Reykjavík - 18.03.1905, Page 2

58
KR. KRISTJÁRSSON,
SkólaTÖrðustíg 4,
smíðar manna bezt húsgögn og gerir við.
Annaðhvort — eða.
—:o:—
Það er raunaleg búsvelta, sem hefir
lýst sér nú í heilt missiri í tæringar-
blOðunum: ísaf., Fj.konunni og Þjóðv.
Alt þetta missiri, síðan í September
í haust, hefir þessi horgemsa þrenn-
ing lítið annað haft sér til munns
að leggja en aðtalaum „Reykjavík"
— eða réttara sagt spinna upp lyga-
sögur um „Rvík,“ alls konar lygar
um hagi blaðsins. Fyrst var því logið
upp, að rilstjóra blaðsins hefði verið
„sagt upp“ (auðvitað af stjórn hluta-
félagsins, sem eftir lögum þess er ein-
ráð um að ráða ritstjóra og ákveða
laun hans) — af því að þeim líkaði
ekki pólitísk stefna ritstjórans. Reynd-
ar var það ritstjórinn, sem sagði upp
sakir lágra launa. Sama stjórnin
réð ritstjórann á ný fyrir tvöfalt
hærri laun, og tók það fram sérstak-
lega í samningnum, að hún fæli rit-
stjóra að stýra pólitík blaðsins fram-
vegís „í sömu óháðu stefnu sem hing-
að til.“ Á fjölmennum ársfundi hlut-
hafa bar formaður þá tillögu fram,
að greiða ritstjóra af arði blaðs-
ins 250 kr. uppbót fyrir síðast-
liðið ár. Gat ritstjóri þess þar þá,
að sér kæmi sú tillaga á óvart, þar
sem hann hefði hvorki búist við neinni
uppbót og heldur ekki sótt um hana.
Þessi tillaga var þó samþykt með
ölltim atkvæðum gegn 2 (eða 8?).
Því næst byrjaði langur bálkur um
það, að hluthafafundur seldi nokkur
ný hlutabréf samkvœmt lögum félags-
ins. Auðvitað var mikið af þessum
sögubálki horblaða-þrenningarinnar
einber skáldskapur. Og auðvitað
var og er allt slíkt einkamál félags-
manna, sem engum öðrum kom við.
Og auðvitað munu heiðvirð blöð hver-
vetna í heimi fyrirverða sig fyrir að
gera slík einkamál að umtalsefni. —
Ósannindin vóru hér ekki minni, en
vandi er hjáþessum blöðum. „Rvík“
átti að vera „kúguð“ undan yfirráðum
fyrri eigenda sinna (ýmsra kaup-
manna); þeir réðu þessu sjálfir einir,
og hafa því sjálfsagt sjálfir „kúgað“
sjálfa sig eftir því. Auðvitað var
sannleikurinn sá, að inir upphaflegu
eigendur (liðugra 70 hlutabréfa, er
hvert er 25 kr.) eru langsamlega í
meiri hluta eftir sem áður, þótt um
40 ný hlutabréf væru seld. Og við
það bætist, að langflestir inir nýju
hluthafar heyra einnig til verzlunar-
stéttinni; að eins örfáir menn utan
hennar eiga hlut í blaðinu.
En þegar þetta rakst alt aftur, þá
var byrjað á nýrri lygi — lygi um
útbreiðslu blaðsins. Og þessi lygi var
spunninn upp til þess, að reyna að
tæla menn frá að auglýsa í blaðinu,
í þeirri von, að eitthvað kynniþá að
dragast til horblaðanna, sem minni
höfðu útbreiðsluna.
Nú fór að lýsa sér svo bert, að
hvert mannsbarn skildi, að allur þessi
missiris-leiðangur var ekkert annað
en atvinnurógur.
Þessi hlutsemi horblaðanna um út-
breiðslu „Rvíkur“ lýsti sér á ýmsan
undarlegan og hálf-kýmilegan hátt.
T. d. tók þau einkar sárt til þess,
hvað útgefendur „Rvíkur“ væru eftir-
gangslinir við kaupendur um inn-
heimtu á andvirði blaðsins.
