Reykjavík - 28.10.1905, Blaðsíða 2

202
REYKJAYÍK
Þjóðar sómi og þjóðar ósómi,
Það er þjóðar sómi og þjóðar gagn,
að auka frelsi sitt og sjálfstæði.
Til þess þarf þjóðar hyggindi, þjóð-
ar lagni — og til þess þarf, að
einstaklingar þjóðarinnar sýni þá sjálfs-
afneitun, að láta velferð landsins sitja
í fyrirrúmi fyrir hégómaskap og sín-
girni.
Sérstaklega ríður hverri þjóð, sem
er lítilmagni og er í sambandi við
aðra þjóð. á því, er hún hefir fengið
aukið frelsi, aukin réttindi, að nota
þau með gætni, reyna að koma því
á, að venjan veiti henni jafnvel
fremri rétt og meiri, en l'ógin sjálf
gera.
Þetta á sér einmitt stað með oss
íslendinga.
Yér fengum þýðingarmikla nýja
stjórnaibót 1903: ráðherra innlendan
búsettan í landinu sjálfu og kosinn
úr meiri hluta flokki.
Þessum fyrsta ráðherra vorum hefir
tekist, að færa út í framkvæmdinni
rétt íslands, út yfir tóman iagabók-
stafinn. Og á því ríður voru unga
sjálfstæði lífið, að hér sé haidið með
gætni og festu í sömu rásina, venjan
fest, en hvergi út af brugðið.
Hr. Hannesi Hafstein hefir margt
vel tekist þann stutta tíma, sem
hann hefir farið með stjórn vora.
Hann hefir borið gæfu til að ráða til
lykta stærsta velferðarmáli þessa
lands, að því er til atvinnuvega
kemur — ritsímamálinu; og að raða
því til lykta á þann hátt, er íslandi
var miklu hagfeldari, en nokkrum
manni hafði áður í hug dottið —
fá miklu betri kjftr oss til handa,
heidur en þau, er Alþingi hafði heim-
ilað honum að ganga að.
Lagning ritsímans mun veiða sú
aflstöng, er lyftir þjóð vori fram á
næstu 10—15 árum til miklu meiri
framfara og menningar, en nokkru
sinni áður á jafnlöngn tímabili.
Fyrir það — þótt ekki væri annað
— mun nafn Hannesar Hafsteins
Ijóma sbært í sögu vorri meðal eft
irkomendanna, meðan land þetta er
bygt og á sér sögu — og því skær-
ara, sem hann hefir verið svo ómak-
lega auri ausinn af samvizkulausum
þjóðmálaskúmum einmitt fyrir þetta
sitt ágæta verk.
Og í þessu máli fékk hann því
framgengt, að ráðherra íslands varð
samningsaðili jafnframt innanríkis-
ráðherra Dana, í máli, sem hingað
til hafði jafnan verið með farið sem
airíkismál, og er það óneitanlega að
Mógum. En þetta hefir þá afleiðing,'
að ólíklegt er, að alríkismáli, er sér-
staklega varðar ísland, verði fram-
vegis til Jykta ráðið án hlutttöku ís-
landsráðherra.
Satt er það, að ekki fékk hann því
til vegar komið, að forsætisráðheira
konungs ritaði ekki undir skipunar-
bréf íslandsráðherra.
En hann fékk hinu áorkað, að fá
fyrst yfirlýsing forsætisráðherra Dana-
veldis um það, að Danastjórn logði
þann skilning í stjórnarskrá vora, að
íslandsráðherra væri Danastjórn og
danskri pólitík óháður, og hann ætti
það undir samkomulagi við Alþingi
eingöngu, hvort og hve lengi hann
yrði við völd. — Og síðar tókst hon-
um að fá skriflegt heitorð konungs
um það, að eins og þegar hefði reynst,
skyldi það og framvegis verða óvið-
komandi að öllu flokkaskipun í danskri
póhtík, hvort ráðherraskifti yrðu á
íslandi.
Þetta er blátt áfram heitorð um,
að íslandi skuli stjórnað eftir þing
ræðisreglunni —■ að það verði Al-
þingi, sem ræður hér lögum og lof-
um í landi.
Þetta hefir ríkisþing Dana skilið,
og viðurkent að sínu leyti með þeim
atburðum, sem þar eru ný-orðnir og
um var getið í siðasta blaði.
