Reykjavík - 26.10.1907, Blaðsíða 1

1R e$ k j a v í fc.
VIII, 80
Útbreiddasta blað landsins.
Upplag yfir* 3000.
Laugardag 26, Október 1907.
Áskiifendur
ylir
í b æ n u m
1000.
VIII, 80
ygr ALT FÆST í THOMSENS MAGASÍNI.
Ofna eldavélar selur Kristján Þorgrímsson.
Ofnai* oo eldavélar Neita?tnSÍÍ,^i?Soha'"*
„REYKJAYÍK11
oooooooooooooooo
8
8
o
o
o
8
o
o
OOOOOOOOOOOOOOOOOQOOOOO
V erzlunin
Edinborg
o
8
o
í Reykjavík.
8
O
Með s/s »Viking« fengum viö aftur miklar O
birgðir af inu velþekta
8
o
8
margarine
E.
Yerö 50 anra pr. pund.
í vefnaðarvörudeildina höfum við einnig
O
o
O
8
O
o
ð
fengiö mjög mikið af álnavöru, sem við vonum
að geta sýnt okkar viðskiftamönnum snemma í Q
næstu viku. 0
O
)0000000000000000 0000000000000000000000
Árg. [60—70 tbl.] kostar innanlands 2 kr.; erlendis
kr. 3,00—3 sh.— 1 ioll. Borgist fyrir 1. Júlí. Ella 3 kr.
Auglýsingar innlendar: á 1. bls. kr. 1,60;
5. og 4. bl8. 1,26 — Útl. augl. 33*/»°/° hærra. —
Afsláttur að mun, ef mikið er auglýst.
Útgef.: Hlutafélagið „Reykjavík“.
Ritstjóri, afgreiðslumaður og gjaldkeri
Jón Ólafsson.
Afgreiðala Laufásvegi 5, kjallaranum.
Ritstjórn: ---„ stofunni.
Telefónari
29 ritatjóri og afgreiðsla,
71 prentamiðjan.
Akkeri og keöja (15 faðma) af
botnyörpuskip. Oliver Cromwell til sölu.
Semja ber við Björn Hannesson Akra-
nesi eða Kristinn kaupm. Nlagnússon
í Reykjavík.
Mannfrelsið á íslandi.
Ofurlítið í áttina.
Það mundi þykja djúpt tekið í ár-
inni og freklega mælt, að segja, að á
íslandi hafi verið þrælahald fram á
síðasta tug 19. aldar, og þó er þetta
dagsanna, og eimir jafnvel nokkuð eftir
af því enn.
Þrælahald getur verið með fleiru en
einu móti, t. d. alveg mannúðarlaust,
svo að þrælar eru keyptir og seldir
sem annar fónaður og má lífláta þá
að ósekju. Þetta þrælahald þekkjum
vér af fornsögum vorum, og það á
sér stað á stöku stað í heiminum enn,
en þar sem það á sér enn stað, eru
það þó ekki hvítir menn, sem þessu
þrælahaldi sæta.
En svo er til þrælahald mildara og
nokkuð mannúðlegra.
Hverjir eru þrælar?
Þrælar eru hver sú stétt manna,
sem eigi er leyft að leita sér atvinnu
á ráðvandlegan hátt, eigi leyft að selja
vinnu sína á óbundnum markaði, hver-
jum sem kaupa vill, en annaðhvort
þvingaðir til að vinna annari stétt
manna fyrir alls ekkert, eða þá fyrir
lægra verð, en þeir gætu fengið fyrir
vinnu sína á frjálsum markaði.
Eru nokkrir slíkir menn til á íslandi?
Já, allir þeir sem lögin þvinga til
að vera hjú. Þeim er bannað, að við-
lagðri lagarefsing, að vinna öðruvís en
að ráða sig í drsvist.
Því minni varning, sem maður á
til að verzla með, því meiri þörf er
honum á að geta fengið fult verð fyrir
varning sinn. En hvað er fult verð?
Það er það verð, sem framboð og
eftirspurn skapa. Það er það verð,
sem þeir er varning vilja kaupa, bjóða
eða gefa fyrir hann af fúsum og frjáls-
um vilja á óheftum markaði, þar sem
öllum frambjóðendum er heimilt að
bjóða fram vöru sína til sölu. En
hverjum er þá meiri þörf á að fá fult
verð fyrir varning sinn, heldur en þeim
sem engan annan varning eiga, en
vinnu sína? Hún er þeirra aleiga. En
þessir menn eru einmitt einu menn-
irnir á þessu landi, sem lögheftir eru
frá því að seija varning sinn á frjáls-
um markaði og fá þannig fult verð
fyrir hann.
Nei, ef verkamaðurinn á íslandi á
ekki svo miklar eignir, að hann hafi
200 kr. ársarð af, eða hann á ekki
17 kr.i) 1) til að kaupa sér vinnufrelsi
með (15 kr. fyrir lausamenskubréf, og
2 kr. í iandssjóð að auk), þá má skylda
hann til að verða hjú, árshjú, hjá
bónda eða öðrum heimilisráðanda.
Yaldsmaður má bjóða hann upp, ef
hann fær ekki vist sjálfur — halda
uppboösþing á manneskjim! (Tilsk.
26. Maí 1863, 8. gr.).
Þessir menn eru ekki þrælar ein-
staJclinga, en þeir eru vinnu-þi'ælar
stéttar — þrælar húsbændastóttarinnar.
