Reykjavík - 26.10.1907, Blaðsíða 2

Oliyer Twist
er heimsfræg skáldsaga eftir Charles Dickens. Hún fæst
nú í vandaðri ísl. þýðingu hjá bóksölum víðsvegar um land
alt. Góð, hentug og mátulega dýr tækifærisgjöf fyrir unga
og fullorðna. Menn hafa sagt um Njálu, að hvað oft sem
þeir litu í hana, loerðu þcir eitthvað af henni. Sama má
segja um Oliver Twist: hversu oft sem hann er lesinn, finst
nóg til íhugunar og auk þess er bókin víða mjög skemtileg.
íslenzk tunga stendur nú þegar mjög
illa að vígi sem menningarmál, þrátt
fyrir margháttaðan stuðning frá Dana
hálfu. Þetta tungumál, sem ekki er
einu sinni til orðabók yfir með dönsk-
um þýðingum, hefir víst fengið sín
fullu réttindi, þar sem það er réttar-
mál, það sem öll löggjöf Alþingis er
á samin, svo að Danir, sem í málum
eiga við íslendinga, verða fyrir öllum
íslenzkum dómstólum, og hæstarétti
með, að hlíta dómum eftir lögum, sem
þeir hafa engan veg til að skilja, nema
leita liðs hjá mönnum, sem íslenzkir
eru að fæðingu, eða leita uppi dansk-
an mann, sem skilur íslenzku.
Skilnaðarmenn halda því fram, að
einangrun frá Danmörku hafi eflt fram-
farir íslands, og því muni hún og
framvegis efla íslands framför jafnvel
meir en Danmerkur. En hagskýrsl-
urnar benda í gagnstæða átt.
Þá er Alþingi var stofnað 1843, var
mannfjölda-hlutfallið milli íslendinga
og Dana eins og 1 móti 22, en nú er
það eins og 1 móti 33. íslendingum
hefir því tiltölulega farið aftur, og það
mjög hraðfara, hraðast eftir einangr-
unina 1871. Frá 1840—1870 jókst
mannfjöldi íslands með 13,000 manns,
en Danmerkur með 50,000; frá 1870
til 1891 jókst mannfjöldi íslands að
eins með 8000 manns, en Danmerkur
aftur á móti með 670,000.
Ef vér rannsökum verzlunarmagnið
sem næst á sama tímabili, þá kom-
umst vér að þeirri markverðu niður-
stöðu, að áður en verzlunarfrelsið var
lögleitt á íslandi (1855) og landið þar
með losað að talsverðu við Danmörk,
þá var meira rerzlunarmagn fyrir nef
hvert á íslandi en í Danmörku, en
nú er ísland orðið langt á eftir Dan-
mörku í þessu efni. 1849 námu
verzlunarviðskifti ísiands 3,340,000 kr.
eða 57 kr. á nef hvert eftir mann-
talinu næsta þar á undan (1845: 58,500
manns); en verzlunarviðskifti Dan-
merkur árið 1847 (síðasta regluiegt
viðskiftaár á undan stríðinu) námu 74
milíónum króna eða að eins 55 kr.
fyrir nef hvert af íbúunum (1845:
1,350,000 manns). En 1905 var við-
skiftaupphæð Danmerkur stigin upp í
1156 milíónir króna, eða 446 kr. fyrir
nef hvert (1905: 2,588,000 íbúar), en
viðskifta-upphæð íslands hafði þá að
eins náð 22 miJ. kr., eða 275 kr. á
nef hvert (1905: um 80,000 íbúar).
Sé því mælt með viðskiftaupphæðinni,
þá hefir velmegun íslands eftir lögleið-
ing verzlunarfrelsisins og þeirrar los-
unar við Danmörk, er þvi fylgdi, lækk-
að í hlutfalli við Danmörk úr 104°/o
niður í að eins 62%, og er það aftur-
för, sem nemur 42°/o.
Árangurinn fyrir ísland af starfsemi
Jóns Sigurðssonar í þá átt, að Josa
tengsl íslands við Danmörku, hefir því
orðið afturför í mannfjölgun og tiltölu-
legri velmegun. Það virðist engin á-
stæða til að ætla, að enn meiri losun
beri gagnstæðan árangur. En úr því
að aðskilnaðarmennirnir samt sem áð-
e------------------------------»
ÚRSMÍÐA-'VINNUSTOFA.
