Reykjavík - 20.01.1906, Qupperneq 2

10
REYKJAVÍK
,fræ8slnmáta-umsj&nin‘.
Með þessari yfirskrift flytur „Fjk.“
ritstjórnargrein 12. þ. m. (5. bls.)
Fyrst eetur blaðið þess, sem satt
er, að í fjárlögunum síðustu standi
þessi fjárveiting (í 13. gr. B., VI, b, 5):
„Til kostnaðar við umsjón með
9 fræðslumálum landsins og undir-
búnings ráðstafana, ogregiugerða,
er stjórnarráðið setur þar um,
2500 kr. — 2500 kr.“ (hvortárið).
En blaðið getur ekkert um, hvernig
á þessari grein stendur, svona orðaðri
— hefir, ef til vill, ekki athugað það.
F.n það er nú einmitt nauðsynlegt,
til að ftkilja veitinguna rétt.
Upphaflega stóð í fiárl.frumvarpinu
á sama stað (nema hvað töluliðurinn
var þá í 13. gr. B., VI. b, 4):
„Þóknun til umsjónarmanns yfir
barnaskólum og alþýðufræðslu
2500 kr. — 2500 kr. (hvortárið),
og var veitingin upphaflega set.t í
samræmi við frv. til laga um fræðslu
barna; því að samkvæmt því varð til
verksvið fyrir slíkan mann. En er
það var sýnt, að fræðslufrumvarpið
niuuúi ekki ná íram að gauga sakir
ónógs úndirbúnings, var veitingunni
breytt á þá leið, sem nú er í fjár-
lögunum — því fremur, sem stjórn-
inni er nauðsynlegt að hafa nokkurt
fé til umráða t.il að geta borgað þá
aðstoð, sem henni kann að vera þörf
á „til undirbúnings ráðstafana og
reglugerða“ um fræðslumál, einkum
þar sem n. d. með rökstuddri dag-
skrá skoraði á stjórnina, að loggja
fræðslu-frumvarpið á ný fyrir næsta
þing í nýni, endurskoðaðri mynd.
Stefán Stefánsson 2. þingm. Skagf.,
vildi binda fjárveiting þessa við nafn
Guðmundar Finnbogasonar, en ráð
herrann lagði á móti þeirri till. og
sagði m. a. svo um hana:
„Það er alveg rétt athugað af háttv.
2. þm. Skagf., að fjárveitingin til um-
sjónar með fræðslumálum er hvorki
ætluð Guðmundi Finnbogasyni eða
nokkrum fyrirfram ákveðnum manni,
heldur mun stjórnin, þegar þar að
kemur, taka sér þann mann til að
stoðar, sem hún álítur bezt fallinn
til þess starfa og hefir bezt traust á,
af þeim sem í boði eru.
Háttv. þm. Skagf. vill losa stjórn-
ina við þá fyrirhöfn, að veija sér
aðstoðarmanninn, og binda fjárveit
inguna við tiltekið nafn, ákveðinn
mann. Honum er þannig meira um
það hugað, að tiltekin persóna fái
atvinnu við þetta, heldur en hitt, að
einhver eftirlitsmaður sé, án mann-
greinarálits; því ef fjárveitingin væri
bundin við nafn, eins og hann vill,
og dæi þessi tiltekni maður, þá væri
engin heimild til að nota féð sem
borgun handa öðrum. Það væri með
öðrum orðum ekki lengur laun fyrir
opinbert starf hver sem það vinnur,
heldur bitlingur eða persónuleg laun
til eins manns“.
Svo bætir ráðherrann því við:
„Ég ætla mér hér ekki að fara
neitt út í það að meta verðleika
Guðmundar Finnbogasonar. Hinu
held ég föstu, að það er prinsíp-rangt
að taka fram fyrir hendurnar á stjórn-
inni í þessu efni. Hér er um starf
að ræða, sem stjórnin þarf að fá gert,
hvort sem G. F. nýfur við eða ekki.
Það er nákomið samvinnustarf við
stjórnina, starf, sem stjórnin ein ber
ábyrgð á. Ég treysti því svo sann-
girni og dómgreind háttv. þingd., að
hún felli þessa brtill. 2. þm. Skagf.
og láti stjórnina hafa frjálsar hendur
í þessu efni“. (Alþ.tíð. B, 380. dlk.).
Og 2. þm. Skagf. lét sér segjast
og tók aftur tillögu sína.