Og það er ekki ómerkilegt, að
ekkert land í heimi, hve sterkt og
örugt sem þingræðið er þar, hefir
ótvírætt konungs-orð fyrir sig að bera
í því efni, nema Island eitt.
Það er satt, aö liismið (undirskrift-
ina) höndlaði hann ekki. Það hefði
enginn getað, eins og á stóð. En
kjarnanum náði hann oss til handa.
Og um kjarnann er ávalt meira
vert en hismið — að minsta kosti
í allra annara augum en þjóðmála-
skúmanna.
Það sem oss reið og ríður á fremur
öllu öðru, var og er það, að fá
stjórnarskrá vora skilda á sem rýmst-
an hátt og oss hagfeldastan. Landa-
mærin eru viða óglögg eða ekki sem
Ijósast ákveðin milli íslands og alrík-
isins — milli vor og Dana.
Konungur vor og núverandi Dana-
stjórn hafa sýnt íslandi óvenjulega
eftirgefni, velvild og tilhliðrun, og því
er það að þakka, að réttartakmörk
lands vors hafa í framkvæmdinvi færst
út. Yér höfum í engu mætt, drott-
nunargirni eða smásálarskap, sem vér
áttum svo oft að venjast, nær ávalt
að venjast, hjá hægri mönnum.
En vegurinn til að njóta slíkrar
framkomu af þeirra hendi er ekki sá,
að sýna af sér sífelda tortryggni, stór-
bokkaskap og Danahatur.
Kurteisi og velvild vekur kurteisi
og velvild á móti. Vér vinnum ekk-
ert við að koma fram á gagnstæðan
hátt gagnvart Dönum — sízt gagn-
vart vinstri mönnum, sem hafa sýnt
sig ósmeyka við að leyfa oss að vera
sem sjálfráðastir.
Það er satt, að Danir eru enn helzt
til ófróðir um ísland. En hitt er líka
satt, að vér erum hlægilega hársárir
og spéhræddir, og höldum stundum,
að vér gerum oss stóra menn og
mikla með tómum hrottaskap. Það
má minna á sum ummælin og sum-
an gauraganginn út af íslenzku sýn-
ingunni í fyrra vetur og vor.
Gera nú þeir landar vorir þjóð
vorri gagn og sóma, sem reyna að
gera stjórn vora tortryyyilega í al-
þýðuaugum með tómum ósannindum,
og reyna að telja alþýðu trú um, að
ráðherra vor hugsi að eins um að
geðjast Dönum og leggi til þess hags-
muni og sóma ísiands í sölurnar?
Hitt hefir þó reynslan sýnt oss, að
hann hefir með lagi náð æ meiru og
tneiru undir valdsvið vort, svo að
danskir hægri menn tala um, að hann
teymi konung og stjórn hans lit af
réttri alríkis-braut og tæli þá til að
gefa oss íslendingum of lausan taum.
Svo er flokkshatrið þjóðræðismann-
anna blint, að jafnframt og þeir bera
ráðherra vorum á brýn Danasleikju
skap og uppgjöf allra réttinda, þegar
þeir skrifa fyrir íslenzka alþýðu, þá
rægja þeir hann, sömu mennirnir, í
Danmörku við danska hægri menn
og fá þá til að átelja það í ríkis-
þingi Dana, að Hannes Hafstein dragi
alt of mikið valdið lír höndum alrík-
isstjórnarinnar undir sérmálasvið ís-
lands.
Er ekki þessi aðferð þjóðar-ósómi?
Eru þessir menn að vinna íslandi
gagn, eða eru þeir að svala illri fýsn
sjálfra sín ?
Lítum annars vegar á, hvað Hann-
es Hafstein hefir afrekað og áunnið
þjóð vorri til nytsemdar og valdauka.
Lítum hins vegar á það göfug-
mannlega starf, sem þjóðmálaskúm-
arnir hafa fyrir stafni með látlaus-
um rógi og blygðunarlausum blekk-
ingum.
Hvoria starf er þjóðar sómi, og
hvorra er þjóðar ósómi ?
Þátt í sómanum á hver sá, sem
reynir að hrinda róginum og styðja
góðan málstað.
En þátt í ósómanum á hver sá,
sem af leti eða vanhirðu skeytir ekki
um að kynna sér sannjeikann, en
gleypir með samvizkulausri Jéttúð
hverja lygi og róg, sem á borð er
borinn fyrir hann.
