft fyrir satt, að Dr. V. G.
hafl komið því til leiðar um vetur-
inn, að þessi orð vóru sett inn. Og
það er hætt við, að það verði haft
fyrir satt, þangað til Dr. V. G. kem-
ur með skýlaust vottorð stjórnarinnar
um ið gagnstæða.
Þetta var houum ekki láandi, frá
hans sjónarrniði, þar sem það -mun
lengst um hafa verið hans skoðun,
að þetta ætti svo að vera. Og því síður
var það tiltökumál, þótt það hefði
vakað fyrir honum jafnframt, að
þessi orð yrðu þyrnir [sá í augum
manna, sem aftraði þeirn frá að
þiggja boð stjórnarinnar, búsetu-
frumvarpið, sem nú er að lögum
orðið, en leiddi menn heldur til að að-
hyllast Hafnarstjórnarfrumvarp hans,
sem hann og „ísaf.“ og „Þjóðv.“ á-
líta, að oss hefði verið miklu hag-
feldara.
1902 hefur Dr. V. G. landvarnar-
stefnuna með ritgerðum sínum í
„ísaf.“ (30. Júlí og 2. Ágúst) undir
gervinöfnunum „Hávarðui höggvandi"