Þá gerðust þau horblöðin hugsjúk
mjög yfir því, hve hörmulega lítið
„Rvík“ ætti útistandandi af andvirði
blaðsins. Það átti (eftir framlagðri
„skrá“ yfir þær, sagði eitt þeirraj ekki
að vera nema 200 kr.!!! Þegar þeim
eru svo boðnar 1000 kr. út í hönd,
ef þau sanni, að nokkur slík skrá liafi
samin verið nokkru sinni eða fram
lögð, þá er málgagn „ins hógværa
blygðunarleysis" sent á stað og látið
berja sér á brjóst segjandi, að engum
hafi dottið í hug að nefna „skrá;“
það hafi að eins verið lögð fram á■
cetlun um, að útist. skuldir mundu
nema 200 kr.
Hvað þarf nú að bjóða málgagn-
inu há verðlaun til að sanna, ab
nokkur slík áætlun hafi verið gerð
eða fram lögð yfir, hvað væri úti-
standandi af andvirði blaðsins?
Vill það ekki sjálft segja til? Það
er bezt að taka gúlinn nógu fullan,
því að áœtlunin er jafnmikil þjóðsaga,
jafnmikill skáldskapur eins og skráin.
Vér biðjum málgagnið að taka nú
rótt eftir og skilja: hér er að ræða
um áœtlun um það, hve milclu nemi
útistandandi skuldir fyrir andvirði
blaðsins — hve miklar þær séu —
en ekki um hitt, hve mikið af þess-
um skuldum muni greiðast á ein-
hverjum tilteknum tíma.
Nú skulum vór snúa blaðinu of-
urlítið við. Það er ekkert leyndar-
mál, að eftir að séra Ólafur tók við
„Fjk.,“ átti hún aðal-kaupendafjölda
sinn og mesta útbreiðslu í Árnes-
sýslu. Vér veljum því það svæði,
sem „Fjk,“ er langhagkvæmast á öllu
landinu. Vill nú „eigandi“ hennar
bjóða að greiða oss — segjum 250
kr., ef það sannreynist, að „Rvík“ hafi
haft síðastl. ár, og hafi enn, fleiri
kaupendur í Árnessýslu, en „Fjk.“?
Þetta er auðvelt að sannprófa. Ef
hann vill birta nöfn hvers útsölu-
manns (með eintakatölu kaupenda)
og hvers einstaks kaupanda, er fær
blaðið beinleiðis, þá skulum vér einnig
birta ið sama að því er „Rvík“ snert-
ir. Þá getur hvor um sig prófað,
hvort hinn segir rétt frá.
En treysti hann sér ekki til þessa
um þessa sýslu, sem hann hefir flesta
kaupendur í, þá má geta nærri, hvernig
útbreiðsla „Fjk.“ sé annarstaðar á
landinu.
Og þó dirfist „Fjk.“ að telja sig
með beztu auglýsingablöðum(!!) á
landinu. Slíkt er náttúrlega ekki að
tæla menn með ósannindum?
Næstu viku væntum vér svars
„eiganda" „Fjk.“ upp á þetta.
(Niðurl. næst.)
Erfðafestuiöndin í Reykjavík.
Eftir Halldór Jónsson.
[Niðurl.]
Þennan útvísunarrétt sinn, að taka af
erfðafestulöndunum ýmsar spildur til bygg-
inga eða gatna — án als endurgjalds, en
einungis gegn lækkun á árgjaldinu eftir
mati — hefir bæjarstjómin notað sér þrá-
faldlega. Þannig voru húsa-lóðirnar í
Þingholtsstræti, milli Amtmannsstígs og
Bókhlöðu8tígs, svo og vegastæði beggja
þessara vega tekin endurgjaldslaust úr
erfðafestulandi Einars Jónssonar snikkara.
Hið sama er að ségja um mikinn hluta
Vesturgötu; vegarstæði og ýmsar lóðir hafa
þar verið teknar úr erfðafestulöndunum
endurgialdslaust. Fleiri dæmi mætti nefna.