Vönduð tír og Rlukkur.
Bankastræti 12.
Helgi Hannesson.
ur álíta svo, þá geta þeir ekki haft á-
stæðu til jafnframt aðskilnaðarkröfunni
að heimta greidda úr ríkissjóði Dana
D/í milíón króna, höfuðstó), þann sem
60,000 kr. árstillagið eru vextir af, það
er ríkissjóður greiðir landssjóði íslands
árlega síðan 1871. Annars er krafa
þessi einnig í sjálfu ser mjög undarleg.
Það hlýtur þó að vera fyrsta afleiðing-
in af því, ef ríkistengslum verður slit-
ið, að þá hætti öll peningaútlát Dan-
merkur til íslands.
En þetta tiilag á sér sögu á undan-
genginni tíð.
ísland hefir aldrei haft mikið af
sköttum, og því nær sem leið vorum
tímum með þeirra mörgu kröfum, sem
fullnægja þurfti, því síður hrukku ís-
lenzku tekjurnar. En stjórnin tók
aldrei það ráð, að ieggja nýja skatta
á landið. Auk heldur þá, þegar við-
skiftaupphæð íslands var jafnvel hærri
en Danmerkur, tókst þó íslendingum,
sem vóru embættismenn í Danmörku,
að lýsa íslandi svo fyrir stjórninni, að
það væri svo fátækt og bjargarlaust,
að það þyldi ekki ina allraminstu
hækkun á þeim lítilfjörlegu og eld-
gömlu sköttum, sem þá vóru, svo að
jafnvel meðan á stríðinu stóð, þegar
vér höfðum nóg óvenjuleg auka-útgjöld
að bera, heimtuðu þeir peninga til
venjulegra útgjalda íslands.
Það var ekki fyrri en eftir 1864,
þá er nauðsyn bar til að rétta við
fjárhag ríkisins, að stjórnin þóttist
verða að heimta, að íslendingar hækk-
uðu á sér nokkra eldri skatta, svo að
nægt fengist inn til að standast venju-
leg útgjöld íslands, en þau fóru þá
óðum vaxandi sakir ýmissa endurbóta,
sem gerðar vóru. En Jón Sigurðsson,
sem hafði Alþingið í hendi sér, vildi
ekki veita oss lið í örðugleikum vor-
um; hann lét Alþingið neila um skatta,
þá er fram á var farið. Yið þetta óx
tekjuhalli íslands — og því einnig fjár-
tillag ríkissjóðs — svo gífurlega, að
Ríkisþingið beiddist loks undan því,
að hafa neitt með fjárhag íslands að
sýsla; en þetta var einmitt það sem
Jón Sigurðsson hafði viljað til leiðar
koma. Þá er fjárhagsaðskilnaðurinn
komst á (með 1. 2. Jan. 1871), þá
ákvað Iiíkisþingið tillagið til Islands
60,000 kr., og miðaði þar beint við
þá upphæð, sem tillagið hafði af ofan-
greindum orsökum numið þessi síðustu
ár. En þó að tillagið væri nú undir
komið á þennan hátt, er ekki gat
heimilað íslandi neitt frambúðar-tilkall
til þessa fjár, þá heimtaði Jón Sigurðs-
son þar á ofan, að tillagi þessu yrði
breytt í fastan höfuðstól, og dró ekki
mildar dulur á, að þessi krafa væri til
þess gerð, að íslendingar stæðu óháð-
ari gagnvart Danmörku á eftir.
í þessu liggur skýringin á höfuðstóls-
kröfu aðskilnaðarmanna. Það má heita
að vera aðskilnaðar-erfikenning, að
tigna minning Jóns Sigurðssonar með
því að halda lífinu í inni djörfu höfuð-
stóls-hugmynd hans.
En siðferðileg rök verða tæplega
leidd að kröfu þessari.
Atluujasemdir Ritstj. nRvíkure við
3. (og síðasta) kafla.