Verzlunar-þrælar vóru flestallir lands-
menn á verstu einokunartimunum.
Þá var öllu landinu skift í verzlunar-
umdæmi, er lágu umhverfis hvern
verzlunarstað. Enginn maður mátti
verzla við nokkurn kaupmann utan
verzlunarumdæmis þess sem hann var
í, hann var bundinn við sinn kaup-
mann. Hólmfastur frá Skildinganesi
átti að verzla í „Hólmsins kaupstað"
(nú Reykjavík); en af því að hann við
sjóróðra syðra varð matarþurfi, keypti
hann sér hrauð í Hafnarfirði fyrir
4—5 ýsur. Hann var húðstrýktur við
staur fyrir það suður á Bessastaða-
sandi, unz hann var aðfram kominn.
Var þessi maður ekki verzlunar-
þræll kaupmannastéttarinnar?
Og maður, sem nú er sektaður og
settur í fangelsi, ef hann getur ekki
borgað sektina, fyrir að verzla frjáls
með vinnu sína, er hann ekki vinnu-
þræll húsbóndastéttarinnar?
Sannarlega er hann það.
Þá er annað þrælabandið: maður, sem
ekki er bóndi, kaupmaður,iðnaðarmaður
eða stúdent, má ekki setjast að í neinni
sveit eða kaupstað til að leita sér at-
vinnu í þurrabúð eða húsmensku eða
sem daglaunamaður, nema hann fái
leyfi sveitastjórnar (bæjarstj.) til þess.
En þessu verður nú breytt í næsta
mánuði. Þingið síðasta samþykti
stjórnarfrumvarp, er heimilar slíkum
i) Fyrir 1894 var gjaldið 1 imdr. á
landsvísu.
mönnum (ef þeir annars hafa leyfi til
að „vera lausir* þ. e. ekki í þrælbandi
hjúalaga) að setjast að hvar sem þeir
vilja, ef þeir tilkynna það bæjar-
(sveitar-) stjórn 4 vikum fyrir fram,
og færa sönnur á, að þeir eigi „vísan
samastað" þar um 1 ár.
Ofurlítið er þetta í áttina. En því
þessi bönd? 4 vikna fyrirvarinn — til
hvers er hann? Og 1 árs vissa fyrir
„samastað" — til hvers er það? Því
má maðurinn ekki leigja sér hús til
mánaðar, missiris eða þvíuml., einsog
tíðkast í kaupstöðunum?
Alveg er þrælahaldið ekki afnumið
enn — ekki fyrri en hverjum manni
er heimilt að vinna fyrir sór með
hverju ráðvöndu móti sem hann bezt.
getur, og eiga heimili hvar sem hann
vill um svo stuttan eða langan tíma,
sem hann vill. Gangi maður verð-
gangi eða betli, þá á að láta lögin taka
til hans — en ekki fyrri.
Úá fyrst, er svo er komið, er fult
mannfrelsi á íslandi.
PP Heíirðu borgað „Rvik?"
Canðsréttinði íslanðs.
(Framh.).
Ritgerð Orluff's. 3. kafli.
Siöferöilegan rétt, til enn meiri ein-
angrunar, heldur en ísland hefir þegar
öðlast með lögunum 2. Jan. 1871 um
ina stjórnarlegu stöðu íslands í ríkinu,
reyna aðskilnaðarmenn að rökstyðja á
ýmsan hátt, mest þó með sérrænum
hugleiðingum1), sem gagnslaust er að
ræða. Hvert siðferðisgildi sjálft vilja-
magnið í aðskilnaðartilraununum hafi,
er ekki gott að meta meðan menn
vita ekki, að hve miklu leyti það er á
hugsjón bygt, að hve miklu leyti á
algengum sveita-sérgæðingsskap og
hvað mikið á slægð. Af því að að-
skilnaðarforkólfarnir eru flestallir menn
með æðri skóla mentun, kynnu há-
skólagengnir Danir að leiðast til, að
spyrja fyrst og fremst eftir inni and-
legu hlið aðskilnaðar-hreyfingarinnar,
en hagsýnir menn munu líka taka
eftir því, að sérhverri kröfu í aðskil-
naðaráttina fylgir jafnan tillaga um
fjölgun æðri embætta á íslandi. Slík-
um kröfum geta menn auðveldlega
barist fyrir með miklu viljaþreki, án
þess að þær sé sprottnar af þeirri víð-
tæku umönnun fyrir velferð landsins,
sem ein er rétt mælistika siðalög-
málsins.
Ef menn vísa til sjálfstæðis íslenzkr-
ar tungu gagnvart öðrum Norðurlanda-
tungum, og vilja á því reisa kröfu um
stjórnarfarslega eínangrun, þá verður
að leiða rök að því, að bókmenta-
þjóðveldið íslenzka öðlist betri skiiyrði
við að lifa, þá er það er afskorið öll-
um háskóla-styrk og dönskum ríkis-
embættum, afskorið fjárlögunum dönsku
og öllum dönskum styrktarsjóðum.
En enginn íslenzkur aðskilnaðarmaður
virðist hugsa svo langt; og þó væru
þessar afleiðingar óhjákvæmilegar. En
íslenzk menning þyldi þær naumlega.
l) Þ. e. hugleiðingum, sem að eins hafa
gildi fyrir mann (hugsandan) sjálfan, en
okkert alment gildi. Þýð.