Þessi réttur bæjarstjóruarinnar og bæjar-
félagsins er svo skýr og tvímælalalaus, að
hann verður ekki dreginn í efa, enda hafa
túneigendurnir sjálfir viðurkent hann. Þeir
skrifuðu sem sé bæjarstjórninui bréf dags.
30. Des. 1884 — 66 í hóp, með Dr. Jón-
assen í broddi fylkingar — og sóttu um,
að eignast erfðafestulönd sín með sama
rétti sem lóðareigendur eiga lóðir sínar.
En bæjarstjórnin gat ekki látið að beiðni
þeirra. Þó veitti hún þeim rétt til að geta
fengið endurgjald eftir mati óvilhallra
manna fyrir missi erfðafestulandanna. Á-
kvörðun bæjarstjórnarinnar er þannig orð-
uð í gjörðarbókinni 15. Janúar 1885:“ For-
maður stakk upp á, að „bæjarstjórnin rýmk-
aði skilmálana á þann hátt, að túneigend-
ur skyldu skyldir til að láta lóð af hondi
úr túnum sínum, þegar bæjarstjórnin
heimtaði, gegn endurgjaldi eftir óvilhallra
manna mati (2. gr. skilmálanna) hjá þeim
sem lóðina fá: En ef lóðin skyldi notuð
beint í þarfir bæjarins sjálfs t. a. m. undir
vegi o. s. frv. þá skyldi farið eftir gildandi
reglum.“ Það sést ekki að leit.að hafi verið
samþykkis stjórnarinnar (landshöfðingja)
á þessari rýmkun erfðafestuskilmálanna,
enda hæpið að stjórnin hefði getað stað-
fest atriði, er virðist verabrot á því ákvæði
tilskipunarinnar frá 1786, að „byggingar-
stæðunum skuli gefins útskifta“ þá er um
það land er að ræða, sem konungur gaf
kaupstaðnum. í öllu falli var hugsanlegt,
að endurgjaldið yrði að koma úr bæjar-
sjóði, ef þeir sem Jóðirnar fengu neituðu
að borga það, og bæjarstjórn hafði ekki
heimild til að selja konungsgjafar-landið
til þess að endurborga bæjarsjóði það aft-
ur. Nú hefir Reykjavikurbær fengið með
Jögum frá 3. Okt. 1903 heimild til að selja
lóðir og er því bæjarsjóði innan handar
að fá það aftur i ríkum mæli, sern hann
kynni að endurborga erfðafestulandaeig-
endum fyrir missi erfðafestuJandanna. En
borgarar bæjarins hafa ekki á síðari árum
notað þann rétt, sem 2. gr. erfðafestu-
skilmálanna heimilar þeim, að fá bygging-
arnefnd og bæjarstjórn til að útvísa sér
byggingarstæði í erfðafestulöndum, og hafa
orsakirnar ef til vill verið þær, að menn
hafa getað fengið ó k e y p i s byggingar-
lóðir hjá bænum á ýmsum stöðum, en hafa
þózt vita eða álitið, að borga þyrfti fyrir
byggingarlóðir í erfðafestulöndum. Ein-
stiiku menn liafa og kosið þann kostinn,
að snúa sér beint til erfðafestulandaeig-
endanna, samið við þá um lóðakaup án
milligöngu bæjarstjórnar, og bæjarstjórn
hefir ekki amast við því fyrirkomulagi né
bundið samþykki sitt neinu skilyrði um
borgun i bæjarsjóð, — aðallega sakir þess,
að hana vantaði heimild til að selja lóðir.
En nú er bæði,’ að bæjarstjórn hefir
öðlast lagaheimild til að selja lóðir,
og eins hitt, að erfðafestulanda eigendur
— sumir hverjir — eru orðnir svo frekir
í kröfum sínum, að full ástæða væri til
fyrir bæjarsfjórnina, að taka aftur upp
oinvörðungu ina eldri venju, að útvísa
sjálf byggingarstæðin, og láta óvilhalla
menn meta — samkv. ákvörðuninni frá
1885 — endurgjald það, er túneigendur
eiga sanngjarnlega að fá fyrir tekjumissi
af erfðafestulandinu með hliðsjón af rækt-
unarkostnaði þeim, er þeir kunna að hafa
í túnin lagt. Ef bæjarstjórnin viðhefði
þessa aðferð, mundi að sjálfsögðu fjölga
hyggingum í túnunum sunnan við mið-
bæinn og vesturbæinn; bærinn fá samfeld-
ara útlit og vaxa yfir þau svæði, sem hent-
ugri eru fyrir vegagerðir, ræsing og vatns-
pípur, heldur en klungurliolt það, sem bær-
inn hefir þanist yfir nú á siðustu árum.