Þar er nú á enda ritgerð Orluffs
(Hjörleifs danska). Má með sanni segja,
OrsmíðaYinnustofa
Carl F. Bartels
Laugavegi 5. Talsími 137.
að einna ósanngjarnastur, rangherm-
astur og vitlausastur sé þessi kafli.
Yér getum ekki leitt hjá oss að
benda á, að höf. er einlægt að tala
um aðskilnaðarmenn („Separatister"),
en á þó auðsjáanlega með því nafni
við alla þá sem ekki vilja innlima ís-
land í Danmörku sem danskt hérað
eða danskan landshluta undir dönsku
grundvallarlögunum. En þá á hann
við alla íslendinga, hvern einn og
einasta, því að vér þorum að fullyrða,
að sá íslendingur er enn óborinn í
þennan heim, sem það vill.
Þá er höf. fer að sýna, að ísland
megi ekki án Danmerkur vera, fer
hann að telja upp þau gæði, sem vér
njótum þaðan og þolum ekki að missa.
Telur hann þar fyrst hlunnindi þau
er ísl. stúdentar njóta við háskólann
í Höfn. Auðvitað vóru þau hlunnindi
ekki veitt íslendingum fyrir ekkert;
en höf. hefir ekki hugboð um það, að
margir íslendingar, sem eru andstæðir
aðskilnaði, telja það æskilegast, að þessi
hlunnindi væru engin til, og álíta að
þau hafi bakað íslandi margfalt meira
tjón en gagn. Vér erum nú að vísu
þrátt fyrir alt það tjón, ekki á þvi
máli. Yér ætlum að gagnið hafi þó
eins mikið orðið. En staðist gætum
vér það auðvitað, að fara þessara
hlunninda á mis. Danskir styrktar-
sjóðir eru auðvitað ekki stofnaðir
handa íslendingum, og fjárveitingar
úr þeim til íslendinga eru venjulega
veittar til einhverra þeirra fyrirtækja,
sem Danmörku koma til gagns, þó að
vér ef til vill höfum gagn af þeim
lika; þeirra fjárveitinga, sem öðruvísi
er farið, megum vér gjarnan án vera.
En svo nefnir höf. einn stórarð,
sem vér höfum af Danmörku: ís-
lendingar fái dönsk embætti!!! Þeir
eru nú teljandi, jeir íslendingarnir —
eru þeir ekki eitthvað fjórir núna, sem
stendur? Og eru þeim veitt embætti
af því, að þeir eru íslendingar? Er
það gert í íslandsþágu? Nei, og aft-
ur nei. Það yrðu Danir sjálfir, sem
hefðu skaðann af að missa þá. Var
Konráði Gíslasyni eða Vilhjálmi Finsen
veitt embætti til þess að gera íslandi
þágu? Nei, af því að Danir áttu ekki sjálf-
ir jafn færamenn eða betri á að skipa.
Eða Finni Jónssyni? Áttu Danir jafn
góðan mann eða betri í hans rúm?
Ef ekki, hverra er þá þágan? Og hafi
veitingarvaldinu danska einhvern tíma
orðið sú skyssa, að skipa í embætti
hjá sér íslending, sem síðar hefir
reynst miður nýtur í embætti sínu,
eins og Dr. Valtýr Guðmundsson (að
háskólans dómi sjálfs), þá er oss í því
engin þægð. Þvert, á móti. Oss er
engin ánægja að landar vorir séu skip-
aðir í þær stöður, er þeir eru ekki
menn til að rækja svo, að oss sé
sómi að. Annars gleymir höf. að geta
þess, hver urmull af dönslcum em-
bættismönnum hefir fengið embætti
(atvinnu) á Islandi og að meiri hluti
þeirra að töJunni til hafa hvorki verið
oss til gagns né sinni þjóð til sóma,
jafnvel komið fyrir, að embættisferiJl-
inn hér hefir endað í betrunarhúsinu.
Ef sniðnir væru burtu úr sögunni
menn eins og Arngrímur lærði, Þor-
móður Torfason, Árni Magnússon, Jón
Eiríksson, Bertel Thorvaldsen, Konráð
Gíslason, Vilhjálmur Finsen, Niels Fin-
sen og jafnvel fleiri, þá sæist bezt,
hvort Danir hafa haft vansæmd eða
tjón af íslendingum í Danmörku.