Það er ekki ábyrgðarlaust!
Botnlausi hylurinn.
„Dýpra og dýpra“, sagði
Andskotinn; „það kemur
ekki upp aftur að eilífn“.
Jónas Hallgrímsson.
Botnlaus hylur má trúgirni og ein-
feldni nokkurs hluta alþýðu vera, ef
hann fyllist aldrei af þeim látlausa
ofaníburði lyga og blekkinga, sem
ísafold og halarófu-blöð hennar spýja
án afláts eins og eldgoss-hraunflóði.
„Hingað og ekki lengra!" hafa
skynbærir menn aftur og aftur sagt
við sjálfa sig, er þeir sáu einn nýjan
vígahnött lyginnar, stærri en nokkurn
áður, falla eins og stjörnuhrap niður
í hylinn.
Þeir hafa hugsað, að lengra yrði
ekki komist. En — sú von hefir
jafnan brugðist.
Nú síðast steypa þessi blöð nýjum
og stærri loftbjörgum lyganna, en
nokkru sinni áður, ofan i hylinn.
„Tsafold" lagði fyrst á stað með
lygina, en svo tóku halarófublöðin
við og köstuðu sömu lyginni hvert
um sig í sama hylinn — trúgirr.i
almennings.
Vér skulum taka hana fyrst í þeirri
mynd, sem „Þjóðv." býr hana í 23.
þ. m. Hann segir svo:
„Það var Ijóta glappaskotið,
sem ráðherra vorum og þing-
mönnum hans varð á, er þeir
orðuðu 4. gr. laga um ritsíma-
og talsima o. fl. á þessa leið:
„„Nú eiga einstakir menn
„„eða félög hraðskeytasam-
„„bönd, sem á stofn eru kom-
„,,in og starfrækt hafa verið-
„„fyrir 1. Júlí 1905, og er þá
„„rétt að þeim sé haldið á-
„„fram, eins og að undan-
„„fötnu, ef eigendur óska.““
„Með þessu ákvæði er Marconi-
loftskeytastöðinni í Reykjavík,
sem tók til staifa 26. Júní s. 1.,
veittur ótvíræður réttur til þess,
að halda áfram starfi sínu, eins
og verið hefir“.
Svo mörg eru þessi orð. Oss
hefði ekki kynjað að ejá þau eftir
annað eins laga-höfuð eins og er á
ritstj. „ísafoldar". En oss blöskrar,
að Skúli Thoroddsen, sem bæði er
ógeggjaður maður og ekkert „barn í
lögum“, skuli ekki fyrirverða sig að
látæ aðra eins dæmafáa vitleysu frá-
sér fara.
En hann er nú orðinn eins og
sófl-skaft í klofi Bjainar Jónssonar,
sem ríður honum gandreið hvert sem
hann vill.
Tvennir gerast tímarnir.
Vér liöfum nú í síðasta tbl. „R.-
víkur“ prentað upp orðrétt öll „lögin
um rit.síma, talsíma o. fl.“, og ekki
undanfelc svo mikið sem punkt eða,
kommu.
Hver sem vill hafa fyrir að lesœ
lögin, eða þótt ekki væri nema 1.
gr. þeirra, getur gengið Úr skugga;
um, að þau hljóða að eins um „rit-
símasambönd og málþráða, svo og;
hvers kyns önnur rafmagnssambönd
t.il skeytasendinga á ísiandi og í
landhelgi við íslaml*4.
Til annais ná þau ekki, og gátu
ekki heldur náð eftir eðli sínu —
snerta því alls ekki samband landa
niilli.
Eins og allir vita, var hér 26. Júní
í vor sett upp af Marconi-félaginu
stöng með viðtökutóli á. Stöngin var
sett upp án nokkurrar heimildar land-
stjórnarinnar eða ríkisstjói-narinnar.
Nú er hór tvenns að gæta.
1. Samkvæmt alþjóðarétti um’all-
an heim er það engum heimilt að
setja upp eða halda uppi (,,starfrækja“)
firðritunarsambandi ríkja milli, nema
með heimild ríkisstjórna þeirra, er
hlut eiga að máli. Slík heimild er
veitt ánnaðhvort með einkaleyfi eða.