M ótorYagns-félag
er hr. St. B Jónsson kaupmaður að reyna
að stofna hér, og lízt oss vænlega á fyrir-
tækið, ef það tekst að koma því á.
Hann hugsar til að fá stóran, aflmíkinn
og sterkan vagn. Eftir því sem hann skýrði
oss frá, er vér spurðum hann um þetta
mál, þá kostar slíkur vagn með 12 hesta
afli 11830 kr. og er 3900 77 á þyngd. Vagn-
inn er þá yfirbygður og hefir sæti fyrir
14 menn auk 2 stýrimanna. Hann á að
endast 10 ár og eyða 6—9 au. virði á
danskri mílu; for þá 12 mílur (enskar) á
klukkustund. Hann fer bratta 1: 10 án.
þess að eyða meiru en 6—7 au. af oliu á
klukkust.
Hafi vagninn 24 hesta afl, kostar hann
16000 kr. og eyðir þá nokkuð meiru, onda
fer þá hraðara og meiri bratta. — Stefán
hefir hugsað sér að taka hcldur vagn með
25 hesta afli.
Hann hefir gert lauslega áætlun um
starfsemina á þessa leið t. d.:
50 dögum varið til Þingvalla-ferða (l1/^
ferð fram og aftur á dag) með 14 farþega
á 2 kr. — 4200 kr.
50 dögum tiJ ferða til Miðdals og Læk-
jarbotna, 5 ferðir á dag, hvcr á 3 klst.
(fr. og a.), 14 farþ. á 50 au. = 3500 kr.
20 dögum til Hafnarfjarðar (eða Seltj.ness)
— 2 klst. fr. og a. — 8 ferðir hvora leið.
14 farþ. á 40 au. (eða 1000 ® farmur,
30 au. á 100 77) = kr. 2752.
180 daga ársins sem strætisvagn í Rvík,
2 ferðir fr. og a. á klst., 8 farþ. á 10 au. og
200 ® vöruflutn. á 8 au. pr. 100 ® eða
5 au. pakkinn, 10 klst. á dag = kr. 6912.
Þetta ætti að gefa alls ítekjur kr. 15,364.
Útgjöld:
20% af 20,000 kr. höfuðstól,
vextir og fyrning .... 4,000 lrr.
O’ía til hrenslu og áburðar . . 1.00 —
Árskaup vélstjóra og ilutn.stj. 2,200 —
Óviss gjöld. . ...... 1,364 —
Hreinn ágóði (35%) .... 7,000 —
= 15,364 kr.
Setjum nú að tekjurnar sé áætlaðar held-
ur ríflega, þá má samt ætla gífurlóga fyrir
vanhöldum svo að ekki verði stór gróði
að fyrirtækinu.
Útgjöldin hyggjum sé áætluð fyllilega
næg.
Eftir því sem hann skýrði oss frá, þá
hafa menn enn ekki skrifað sig fyrir meiru
en 4000 kr. í hlutum. Þetta er Jangt of
lítið. Félagið má ekki hafa minna fé en
um 20,000 kr. til að hyrja með. til að hafa
nægt til atvinnunnar.
Af þcssu þyrftu 12—14 þúsund kr. að
vera innborgað hlutafé, þá mætti fá hitt
að láni.
Oss virðist fyrirtækið svo þarft og utn
leið svo arðvænlegt, að menn ættu að
taka upp þá hluti, sem vantar.
Vór skulum minnast á þetta aftur betur.
iRevkjavíh oq orení).
Hafnarhr>yggjan, Á bæjarstjórnar-
fundi 16. þ. m. var samþykt að breikka
bryggj'ma um 9 álnir.