Ef hr. Orluff vill gera upp slíka
reikninga, þá verður áhallinn ekki á
íslands hlið.
Iíöf. aumkar stöðu tungu vorrar,
„þrátt fyrir margháttaða hjálp frá Dan-
mörku“. í hverju er sú hjálp fólgin?
Hún er oss ókunnug, og hennar er
heldur ekki að vænta, þar sem sá
danski maður, sem helzt ætti að geta
haft vit á, Dr. Wimmer, neitar því að
nokkrar íslenzkar bókmentir sé til
síðan í fornöld.
Þá hneykslast Orluff á því, að vér
skulum ekki semja lög vor á dönsku
(útlendu máli, sem íslenzkur almenn-
ingur skilur ekki) og heyja dóma vora
og réttarfar hér í landi alt á dönsku,
til þess, að danskir menn, sem kynnu
að vilja eða þurfa að fara hér í mál,
geti notað sitt eigið mál! Ekki fer
hann þó fram á, að Danir skuli hafa
lög sín og réttarfar á íslenzku, svo að
íslendingar, sem þurfa að fara í mál
í Danmörku, geti notað sitt eigið mál.
Hverjar orðabækur vér eigum til
oss til nota, kemur hr. Orluff og Dön-
um ekkert við. Ef þá skortir orða-
bók til að nema af íslenzku, þá liggur
óneitanlega næst fyrir þá, að sjá sér
fyrir henni sjálfir.
Yfir tekur með heimskuna (eða er
það Jjúgsamleg lævísi?), þá er hr. Or-
luff fer að sanna það, að verzlunar-
frelsið hafi orðið oss til bölvunar og
árangurinn af starfi Jóns Sigurðssonar
hafi orðið afturför íslands.
Lítum ofurlítið á sannanir(!) hans.
1843 var hlutfallið niilli íslendinga og
Dana eins og 1 mót 22, segir höf.,
þ. e. Danir vóru 22 sinnum eins mann-
margir og íslendingar; nú er hlutfallið
eins og 1 mót 33. Af þessu sést,
segir höf., að fólksfjölda íslands hefir
farið tiltölulega aftur — saman borið
við Danmörku. Síðar talar hann blátt
áfram um „afturför" vora að fólks-
fjölda, án þess að nefna neina tiltölu.
1855, er verzlunarfrelsið kemst á,
er ibúatala íslands um 60,000. 1905,
fimmtíu árum síðar, er íbúatalan 80,000.
Það er 3373% fjölgun á 50 árum.
Það er svo óvanaleg mannfjölgun, að
þau lönd eru tiltöluJega fá, þar sem
fólki fjölgar svo ört, að undanteknum
ónumdum löndum eða hálfnumdum,
með miklum innflutningi fólks. En
nú er svo fjarri því, að ísland hafi átt
innflutniugi að fagna, að sízt mun
fjarri að út hafi flutt af íslandi á sama
tímabili aðrar 20 þúsundir manna.
íslandi heflr því stór-farið fram að
fólksfjölda síðan verzlunin varð frjáls.
Þó að einu landi öðru, Danmörku,
sem er ágætisland af náttúrunnar
hendi og er bygt einni af bezt mentu
þjóðum heimsins, hafi farið enn meira
fram á sama tíma, þá er framför ís-
lands ekki síður mikilsverð fyrir það.
SJíkur samanburður sannar því alls
ekki það sem hr. Orluff ætlast til.
Með annari eins meðferð á tölum, eins
og hann hefir, má sanna hvern fjand-
ann, sem vera vil].
Til dæmis: Danmörku hefir farið
enn meir fram að fólksfjölda en ís-
landi, síðan Danmörk sleppti verzlunar-
einokuninni af íslandi; þar af leiðir,
að Danmörk hefir haft enn meiri hagn-
að en ísland af því, að íslands verzl-
un var gefin frjáls!
Annað dæmi: Danmörku hefir á
allri sinni ævi aldrei farið eins stór-
kostlega fram á jafnlöngum tíma að
íólksfjölda og verzlun, eins og siðan
hún misti hertogadæmin. Þar af leið-
ir, að það hefir verið sú mesta bless-
un, sem yfir Danmörku hefir komið,