Degi síðar segir ráðh., að hann
ætlist ekki til að tvískifta umsjön-
inni með lýðskólunum, en að hann
viiji ekki vera „háður neinni einokun
að því er snertir aðstoð í ýmsum
öðrum kenslumálum“ (Alþ.tíð. B„
1967. dálk.)1 „Það liggur í hlutar-
ins eðli“, segir hann (1. c.), „að stjórn-
in verður að taka sér til ráðaneytis
mann, sem hún getur virt og borið
traust til“. Endurtekur hann það
enn, að það er stjórnin, og hún ein,
sem ber alla ábyrgð, hefir allan „veg
og vanda“ af starfi ráðanauts síns,
og verður því að hafa frjálst val.
Yér höfum nú skýrt frá, hversu
fjárveitingin varð orðuð eins og hún
er, og af hverri ástæðu. Hún veitir
fétil tvenns: 1. umsjónar meðfræðslu-
málum landsins, og 2. undirbúnings
ráðstafana og reglugerða, er stjórnar-
ráðið setur þar um.
Veitingin til „umsjónarmanns yfir
barnaskólum og alþýðufræðslu" var
alveg feld burt, enda hafði hún verið
miðuð við það, að fræðslulögin næðu
fram að ganga á þingi.
Hér er í þeirri fjárveiting, sem
„Fjk“ sjálf til færir, ekki um neitt
eitt starf að ræða, neinn einn fast-
an starfa.
„Til að gegna starfa þeim sem hér
er um að tefla, hefir verið settur,
eftir því sem fullyrt er hér í bœnum,
skólastjóri Jón Þórarinsson í Hafn-
arfirði".
Það er dalítið einkennilegt þetta,
að flytja ósanna fregn, þar sem al-
veg var fyrirhafnarlaust og kostnaðar-
laust að vita rétt. Ekki þurfti nema
an spyrjast fyrir í stjórnarráðinu.
Ritstj. hefir fón og stjórnarráðið líka,
svo að ritstj. þurfti ekki einu sinni
að standa upp at stólnum.
Hér var því engin afsökun fyrir
að kjósa helzt heimildir Gróu á Leiti.
Því að Jón Þórarinsson er ekki
„settur til að gegna því starfi, sem
hér er um að tefla“. Hefði hann
verið það, þá hefði honuin að sjálf-
sögðu verið veittar þær 2500 kr. um
!) Síðar í rseðunni er prentTÍlla í 9. 1.
a. n.: „hefir“ fyrir „hafi“, eins og hand-
ritið af ræðunni sýnir.
árið, „sem hér er um að tefla“. En
svo er ekki.
Hins vegar hefir ráðherrann samið
við hr. skóiastjóra Jón Þórarinsson
um að hann láti ráðaneytinu í té
aðstoð sína og ráð í ýmsu er að
fræðslumálum lýtur, og fær hann
auðvitað þóknun fyrir það, en ekki
helming þess fjár, sem veitt er á
áðurgreindum tölulið fjárlaganna.
„Fjk.“ segir nú, að J. Þ. sé „nýt-
ur maður og góðs. maklegur“, en
samt sé það óhæfa að Guðm. Finnb.
var ekki veitt upphæðin, 2500 kr.
Ástæðan helzta á að vera sú, að
honum hafi verið ætlað þetta starf
bæði af þingi og stjórn. Þetta er nú
ósatt, að vér ekki segjum sannleik-
anum gagnstætt. Einn þingmaður
(Stefán á Möðruv.) vill binda veiting-
una við nafn hans sem bitling. En
er ráðherrann mótmælir því, tekur
hann till. sína aftur, og ráðh. tekur
skýrt fram, að hann (ráðh.) hafi
„ekkert það gefið í skyn“, en gefi
„neina átyllu til að ætla“, að G. Fb.
„standi öðrum nær til að verða tek-
inn til þessa starfs".1) Og samkvæmt
þessum ummælum veitti þingið féð.
Önnur ástæðan fyrir, að það hafi
verið „óhæfa“, að gera þetta ekki
að bitling handa G. Fb., heldur veita
af því það sem þurfti fyrir starf, er
sú hjá „Fjk.“, að hann hafi verið
erlendis „missirum(I) saman“ fyrir
landsfé, til að „fræðast um alþýðu-
mentun". En nú hefir Jón Þórarins-
son bæði verið erlendis „missirum
saman" í sama tilgangi, og auk þess
farið erlendis síðan, en auðvitað fyrir
sína peninga, en ekki landsfé, og
ætti það varla að telja honum til
miska.
Þá segir „Fjk.“ að G. Fb. hafi
verið að fást við sams konar mál
„fyrir þing og stjórn árum(?) saman“.
Nóg er þar nú í lagt. Hann hefir
safnað skýrslum um barnafræðslu, og
gert það vel að þeirra dómi, er vit
hafa á. Svo hefir hann samið upp-
kast til reglugerðar fyrir alm. menta-
skólann, og er það að ýmsu leyti
gallagripur og ber vott um algert
reynsluleysi mannsins sjálfs í þeim
efnum.
Uppkast til fræðslulaga-frumvarps-
ins mun og verið hafa hans verk,
og mun það varla honum til stórra
meðmæla. Sama mun vera um
frumvörp hans önnur.
Verklega reynslu við kenslu eða
stjórn nemenda hefir G. Fb. alls enga,
því að varla er teljandi 10—11 mán-
aða reynsla á honum við tímakenslu
í barnaskólanum, sem lauk með því,
að hann varð að gefast upp við hana.
J. Þ. hefir kynt sér kenslumál svo
miklu lengur en G. Fb.; hann hefir
í nærfelt mannsaldur veitt forstöðu
Flensborgar-skóla, og það lúka allir,
sem til þekkja, upp eiuum munni
1) Alþ.tíð. B. 839—40.
um, að það hafi farið honum snildar-
lega úr hendi. Skólastjórn hans er
viðbrugðið. — Hann hefir þannig
meiri þekkingu, og óendanlega meiri
reynslu í þessum efnum.
Þá á það að vera óhæfa „af lands-
stjórninni“(!) að ginna hr. G. Fb. til’
að þiggja landssjóðsfé í 2 ár til að
ferðast út um lönd og fræðast.
Landsstjórnin á nú vitanlega enga
sök á þessu; hún veitti honum ekki
féð, heldur þingið. Og allir vissu,
að sú veiting var miskunnarverk eða
sáraplástur fyrir það, að G. Fb. fékk
ekki styrkinn af Hannesar Árnasonar
sjóði/sakir þess að annar maður hafði
betri meðmæli frá háskólakennur-
unum. Það er „Fjk.“, sem knýr oss
til að minnast á þetta. En engin
niðrun er G. Fb. það. Þegar um tvo
er að velja, verður annanhvorn að
kjósa. Og einn getur verið mjög
hæfur og góður, þótt annar sé enn
hæfari.
Ummæli blaðsins um, að J. Þ..
geti ekki, sakir skólastarfs síns, verið
á ferðalagi út um land, falla um
það, að hann er ekki til þess ráð-
inn. Það starf kemur ekki til fram-
kvæmda fyrri en fræðslulögin nýju
komast á.
Að kalla það „pólitíska hefnd“ á.
mótstoðumanni í stjómmálum, að
taka ekki G. Fb. sér til ráðaneytis i
menntamálum, nær engri átt. Hann-
es Hafstein hefir sýnt það, að hann:
gengur ekki fram hjá mótstöðumönn-
um sínum í embættaveitingum. Og
hann leggur ekkert haft á undir-
menn sína, hverjum þeir veiti fylgi
í pólitík. Er t. d. ekki Indriði Ein-
arsson ramefldur Valtýingur og þjóð-
ræðismaður? En það er eitt, að
vera óháður með skoðanir sínar, mál-
fylgi og atkvæði, og annað, að hegða
sér eins og götustrákur.
Enginn ráðgjafi í nokkru landi í
heiminum mundi láta sér til hugar
koma að kjósa sér til ráðaneytis
mann, sem gengur innan um götu-
strákahóp og hefir orð fyrir þeim að
hrópa: „Niður með ráðherrann-! “
Ráðanautur stjórnarinn'ar á að
leggja á ráð og vinna verk, sem
stjórnm á að bera ábyrgð á og hafa
allan veg og vanda af.
Hún verður því að geta borið fult
traust til þess manns, að hann ráði
henni ekki Loka-ráð, til þess að láta
hana fá óvirðing og óvinsældir af, til
að styðja að því að steypa henni.
Undir vönduðum mótstöðumanni,
sem hefir stjórn á sér og geði sínu,
getur stjórn átt slíkt. En undir
þeim sem ekki horfir í að leggja
alment velsæmi í sölurnar, til að
svala heift sinni, og hegðar sér eins
og götudrengur, getur engin stjórn
átt.
Hafi nú starf G. Fb- í þjónustu
stjórnarinnar reynst harla óviðunan-
legt, svo sem raun var á orðin, og
bætist svo við framkoma mentuðum